THE CHARACTERISTICS OF BIRD MOTIF AND DÖŞEMEALTI CARPETS WITH BIRD MOTIF

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 3, 273 - 286, 28.12.2018

Hatice Akpınarlı Pınar Arslan

Öz

Throughout settlements in Anatolia Turkish carpets are still being woven, each standing out in its own way. Those carpets, with an enriched tradition of motif, pattern and composition past to present; and woven by the capable hands of countryside ladies, represent the peak beauty in Turkish carpet art. In many areas carpet weaving lives on both as an artistic preoccupation and a means of living. One such area is the Döşemealtı district of carpet weaving fame, located in the Antalya region. It is possible to come across more than one motif in Döşemealtı carpets. While the expression is mostly abstract with motifs such as hand, millstone, camel, scorpion, saddlebag water etc., animal figures also sometimes join in on the picture. The bird motifs representing immortality, spirit, happiness and joy can be both different bird species or bird parts (beak, foot, eye etc.).

Field survey conducted in the subject area revealed products woven with bird motif carpet weaving style, depicting bird motifs in a perceptible manner. Bird motif symbolises many meanings and beliefs in mythology. In this study the features of bird motif were assessed generally, and an exemplar Döşemealtı carpet with a different take on bird motif and 4 different motif features was evaluated separately from both motif features and composition features aspects.

Anahtar Kelimeler

Turkish carpet art, Döşemealtı carpets, motif, bird motif

KUŞ MOTİFİNİN ÖZELLİKLERİ VE KUŞ MOTİFLİ DÖŞEMEALTI HALILARI

Öz

Geçmişten günümüze zengin motif, desen ve kompozisyon
özelliğine sahip, her biri birbirinden farklı olan Türk halıları, Anadolu’da
birçok merkezde dokunmaya devam etmektedir. Yöre kadınının el maharetiyle dokunan
bu halılar Türk halı sanatına dair en güzel örnekleri oluşturmaktadır. Birçok
yörede halı dokumacılığı hem bir sanatsal uğraş, hem de geçim kaynağı olarak
sürdürülmektedir. Bu yörelerden birisi Antalya Bölgesi’nde yer alan halı
dokumacılığı ile ünlü Döşemealtı ilçesidir. Döşemealtı halılarında birden çok
motife rastlamak mümkündür. Genellikle soyut anlatımın yer aldığı halılarda kullanılan
motifler el, şıngır, deve, akrep, heybe suyu vb.dir. Ancak kimi zaman soyut
anlatımın yanı sıra hayvan figürleri de halılarda görülmektedir. Döşemealtı
halılarında yer alan ruhu, ölümsüzlüğü, sevinci ve mutluluğu temsil eden kuş
motifleri ise çeşitli kuş türleri veya kuşların uzuvları (kuş ayağı ,kuş
çırnağı, kuş gagası, kuş gözü v.b) şeklinde kullanılmaktadır.

            Araştırma kapsamında incelenen
yörede yapılan alan çalışması sonucunda, hayvan figürünü somut olarak yansıtan
kuş motifli halı tekniğiyle dokunmuş ürünler tespit edilmiştir. Kuş motifi
mitolojide çok farklı anlamları ve inanışları simgelemektedir. Bu çalışmada kuş
motifinin özellikleri genel açıdan değerlendirilmiş ve kuş motifinin farklı
biçimde kullanıldığı, 4 farklı motif özelliğine sahip Döşemealtı halı örneği
motif ve kompozisyon özellikleri açısından ayrı ayrı ele alınmıştır.    

