GÜNLERDE STATÜ ENDİŞESİ VE TEMSİLLERİ

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 2, 265 - 280, 28.08.2021

Nükte Sevim Derdiçok

Öz

Geleneksel bir uygulama olan gün; kent ortamının yaratımı olarak karşımıza çıkmakla beraber çeşitli sosyal çevre ve şartlar içerisinde gördüğümüz kadın tiplerini bir araya getiren ortamdandır. Tarihsel gelişimi içerisinde belirli özellikleri üzerinden karikatürize edilerek bizlere sunulmuş olan bu uygulama, pek çok halk bilgisi yaratmasını bünyesinde bulundurmakla beraber aynı zamanda kadın kimliğinin tüm aktarımını sergileyebildiği, toplumsal ve kültürel kodların getirdiği rol ve sorumlulukların arasında sıkışıp kalan kadının hem sosyalleşebildiği hem de kimlik ve karakter özelliklerinin temsillerini sunabildiği bir ortam olarak da karşımıza çıkmaktadır. Gün içerisindeki kadınların farklı karakter ve kişilik özelliklerine sahip olması sebebiyle çeşitli kimlik özellikleri ve temsilleriyle karşılaşmak da mümkündür. Farklı karakter ve kimlik özelliklerinin aynı ortamda bir araya gelmesi, temsillerin de çeşitlenmesine neden olmaktadır. Bahsettiğimiz bu özelliklerin temsillerinden biri de kuşkusuz ki statü yarışıdır. Kadın iletişiminin oldukça yoğun olduğu bu uygulama, bazı yapısal kısımları ile ister istemez statü gösterisine dönüşmektedir. Gün adını verdiğimiz bütüncül yapının daha küçük yapısal birimlerinden olan yeme-içme ve giyim-kuşam unsurları, özellikle bu gösterinin en iyi temsil alanlarındandır. Yemeği iyi yapması ya da giyim-kuşamına dikkat etmesi ile bilinen bir kadın, statü endişesi sebebiyle bu konularda her zaman özenli davranacaktır. Bu özen, kazanılan veya sahip olunan imajları ve dolayısıyla da statüyü kaybetmek istememe veyahut belli bir statü kazanma isteği ile alakalıdır. Özellikle para, ün, itibar edinme gibi isteklerin neden olduğu statü arayışı ve yarışı, gün özelinde minyatür bir ün ve itibar edinme ifadesi olarak görülmektedir. Diğer bir deyişle kadınlar arasındaki statü yarışının hem doğduğu/yaratıldığı hem de aktarıldığı bir mekân olan gün, bu yarışın tüm temsillerini de görebilmemiz için oldukça elverişli bir ortam olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durum da günün, sadece “dedikodu ortamı” olma özelliğinden sıyrılarak kültürel işlevlerine ve dolayısıyla da günün sürdürülebilir olma durumuna işaret etmektedir. Bu makalede, öncelikle gün kavramı açıklanmış olup gün katılımcısı olarak gördüğümüz kadının kimlik, karakter, kişilik özellikleri ele alındıktan sonra bu özelliklerin üzerine inşa edilen statü meselesinin, gün uygulamasının yeme-içme, giyim-kuşam, tasarruf araçları, iletişim gibi yapısal kısımlarını kendisine temsil ortamı olarak seçmesinin nedenleri ve bu ortamların bahsedilen temsil süreçlerinde ne gibi işlevleri olduğu incelenmiştir. Bu inceleme ile kadının tüm kimlik ve karakter özellikleriyle alakalı rol ve sorumluluklarını icra edebildiği ve diğer kadınların beğenisine sunabildiği gün ortamının, günün tarihsel gelişimi içerisinde önce söz konusu geleneksel uygulamanın kendisinin sonrasında ise bu uygulamayı oluşturan yapısal birimlerin bir statü simgesi ve ifadesi olduğu; katılımcılar, mekân, yeme-içme, giyim-kuşam, iletişim gibi bu yapısal kısımların her birinin kadının statü elde etmesi veya elde ettiği statüyü kaybetmemesi ya da pekiştirmesi için pek çok temsil icra ettiği bir mekân durumuna geldiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

