KUZIYKÜRPES MĔNEN MAYANHILIV DESTANI SADECE BİR AŞK HİKÂYESİ MİDİR?

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 3, 518 - 533, 24.12.2020

Zehra Işık

Öz

Geçmişle ilişki kurma, insanın yaşadığı ânı anlamlı ve değerli kılmasının bir yoludur. Tarihî dönemlerden beri insanlar bir şekilde içinde bulundukları ânı geçmişle şekillendirme ihtiyacı duymuşlardır. Bu sebeple tarihî belgeler ve edebî metinler ilgili ilişkiyi kurmak için her zaman bir araç olmuştur. Bir toplumu kendine has yapan kültürel anlamdaki en temel faktörü şüphesiz sahip oldukları kültürel bellektir. Bu bellekler, söz ve dilin bir şekilde vasıta olarak kullanılmasıyla ürün oluşturur. Destanlar da oluşan bu ürünlerin en önemli örneklerinden birini teşkil eder. Başkurt destanları, tarihi ve sosyal hayatı konu almalarına göre iki başlık altında ele alınır. Kuzıykürpes menen Mayanhılıv destanı, Başkurt Türklerine ait sosyal hayatı anlatan en önemli destanlardan biridir. Bu makalede, performans teoriden hareketle geliştirilmiş bir araştırma modeline göre Kuzıykürpes menen Mayanhılıv destanında yer alan aşk hikayesinin yanında kahramanlık motifleri de ele alınmıştır. Bu destandaki kahraman tipi çeşitli yönlerden Türk destanlarında yer alan kahraman tipleriyle bir uyumluluk gösterir. Çalışmanın sonunda elde edilen verilerde, Başkurt destanlarında çoğunlukla yer alan kahramanlık motiflerinde kahramanın atı, idealize edilmiş bir eş ve kahramanın silahlarına dair epizotların Başkurt Türklerinin hayatında ne kadar etkili olduğu görülmüştür. Bıraktıkları bu epik yadigarlar, Başkurt Türklerinin ayrıca hayatlarını, kültürlerini ve uğraşlarını ortaya koyması açısından özelde Başkurt edebiyatı, genelde Türk dünyası edebiyatları için önemli bir yere sahiptir.

Anahtar Kelimeler

aşk, başkurt, destan, epizot, kahramanlık

Kaynakça

• Arslan, M. (2017). Başkurt Türklerinin Tarihi Destanı İdigey ile Moradım (İzeükey Minen Moradım). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Aslan, E. (1995). “Dede Korkut Hikâyeleri ile Türk Destan ve Halk Hikâyelerinde Alp-Kız Motifi”. Folklor / Edebiyat Dergisi, S. 4.
• Assman, J. (2001). Kültürel Bellek-Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. (Çev.: A. Tekin), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ata Yıldız, N. (2015). Türk Dünyası Destancılık Geleneği ve Destanlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bayat, F. (2007). Türk Mitoloji Sistemi 1-2. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1953). “Türk Onomastiğinde At Kültü”. Türkiyat Mecmuası, S. 10.
• Çobanoğlu, Ö. (1999). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2013). Türk Dünyasında Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergun, M. ve Aça, M. (2004). Tıva Kahramanlık Destanları I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Kara, Ü. (2012). “Türk Destanlarında Merkezi Kahraman Tipi Tipolojisi”. Folklor / Edebiyat, S. 18-69.
• Ögel, B. (1989). Türk Mitolojisi I-2 (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar). Ankara: TTK Yayınları.
• Reichl, K. (2014). Türk Boylarının Destanları. (Çev.: M. Ekici), Ankara: TDK Yayınları.
• Süleymanov, A. ve İbrahimov G. ve Ergun, M. (2014). Başkurt Destanları 2. Ankara: TDK Yayınları.
• Temir, A. (1976). “Kuzey Türkleri: İdil-Ural ve Yöresi” Türk Dünyası El Kitabı. Ankara: TKAE.