Türkçede Ses Yansımalı Fiiller Türeten +Kır- Eki Üzerine

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 99 - 130, 30.04.2020

Aksaamai Omuralıeva

Öz

Türk dili, yansımalı kelimeler ve onlardan türeyen yansımalı fiiller bakımından zengin bir dildir. Bilindiği üzere yansımalı kelimeler, yapı bakımından “ses yansımalı” ve “biçim yansımalı” olarak iki ana gruba ayrılmaktadır. Sen yansımalı kelimeler, doğadaki canlı ve cansız varlıklardan çıkan sesleri taklit ederken, biçin yansımalı kelimeler, nesnenin dış görünüşünü veya hareketlerindeki görünüşlerini betimler. Bu kelimelerden türeyen ses veya biçim yansımalı fiiller, Türkçenin özellikle konuşma dilinde, edebi eserlerinde aktif kullanılan ve bir ifadeyi, kavramı daha kalıcı, duygusal, canlı bir şekilde veren kelimelerdir. Ses yansımalı fiiller, yansıma kelimelere belirli bir ek veya yardımcı filler gelerek oluşmaktadır. Bu çalışmada, Türk dili ve diyalektlerindeki ses yansımalı kelimelerden fiiller türeten +KIr- eki üzerine durulacaktır. Çalışmanın amacı ise, tarihî ve günümüz Türk lehçelerindeki +KIr- eki ile türetilen ses yansımalı fiillerden yola çıkarak +KIr- ekinin kullanımı hakkında tespitler ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, yansımalar

