DİVAN EDEBİYATI ARAŞTIRMALARINDAN HALK EDEBİYATI ARAŞTIRMALARINA METOT TRANSFERİ VE ÂŞIK VEYSEL’İN BİR ŞİİRİ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 193 - 207, 23.04.2022

Mehmet Çevik

https://doi.org/10.55666/folklor.1095447

Öz

Bu makalede, daha çok Eski Türk Edebiyatı çalışmaları kapsamında yer alan “metin neşri” konusundaki yöntem ve yaklaşımların Türk Halk Edebiyatı çalışmaları bünyesindeki türkü metinlerinin tespit edilmesinde de kullanılabileceği üzerinde durulmuştur. Bu çerçevede öncelikle “metin neşri” çalışmalarının terminolojisi ve temel esasları ana hatlarıyla ele alınmıştır. Bunlardan özellikle “nüsha”, “müellif nüshası”, “müstensih nüshası”, “metin tamiri” ve “metin kurma” kavramları, Eski Türk Edebiyatı disiplininin belli başlı uzmanlarının görüşleri çerçevesinde değerlendirilmiştir. Ardından söz konusu kavramlarla ilgili yöntem ve yaklaşımların Türk Halk Edebiyatı sahasında türkü metinlerinin tespitinde nasıl uygulanabileceği tartışılmıştır. Ancak burada asıl söz konusu olan, türkü metinlerinin Arap harfli metinler içeren kaynaklardan Latin harflerine aktarılması değil; özellikle yakın dönem âşıklık geleneği çerçevesinde üretilmiş türkülerin metinlerini doğru tespit etme çabasıdır. Bu çerçevede bir türkünün Arap ya da Latin harfli, elyazması ya da matbu, ses ya da görüntü kaydı şeklindeki farklı kaynaklarda yer alan varyantlarını birer “nüsha” olarak değerlendirmek mümkündür. Bu durumda söz konusu türkünün, üreticisi olan âşığın kendisi dışında başka birileri tarafından yazılmış, yayına hazırlanmış ya da icra edilerek seslendirilmiş metinleri birer “müstensih nüshası”; âşığın, söz konusu türküyü icrasını içeren bir ses veya görüntü kaydında ortaya koyduğu metin ise “müellif nüshası” olarak değerlendirilebilir. Âşığa ait, müellif nüshası olarak değerlendirdiğimiz bir ses kaydı varsa türkü metninin tespit edilmesinde bu kayıt esas alınmalıdır. Böyle bir kayıt yoksa metin neşri esasları çerçevesinde türkünün mevcut metinleri karşılaştırılmalı, farklılıklar üzerinde durulmalı, varsa yanlışlıklar tespit edilmeli ve gerektiğinde usulünce metin tamiri yapılmalıdır. Böylece hem âşık tarafından ortaya konmuş asıl metin hem de bu metnin varyantları tespit edilmiş olacaktır. Bu da hem metnin doğru anlaşılmasına hem de türkünün varyantlaşma süreciyle ilgili sağlıklı değerlendirmeler yapılmasına imkân tanıyacaktır. Bu değerlendirmeler ışığında, çalışmanın bir sonraki bölümünde, Âşık Veysel’e ait “Esti Bahar Yeli Karlar Eridi” adlı türkü, metin neşri esasları çerçevesinde ele alınmıştır. Türkünün 12 farklı kaynaktaki metinleri karşılaştırılmış, âşığın ses kayıtlarının kılavuzluğunda bu metinlerdeki yanlışlıklar tespit edilmiş ve bunların doğru şekilleri aktarılmıştır. Çalışmanın sonuç bölümünde de türkü metinlerinin tespitinde metin neşri esaslarının nasıl ve neden kullanılması gerektiği üzerinde durulmuş, ardından da Âşık Veysel’in söz konusu türküsüyle ilgili yanlışlıkların yol açtığı durumlar değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Esti Bahar Yeli Karlar Eridi, Türkü, metin neşri, âşık, Âşık Veysel