gün, kadın, statü, kimlik, geleneksel uygulamalar

Kaynakça

• ABALI, N. (2009). Geleneksellik ve Modernizm Açısından Kılık Kıyafet. İstanbul: İlke Yayıncılık.
• AÇA, M. vd. (2019). Kadın Folkloru: Statü ve Famaj. İstanbul: Paradigma Akademi.
• ADLER, A. (2018). İnsan Tabiatını Anlama. (Çev.: Ayda Yörükân), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ASWAD, B. C. (1974). “Visiting Patterns Among Women of the Elite in an Small Turkish City”. Anthropological Quarterly, C. 47, S. 1, 9-27.
• AYDIN, S. (2005). “Türk Giyim-Kuşam Kültürünün Dünü-Bugünü”, V. Türk Kültürü Kongresi Cumhuriyetten Günümüze Türk Kültürünün Dünü, Bugünü ve Geleceği-Gelenek Görenek Örf-Âdet, Giyim-Kuşam, 29-38, Ankara: AYK Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• BENEDİCT, P. (1974). “The Kabul Günü: Structured Visiting in An Anatolian Provincial Town”. Anthropological Quarterly, C. 47, S. 1, 28-47.
• BİLGİN, N. (2016). Kimlik İnşası. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı.
• BÜYÜKOKUTAN, A. (2012). Muğla Yöresi Kadın Merkezli Geleneksel Uygulamalar ve İşlevleri. Konya: Kömen Yayınları.
• CENGİZ, C. (2016). Ekonomik ve Sosyal Bir Etkinlik Olarak Altın/Para Günlerinin Pazarlama Açısından İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DE BOTTON, A. (2004). Statü Endişesi. (Çev.: Ahu Sıla Bayer), İstanbul: Sel Yayıncılık.
• DÖNMEZ-FEDAKÂR, P. (2013). “Dursunbey Barana Geleneğinde Yemek”. (Yay. Haz.: Metin Ekici, Selami Fedakâr, Pınar Dönmez-Fedakâr vd.) Somut Olmayan Kültürel Miras: Barana Dursunbey-Balıkesir. İzmir: Egetan Basım Yayın, 121-139.
• DÖNMEZER, S. (1976). Sosyoloji. İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası.
• EKİCİ, M. (2007). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• EMİROĞLU, K. (2017). Gündelik Hayatımızın Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• FÜGAN VAROL, S. (2016). Temsil, İdeoloji ve Kimlik. İstanbul: Varlık Yayınları.
• GİRGİN, G. K. ve KARAKAŞ, B. (2017). “Türklerin Gıda Tercihlerinde Etkili Olan Motivasyonların Belirlenmesi”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 38, 425-448.
• GOODE, J. (2005). “Yemek”. (Çev.: Fatih Mormenekşe). Milli Folklor, S. 67, 172-176.
• GÖNÜLER, M. (2015). Kentte Sosyal Ayrışma ve Mekânsal Dönüşüm: Kapalı Sitelerde Kadının Konumu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÜVENÇ, B. (1991). İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• ____________(2015). Kültürün Abc’si. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• KAPLAN, M. (2011). “‘Kaplumbağa’nın Özgürlüğü’: Kadınlar ve Ev İçi Emek”. Folklor/Edebiyat, S. 65, 163-172.
• KAYA, K. (2019). Küçük Gruplar Sosyolojisi. Isparta: Fakülte Kitabevi Yayınları.
• KOÇAK, R. (2018). “Türk Sofra Düzeni”. (Ed.: E. Gürsoy Naskali). Kap Kacak Kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 5-142.
• NENOLA, A. (2017). “Toplumsal Cinsiyet, Kültür ve Folklor”. (Çev.: Mehmet Çeribaş). (Ed.: M. Ali Yolcu, Kadın Folkloru Kuram ve Yöntem Üzerine Yazılar. Konya: Kömen Yayınları, 85-114.
• OCAK, E. (2019). “Yoksulun Evi”. Yoksulluk Halleri – Türkiye’de Kent Yoksulluğunun Toplumsal Görünümleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 133-173.
• OĞUZ, M. Ö. (2019). Paldır Kültür Kentleşmeler. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• OZANKAYA, Ö. (2007). Toplumbilim. İstanbul: Cem Yayınevi.
• ÖĞÜT EKER, G. (2019). “Sosyal Normların Cezalandırma Yaptırma Boyutunda ‘Sosyal Ceza Olarak Gülme ve Alay’”. (Ed.: Emine Gürsoy Naskali). Alay Kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 5-22.
• REİTER, R. R. (2016). “Giriş”. (Çev.: Bürge Abiral). Kadın Antropolojisi. Ankara: Dipnot Yayınları, 7-18.
• SMİTH, A. (2008). “Gelenek ve Modanın Güzellik ve Çirkinlik Algılarımıza Etkisi Üzerine”, Cogito İnsan Giyinir, S. 55, 23-25.
• TEZCAN, M. (2000). Türk ailesi antropolojisi. Ankara: İmge Kitabevi.
• ____________(2000). Türk yemek antropolojisi yazıları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• WHİTE, J. B. (2015). Para ile Akraba –Kentsel Türkiye’de Kadın Emeği-. (Çev.: Aksu Bora). İstanbul: İletişim Yayınları.
• ZENCİRKIRAN, M. (2017). “Gruplar”. (Ed.: Memet Zencirkıran). Davranış Bilimleri. Bursa: Dora Basım-Yayın, 61-83.