TÜRK KÜLTÜRÜNDE YER ALAN BAŞLICA GÜNCEL KADIN KİMLİKLERİNİN YEREL ROL KODLARI ETKİSİNDE GÖRSELLEŞTİRİLMESİ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 445 - 460, 25.08.2022

Nükte Sevim Derdiçok

https://doi.org/10.55666/folklor.1143791

Öz

Türk kültürü içerisinde öne çıkan ve kabul gören farklı kadın kimliklerinden söz etmek mümkündür. Bunların farklı illüstratif görsellerde çeşitli rol kodları üzerinden inşa edildikleri görülmektedir. Toplumsal cinsiyet algısının oluşmasını etkileyen ve ondan etkilenen bu kimliklerin illüstratif dille ifade edilmeleri ise bunlara ait rol kodlarının pekiştirilmesinde önem taşımaktadır. Çalışmada, sürekli karşılaştığımız bu kadın görsellerinin; eğitimden bağımsız olarak zihnimizde inşa ettikleri kodlar, kültüre ve buna bağlı olarak inanç temelinde oluşmuş cinsiyet rolleri, kadınlara ilişkin görme, görülme ve gösterme biçimleri üzerinden ele alınması hedeflenmektedir. Bu süreçte görselleri; fiziksel, kültürel, sosyal ve siyasal özelliklerin hangi kadın imgelerinin oluşumunda etkili olduklarını tespit yoluyla çözümlemek esastır. Söz konusu görseller, içeriği değişse de üretim sürecinin gerektirdiği altyapı ve kurgu/kurmaca zorunluluğu nedeniyle literatüre geçmiş illüstrasyon örneklerinden; güncel gerçekliğin ironik dille aktarımını esas aldığı ve yenilenme özelliğinden dolayı gündem oluşturabildiği için bir dönem çok popüler olmuş çizgi bantlardan seçilmiştir. Zira bu örneklerin ağırlıklı olarak farklı türdeki yayınlarla ilişkili olması, içerdikleri rol kodlarının belirlenmesini kolaylaştırmakta, hatta algımız üzerindeki gücünü artırmaktadır. Bununla birlikte tespit edilen kimlikler ve onlara ait temel kriterlerin zihnimizde oluşan kodlarının yaratılmasında etkili olan çok sayıda görselle resimli (kitap) ve süreli (gazete, dergi) yayınların veya sanat eserlerinin içeriğinde sıkça karşılaşılmaktadır. Seçilen sanatçılar ve görsellerinin gerek üslupları gerekse dilleri bakımından da inşa edildikleri dönemleri yansıttıkları ve farklı rol kodlarının oluşumunda etkili oldukları söylenebilir. Bunların içerik ve görsel doku katmanlarının ise çözümlemeye uygun çok sayıda öge içerdiği görülmektedir. Diğer yandan, kültüre özgü kimlik özelliklerinin çeşitli teknik ve malzemeler aracılığıyla farklı sanatçıların kendine özgü yorumlarında yeniden okunması, kuramsal verilerin somut görsellere dönüşmesine örnek teşkil ettiğinden çalışma açısından önemlidir. Bir başka deyişle araştırma, her karşılaşmada öğrenme ve algılama süreçlerini gerçekleştirip pekiştiren bu imgelerin katkısıyla yakın dönemden güncele uzanan ve Türk kültüründe yer alan kadın kimliklerinin nasıl inşa edildiğini, bunların şekillenmesinde etkili olan unsurları ve kodları tespit edip bunların toplumsal bakış açısıyla ilişkisini ortaya koymaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çizgi bant, illüstrasyon, kadın, kimlik, rol

Kaynakça

• AMBROSE, G. ve PAUL, H. (2010). Grafik Tasarımda İmge. İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• BERGER, J. (2014). Görme Biçimleri. (Çev.: Yurdanur Salman), İstanbul: Metis Yayınları.
• BİLGİN, N. (2016). Kimlik İnşası. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı.
• BAUMAN, Z. (2021). Kimlik. (Çev.: Mesut Hazır), Ankara: Heretik Yayınları.
• BORA, A. (2016). Kadınların Sınıfı: Ücretli Ev Emeği ve Kadın Öznelliğinin İnşası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• URL-2: Bozlu Art Project. “Can Göknil/Retrospektif”. https://www.bozluartproject.com/sergi/can-goknil-retrospektif/ (Erişim: 02.08.2021).
• CARPINTERO, R. (2021). Çizgi Roman ve Anlatıbilim. (Çev.: Zinnur Yavuz, Figen Karaçay), İstanbul: Hiperyayın.
• URL-6: Cumhuriyet. “Lafı Kıvırmayan Kadınlar”. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/lafi-kivirmayan-kadinlar-254216 (Erişim: 05.06.2022)
• EISNER, W. (2009). Les clés de la bande dessinée; L’Art séquentiel tome I. Paris: Delcourt.
• ELÇİ, E. (2010). Kadın Olma’nın Anlamının Kadınların Söylemindeki İnşası ve Bu İnşayı Yaparken Kullanılan Dilsel Kaynaklar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• FÜGAN VAROL, S. (2016). Temsil, İdeoloji ve Kimlik. İstanbul: Varlık Yayınları.
• URL-4: Haber7com. “Piyale Madra: Aşk Benden Geçti Artık”. https://www.haber7.com/kultur/haber/430008-piyale-madra-ask-benden-gecti-artik (Erişim: 04.06.2022)
• URL-3: İstanbul Kadın Müzesi. “Piyale Madra”. http://www.istanbulkadinmuzesi.org/piyale-madra (Erişim: 04.06.2022)
• KANTOR, P. vd. (2015). Kent ve Toplumsal Cinsiyet. (Çev. Yıldız Temurtürkan), Ankara: Dipnot Yayınları.
• KARAATA, E. (2018). “Nazan Erkmen İllüstrasyonlarında Anadolu ve Mezopotamya Sanatının Etkisi”. International Journal of Interdisciplinary and Intercultural Art, 4, 33-48.
• METİN, A. (2011). “Kimliğin Toplumsal İnşâsı ve Geleneksel Kadın Kimliğinin Aktarımı”. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 74-92.
• WIESNER-HANKS, M. E. (2022). Tarihte Toplumsal Cinsiyet. (Çev. Meral Çiyan Şenerdi), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• MOUCHART, B. (2004). La bande déssinée. Paris: Le Cavalier Bleu.
• ORÇAN, M. (2008). Kır ve Kent Hayatında Kadın Profili –Kırıkkale Örneği-. Ankara: Harf Eğitim Yayıncılığı.
• ÖZBAY, F. (2019). Kadın Emeği Seçme Yazılar. (Yay. Haz. Şemsa Özar). İstanbul: İletişim Yayınları.
• URL-1: Pazartesi14. “Can Göknil ile Söyleşi”. https://pazartesi14.com/2019/03/06/can-goknil-ile-soylesi/. (Erişim: 03.06.2022)
• URL-5: Uludağ Sözlük. “Feyhan Güver”. https://www.uludagsozluk.com/k/feyhan-g%C3%BCver/ (Erişim: 05.06.2022)
• UÇAR, T. F. (2019). Görsel İletişim ve Grafik Tasarım. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• YURTKULU, E. (2011). Modern Mitoloji Üretiminde Fantastik Franco-Belge BD (Çizgi Roman). Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.