Kaynakça

• ALTUNTAŞ, H. ve ŞAHİN, M. (2011). Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayını.
• ARSLAN, M. (2017). “Metin Neşrinde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XII-Metin Neşri: Problemler, Tespitler, Öneriler, (Hzl.: Aynur, H. vd.), İstanbul: Klasik Yayınları, 28-42.
• ARSLAN, M. U. (2018). “Klâsik Türk Edebiyatında Metin Neşrinin Neşri Üzerine Nedensel Bir Yaklaşım”. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 21, 112-123.
• ATILGAN, H. (2003). Türkülerin İsyanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• AYNUR, H. vd. (Hzl.). (2017). Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XII-Metin Neşri: Problemler, Tespitler, Öneriler. İstanbul: Klasik Yayınları.
• BEKKİ, S. (2021). Halk Müziğinin Seyyar Radyosu Âşık Veysel. İstanbul: Muhit Kitap.
• BİNYAZAR, A. (t.y.). Âşık Veysel. İstanbul: Tel Yayınları.
• BİRDOĞAN, N. (1992). “Türkülerdeki Söz Sakatlıkları”. Türk Halk Musikisinde Çeşitli Görüşler, (Hzl.: Salih Turhan), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 174-191.
• DAĞLAR, A. (2017). “Metin mi Nüsha mı? Metin-Nüsha Ontolojisi Bağlamında Terminoloji Sorununa Eleştirel Bakışlar”. Edebî Eleştiri Dergisi, C. 1, S. 1, 16-32.
• DEMİRTAŞ, Y. (2017). “Harput Müziği Güftelerine Dair Bazı tespit ve Düşünceler”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22: 1, 153-164.
• ECE, S. (2014). “Metin Tamiri”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), S. 51, 89-109.
• ECE, S. (2015). Klasik Türk Edebiyatı Araştırma Yöntemleri (I-II). Erzurum: Eser Basım Yayın.
• ELÇİN, Ş. (1984). Gevherî Divânı/İnceleme-Metin-Dizin-Bibliyografya. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• ESEN, A. Ş. (1982). Anadolu Ağıtları. (Hzl.: Boratav, P. N. ve Dor, R.), Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ESEN, A. Ş. (1986). Anadolu Türküleri. (Hzl.: Boratav, P. N. ve Özdemir, F.), Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ESEN, A. Ş. (1991). Anadolu Destanları. (Hzl.: Boratav, P. N.), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ESEN, A. Ş. (2016). Anadolu Âşıkları-I Karacaoğlan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• GÖKALP, M. (1997). “Halk Edebiyatında Hatalı Söyleyişler”. folklor/edebiyat, S. 9, 95-106.
• GÖRKEM, İ. (2006). Yeni Bilgiler Işığında Dadaloğlu/Bütün Şiirleri. İstanbul: E Yayınları.
• IŞIK, C. (2019). “Gerçek” Âşık Veysel. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• İnkılap Kitabevi. (2001). Dostlar Beni Hatırlasın Âşık Veysel Hayatı ve Bütün Şiirleri. İstanbul: İnkılap Kitabevi Yayınları. İstanbul Maarif Kitaphanesi. (1956). Âşık Veysel/Hayatı ve Şiirleri. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi.
• KARAMAN, H. Vd. (2003). Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• KAYA, D. (2011). Âşık Veysel. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KAYA, D. (2020). Türkülerdeki Yanlışlıklar. (e-kitap), Sivas.
• KILIÇ, A. (2004). “Günümüzde Metin Neşri ve Problemleri Üzerine Düşünceler”. I. Kırşehir Kültür Araştırmaları Bilgi Şöleni (8-10 Ekim 2003) -Bildiriler-, (Hzl.: A. Günşen), Kırşehir: Gazi Ünv. Kırşehir Eğitim Fak. Yayını, 331-345.
• KIYÇAK, Ö. (2019). “Metin Neşri ve Divançe-i Muhammed Hulûsî”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C. 7, S. 17, 249-297.