Kaynakça

• ABDUVALİYEV, İ., AKMATALİYEV A. vd. (2011). Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdügü, Bişkek: Avrasya Yayınları. AKABİROVA, S. (1988). Uzbeksko-Russkiy Slovar, Taşkent. ARGUNŞAH, M. (2015). Codex Cumanicus, İstanbul: Kesit Yayınları. ARIKOĞLU, E. (2005). Örnekli Hakasça-Türkçe Sözlük, Ankara: Akçağ Yayınları. AŞMARİN, N. (1918). Osnovı Çuvaşskoy Mimologii, Kazan. AŞMARİN, N. (1925). “Podrajaniye v Yazıkah Srednego Povoljiya”, İzvestiya Azerbaydjanskogo Universiteta, Baku, syf. 143-158. AŞMARİN, N. (1928). O Morfologiçeskih Kategoriyah Podrajaniy v Çuvaşskom Yazıke, Kazan. ATA, A. (1997). Ḳıṣaṣü’l-Enbiyā, Ankara: TDK Yayınları. ATALAY, B. (1945). Ettuhfet-Üz-Zekiyye Fil-Lügât-İt-Türkiyye, Ankara: TDK Yayınları. ATALAY, B. (1970).Abuşka Lügatı veya Çağatay Sözlüğü, Ankara: Ayyıldız Matbaası. ATALAY, B. (2006). Divanü Lûhat-İt-Türk, Ankara: TDK Yayınları. AHUNDOV, A., KAZIMOV, K. vd. (2011). Azerbaycan Dilinin İzahlı Lügəti, Bakı, Şərq-Qərb BANGUOĞLU, T. (2015). Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yayınları. BASKAKOV, N. (1958). Karakalpakşa-Rusşa Sözlik, Moskva: Memleket Baspası. BASKAKOV, N. (1963). Nogaysko Russkiy Slovar, Moskva. BASKAKOV, N. (1974). Karaimsko-Russko-Polskiy Slovar, Moskva: İzdatelstvo Russkiy Yazık. BATTAL, A. (1997). İbnü-Mühennā Lûgati, Ankara: TDK Yayınları. BAYRAM, B. (2007). Çuvaş Türkçesi Sözlüğü, Konya: Tablet Yayınları. CAFEROĞLU, A. (1931). Kitâb al-İdrâk Li-Lisân Al-Atrâk, İstanbul: Enkaf Matbaası. CAFEROĞLU, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları. CHOİ, H. M. (2010). Türkçe, Korece, Moğolca ve Mançu-Tunguzca Karşılaştırmalı Ses ve Şekil Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları. DİLÇİN, C. (2013). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları. DURGUT, H. (1995). Şeyh Süleymân Efendi-î Buhârî Lügat-i Çağatay ve Türkî-i Osmânî (Cild-i Evvel) Adlı Eserin Transkripsiyonu, Basılmamış Yüksek Lisan Tezi, Trakya Üniversitesi. ERASLAN, K., SERTKAYA, O. F. vd. (1979). Kutadgu Bilig, Dizin, İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. ERASLAN, K. (1999). Mevlâna Sekkakî Divanı, Ankara: TDK Yayınları. ERASLAN, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları. ERDAL, M.(1991). Old Word Formation a Functional Approach to the Lexicon. Wiesbaden. ERGİN, M. (2013). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım Yayınları. GAYDARÇİ, G. (1991). Gagavuz Türkçesi Sözlüğü, (Çev.: İsmail Kaynak vd.), Ankara: Kültür Bakanlığı. İSYANGULOVA, G. (2015). “İstoriya İzuçeniyaPodrajatelnıh Slov i Ii Mesto v Sisteme Çastey Reçi”, Ufa: Filologiya i İskusstvovedeniye, Vestnik Başkirskogo Universiteta, s. 52-555. İZBUDAK, V. (1936). El-İdrâk Haşiyesi, İstanbul: Devlet Basımevi. KAÇALİN, M. (2009). Mukkadimetü’l-Edeb, Ankara: TDK Yayınları. KARAAĞAÇ, G. (2013). Türkçenin Dil Bigisi, Ankara: Akçağ Yayınları. KARAHAN, S. O. (2011). Dobruca Kırımtatar Ağzı Sözlüğü, Köstence. KESKİN, E. G. (2017). Türkçde Birleşik Ekler, Basılmamış Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi, KOÇ, K., BAYNİYAZOV, A. (2003). Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları. KORKMAZ, Z. (2017). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: TDK Yayınları. KURAŞKİNA, N. (2007). Zvukooboznaçeniya Kak Reprezentatsiya Zvukov Sferı Yazıka, Ufa. NECİP, E., N. (2008). Uygur Türkçesi Sözlüğü, (Çev.: İklil Kurban), Ankara: TDK Yayınları. NASKALİ E. G., DURANLI, M. (1999). Altayca-Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yayınları. OMURALIEVA, A. (2018). Türk Yazı Dilleri ve Diyalektlerinde Yansımalı Fiillerin Yapısı, Basılmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, ÖLMEZ, Z. K. (1996). Şecere-i Terâkime (Türkmenleri Soykütüğü), Ankara: Şafak Matbaacılık. ÖNER, M. (2009). Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları. ÖZÖNDER, S., B. (1996). Muḥakemetü’l-Lüġateyn, Ankara: TDK Yayınları. ÖZŞAHİN, M. (2017). Başkurt Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları. PEKACAR, Ç. (2007). Kumuk Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları. SEREBRENNİKOV, B. (2011). Türk Yazı Dillerinin Karşılaştırmalı Tarihi Grameri, (Çev.: Tevfik Haciyev, Mustafa Öner), Ankara: TDK Yayınları. SLEPTSOVA P. (1972). Yakutsko-Russkiy Slovar, Moskva: Sovetskaya Entsiklopediya. SÇERBAK, Aleksandr, Mihayloviç (1981). Oçerki Po Sravnitelnoy Morfologii Tyurkskih Yazıkov (Glagol), Leningrad:Nauka. ŞAGDAROV, L. (1962). İzobrazitelnıye Slova v Sovremennom Buryatskom Yazıke, Ulan-Ude. TAVKUL, U. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları. TEKİN, T., ÖLMEZ, M. (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi. TEKİN, T. (2013). Makaleler 3, Çağdaş Türk Dilleri, Ankara: TDK Yayınları. TENİŞEV, E. (1968). Tuvinsko-Russkiy Slovar, Moskva: İzdatelstvo Sovetskaya Estsiklopediya. TENİŞEV, E. (1988). Sravnitelno-İstoriçeskaya Grammatika Tyurkskin Yazıkov, Morfologiya, Moskva: Nauka. TEZCAN, S. (2014). Nehcü’l Feradis, Ankara: TDK Yayınları. TOPARLI, R. (1992). İrşâdü’l-Mülûk Ve’s-Selâtîn, Ankara: TDK Yayınları. TOPARLI, R. (1999). El-Kavânînü’l-Külliyye Li-Zabti’l-Lügati’t-Türkiyye, Ankara: TDK Yayınları. TÜRKAY, K. (2002). Bedâyiü’l-Vasat, Ankara: TDK Yayınları. ZAJACZKOWSKİ, A. (1954). Bulġat Al Mustâq Fi Luġat At-Turk Wa-L-Qıfçâq, Warszawa: Panstwowe Wydawnictwo Naukowe. ZÜLFİKAR, H. (1995). Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler, Ankara: TDK Yayınları.