SAHA TÜRKLERİNİN DESTANLARINDA KULLANILAN ÖLÇÜ TERİMLERİ

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 250 - 263, 30.08.2020

Muvaffak Duranlı

Öz

Bir toplumun dünyayı algılama biçimi aynı zamanda onun dilinin şekillenmesinde belirgin bir rol oynamaktadır. Dildeki kelimelerin kullanım mantığında insanın çevresini kavrayış biçimi önemli bir yer tutar. Başlangıçta Türk toplulukları, çevrelerindeki nesneleri ölçmek için kendi dil yapılarındaki kelimelerden yararlanmış ve kendi değer yargılarına uygun bir şekilde bu kelimelere anlamlar yüklemişlerdir. Zaman içinde farklı toplumlarla ticaretin gelişmesiyle Türkçeye farklı dillerden ölçü birimleri girmiş veya dilin imkanları ölçüsünde yeni kelimeler/terimler oluşturulmuştur. Günümüzde dünya üzerinde standart ölçü birimlerinin kullanılıyor olması, dilin geçmişteki durumunu yansıtan ölçü birim adlarının kullanımdan kalkmasına neden olmuştur. Bugün “endaze”, “kile”, “arşın” gibi ölçü birimleri unutulmak üzeredir. Bu durum Saha Türkleri için de söz konusudur. Saha Türklerinin geçmişte kullandıkları ölçü adları bugün artık unutulmaya başlamıştır. Hızlı şehirleşme, ikili ticari anlaşmalar ve ticaretteki standartlaşma, geleneksel kültürün ve bu kültürün ürünlerinin de değişimine neden olmaktadır. Öyle ki günümüzde Yakutistan’da yayınlanan halk edebiyatı metinlerinde yer alan eski ölçü adları artık açıklama ile verilmek durumundadır.
Makalede destan metinlerinde kullanılan ve günümüzde unutulmaya başlanan ölçü terimlerinin anlamları, destan metinlerinde kullanımlarından örnekler verilecek, küreselleşme karşısında sözlü kültür ürünlerinin yereli koruma özelliğine sahip oldukları vurgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

ölçü, Yakutistan, destan, kulaç

Kaynakça

• Alekseyev, N. A., Yakutskiy Geroiçeskiy Epos. Kııs Debeliye, Novosibirsk, 1993. Ergun M., Yakut Destan Geleneği ve Er Sogotoh, Ankara, 2013. Ersöz M., Culuruyar Nurgun Bootur, Ankara, 2010.
• Fasmer M., Etimologiçeskiy Slovar Russkogo Yazıka, Moskova, 1986. I.cilt.
• İvanova, İ. B., “Yazıkovıe Sredstva Vırajeniya Merı Obyema i Vesa V Yakutskom Yazıke”, Severo- Vostoçnıy Gumanitarnıy Vestnik, 2016, No 4 (17), ss. 80- 84.
• Kuzmina, Y. N., Ukazatel Tipiçeskih Mest Geroiçeskogo Eposa Narodov Sibiri, Novosibirsk, 2005.
• Özyetgin, A. M., “Tarihi Türk Dili Alanında Uzunluk/Mesafe Ölçümünde Kullanılan Birimler”, ICANAS 38, Ankara, 2007, ss. 1413- 1419.
• Oral Seyhan, T., “Çağatayca İki Zafernâme Tercümesinde Kullanılan Bazı Uzunluk Ölçüsü Birimleri”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 2007, 4/22, ss. 116- 145.
• Seroşevskiy, V. L., Yakutı. Opıt Etnografiçeskogo İssledovaniya, Moskova, 1993.
• Sleptsov, P. A., Yakutsko- Russkiy Slovar, Moskova, 1972.
• Şostin, N. A., Oçerki İstorii Russkoy Metrologii XI- XIX Veka, Moskova, 1975.
• Tomskaya, A. A., Üçügey Üöcügüyeen, Kuhağan Xocugur, Yakutsk, 2011.