Anahtar Kelimeler

Türk halı sanatı, Döşemealtı halıları, motif, kuş motifi

Kaynakça

• AKPINARLI, H. Feriha. (2000). “Motiflerin Dili”. Motif Dergisi, S. 23, 20-21.
• AKPINARLI, H. Feriha. (2007). “Türk Kilimlerinde Kullanılan Geometrik Bezemelerin Form İsim ve Kompozisyon Açısından Değerlendirilmesi”, II. Uluslararası Romanya'da Türk Kültürün İzleri Sempozyumu. 11-23, Romanya.
• AKPINARLI, H. Feriha. (2011). “Osmanlı Dokumalarında Kuş Motifinin İncelenmesi”, Osmanlı Sanatı, Mimarisi ve Edebiyatına Bakış 18. CIEPO Sempozyumu. 23-35, Edirne.
• AKPINARLI, H. Feriha vd. (2014). Kahramanmaraş El Sanatları. Ankara: Hangar Marka İletişim Reklam Hizmetleri Yayıncılık Ltd. Şti.
• AKPINARLI, H. Feriha ve ÜNER, İbrahim. (2017). “İç Anadolu Bölgesi Halılarında Görülen Figüratif Sembol ve Motifler”. SDÜ ART-E Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, C. 10, S. 20, 630-651.
• ALDOĞAN, Ayşen. (1981). “Döşemealtı Halıları”. Sanat Dünyamız, S. 23, 16-17.
• ALP, K. Özlem. (2009). Orta Asya’dan Anadolu’ya Kültürel Sembollere Giriş. Ankara: Eflatun Yayınevi.
• ANONİM. (2012). Dünden Bugüne Antalya I. Cilt. Antalya: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• ATEŞ, Mehmet. (2012). Mitolojiler ve Semboller “Ana Tanrıça ve Doğurganlık”. İstanbul: Milenyum Yayınları.
• DENİZ, Bekir. (2000). Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygılar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• DENİZ, Bekir ve AYDIN, Öznur. (2012). Döşemealtı Halıları. Dünden bugüne Antalya II. Cilt. Antalya: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• ERBEK, Güran. (1987). Anatolian Motifs from Çatalhoyuk to the Present. İstanbul.
• GÜNEY, K. Zeynep ve GÜNEY, A. Nihan. (2000). Osmanlı Süsleme Sanatı. Ankara: SFN Ltd. Şti.
• KAŞTAN, Yüksel. (2007). “Antalya Yöresi'nde Döşemealtı Halılarının Dünü ve Bugünü”, I. Uluslararası Türk El Dokumaları Kongresi. 170-177, Konya.
• ÖZER, Sevilay. (2015). “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Posta Güvercinleri”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 55, S. 2, 167-188.
• ÖZKEÇECİ, İlhan. (2004). Zamanı Aşanlar IX. Yüzyıla Kadar Türk Sanatı. İstanbul: Güzel Sanatlar Matbaası.
• ÖZKEÇECİ, İlhan ve ÖZKEÇECİ, Şule Bilge. (2007). Türk Sanatında Tezhip. İstanbul: Seçil Ofset. SALT, Alparslan. (2006). Neo-spiritüalist Yaklaşımlarla Ezoterik Bilgilerin Işığında Semboller. İstanbul: Ruh ve Madde Yayıncılık ve Sağlık Hizmetleri A. Ş.
• SEYİRCİ, Musa. (1992). “Antalya'daki Karakoyunlu Aşireti ve Dokumaları”, IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi. Ankara.
• ŞİRİN, Nihat. (1994). Döşemealtı Halıları, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TANRIKULU, Murat. (2014).. “Türkiye Coğrafyasında Genel Kültür, Alt Kültür ve Mozaik Kültür”, TÜCAUM VIII. Coğrafya Sempozyumu. 473-480, Ankara.
• TÜRE, Altan. (2004). Arkeoloji, Antropoloji ve Folklor Açısından Takılar ve Süs Taşlarında Sembollerin Dili. İstanbul: Goldaş Kültür Yayınları.
• URL-1: “Döşemealtı Halı Örneği” http://www.turkelhalilari.gov.tr/halidetay.php?language=tur&kod=000071 (Erişim: 23.05.2018)
• WILKINSON, Kathryn. (2010). Semboller ve İşaretler. (Çev.: Seda Toksoy), İstanbul: Alfa Yayınları.
• YILMAZ, Orhan ve BOZ, Akif. (2012). “Tarihten Günümüze Türkiye'de Güvercin (Columba Livia) Yetiştiriciliği”. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, C .9, S. 1, 45-51.