• KOÇOĞLU, T. (2010). “Metin Neşrinde İmlâ Üzerine Görüşler ve Uygulamalara Dâir”. II. Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu (Prof. Dr. İsmail Ünver Adına), 15-16 Mayıs 2008, Kayseri -Bildiriler-, (Hzl.: A. Kılıç vd.), Kayseri: Erciyes Ünv. Yayınları, 275-286.
• KOZ, M. S. (2017). “Değişik Alfabelerle Yazılmış-Basılmış Türkçe Halk Şiiri Metinlerinin Neşrine Bağlı Meseleler Üzerine Kişisel Notlar”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XII-Metin Neşri: Problemler, Tespitler, Öneriler, (Hzl.: Aynur, H. vd.), İstanbul: Klasik Yayınları, 162-191.
• KÖKSAL, M. F. (2008). “Metin Tamiri (Usul ve Esaslar, Uygulamalar ve Bazı Teklifler”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 1, 169-190.
• KÖKSAL, M. F. (2012). “Metin Neşrinin Ana Esasları”. Türklük Bilim Araştırmaları, S. 31, 179-208.
• KÖKSAL, M. F. ve BABAARSLAN, G. (2017). “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Yapılan Dîvân Neşri Çalışmaları Üzerine Bir Değerlendirme”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XII-Metin Neşri: Problemler, Tespitler, Öneriler, (Hzl.: Aynur, H. vd.), İstanbul: Klasik Yayınları, 44-63.
• MAKAL, T. K. (1973). Aşık Veysel/Hayatı-Sanatı-Eserleri. İstanbul: Ararat Yayınevi.
• MENGİ, M. (2007). “Metin İncelemesi Aşamaları, Terimleri ve Bunlardan Biri: Metin Tahlili”, Turkish Studies - Türkoloji Araştırmaları, Volume 2/3, 407-415.
• OĞUZCAN, Ü. Y. (Derleyen Düzenleyen). (1970). Âşık Veysel Şatıroğlu/ Bütün Şiirleri/Dostlar Beni Hatırlasın. İstanbul: MİYATRO Yayınları.
• OĞUZCAN, Ü. Y. (Düzenleyen). (1970). Âşık Veysel Şatıroğlu/Dostlar Beni Hatırlasın/Bütün Şiirleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ÖZDEMİR, A. (2013). İki Kapılı Bir Handa Âşık Veysel. İstanbul: Sivas Platformu Yayınları.
• ÖZTÜRK, F. (2010). “Osmanlı Edebiyatı Metin Neşri Çalışmalarında İmlâ ve Çevriyazı Tercihleri”. II. Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu (Prof. Dr. İsmail Ünver Adına), 15-16 Mayıs 2008, Kayseri -Bildiriler-, (Hzl.: A. Kılıç vd.), Kayseri: Erciyes Ünv. Yayınları, 299-308.
• ÖZYILDIRIM, A. E. (2017). “Bir Metni Neşretmek”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XII-Metin Neşri: Problemler, Tespitler, Öneriler, (Hzl.: Aynur, H. vd.), İstanbul: Klasik Yayınları, 16-25.
• SARI, M. (2019). “Metin Neşrinde İhtisas ve İhtimam Noksanlığı: ‘Evrak-ı Hazân Örneği”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), C. 6, S. 7, 145-204.
• TANSEL, F. A. (1982). “Halk Şâirlerimiz Hakkındaki Metodsuz Çalışmaların Yol Açtığı Maddî ve Ma’nevî Zararlar”. II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri/II. Cilt. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, 391-403.
• TDK. (1998). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• TOPALOĞLU, B. (2008). “Sabûr”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 35, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 361-362.
• TOYGAR, K. (1987). “Halk Türkülerimizde Metin Onarımıyla İlgili Bazı Düşünceler”. II. Uluslararası Türk Halk Edebiyatı Semineri 7-9 Mayıs 1985, Eskişehir, Eskişehir: Yunus Emre Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları, 371-379.
• UYGUNER, M. (1990). Âşık Veysel. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• YILDIRIM, A. (2016). “Türkü Sözlerindeki Problemlere Dair”. folklor/edebiyat, S. 85, 65-78.
• YILDIRIM, D. (1998). Türk Bitiği-Araştırma/İnceleme Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları.