TOPLUMSAL CİNSİYET VE ERKEKLİK ÇALIŞMALARI AÇISINDAN FOLKLORUN NİTELİĞİ VE BİR YÖNTEM DENEMESİ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 461 - 473, 25.08.2022

Mustafa Duman

https://doi.org/10.55666/folklor.1144128

Cited By: 1

Öz

Toplumsal cinsiyet rolleri ve buna bağlı olarak erkekliğe yüklenen anlamlar döneme, coğrafyaya ve kültüre bağlı olarak değişir-dönüşür ve yeniden kurgulanır. Bu nedenle farklı toplumlarda ve çağlarda birbirinden farklı toplumsal cinsiyet rolleri ve erkeklik biçimleri var olur. Bu makale, toplumsal yaşantının değişimine bağlı olarak farklı erkeklik kompozisyonlarının oluştuğu ön kabulüne bağlı olarak “sözlü edebiyat ürünleri üzerinden erkeklik kurgusunun temel özelliklerinin ve değişiminin belirlenebileceğ” önermesine sahiptir. Bu önermenin kuramsal bir zemine oturtulması için öncelikle toplumsal cinsiyet açısından folklorun niteliğinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu nedenle makalede ilk olarak halk bilgisi ürünlerinin ve Halk Bilimi disiplinin toplumsal cinsiyet ve erkeklik çalışmaları açısından değeri tartışmaya açılmaktadır. Yine makalenin temel önermesi, yani “sözlü edebiyat ürünleri üzerinden erkeklik kurgusunun temel özelliklerinin ve değişiminin belirlenebileceği” varsayımını test edebilecek bir inceleme modeli gerekmektedir. Bu nedenle makalede özgün bir inceleme yöntemi teklif edilmekte, yöntemin açmazları tartışmaya açılmakta ve bunun kısa bir uygulamasına yer verilmektedir. Oğuz Kağan Destanı (Uygur harfli nüsha) ve Köroğlu Destanı (Behçet Mahir varyantı) üzerinde uygulanan inceleme metodunun dört temel parametresi bulunmaktadır. Bunlar; 1. Epizota bağlı bölümleme, 2. Karakter eylemlerini belirleme, 3. Sınırlandırma ve karşılaştırma, 4. Yorumlama/ anlamlandırmadır. Bu inceleme yöntemi özü itibariyle yapısalcıdır; ancak onu özgün kılan husus, yapısalcı tahlil anlayışını sözlü edebiyat ürünleri ile toplumsal cinsiyet rolleri bağlamında yeniden uyarlamasıdır. Bu bağlamda Halk Bilimi disiplininin temel inceleme malzemesi olan kültürel verimlerin toplumsal cinsiyet ve erkeklik biçimleri açısından niteliğini belirlemek ve destanlar örnekleminde hegemonik erkekliğin değişimini ortaya koymak için bir inceleme metodu denemesinde bulunmak makalenin özgün yanını vurgulamaktadır. Makale içerisinde yürütülen toplumsal cinsiyet ve folklor ilişkisi özelindeki tartışmalar ve sözlü edebiyat ürünlerini erkeklik penceresinden okuma girişimi 21. yüzyılda Halk Bilimi’nin yeni kuramsal ve yöntemsel bir anlayışa sahip olması gerekliliği düşüncesinin bir ürünü olarak kabul edilmelidir. Halk Bilimi araştırmacılarının toplumsal cinsiyet eşitsizliği gibi çözüm bekleyen güncel sorunları böylesi tartışma ve inceleme yöntemi denemeleriyle daha fazla gündemlerine almasının bu disiplinin güncelliği ve işlevselliği açısından değerli olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Erkeklik, eleştirel erkeklik çalışmaları, toplumsal cinsiyet, sözlü edebiyat, yapısalcılık

Kaynakça

• AKBALIK, E. (2014). “Dede Korkut Kitabı’nda Bir Cinsiyet Rejimi Olarak ‘Erkeklik’”. Türkbilig, S. 27, 105-119.
• AVŞAR, S. (2017). “Toplumsal Cinsiyet Rolleri Bağlamında Tarihsel Rollerini Yitiren Erkekliğin Çöküşü: Küllerinden ‘Yeni Erkek’liğin Doğuşu”. KADEM Kadın Araştırmaları Dergisi, C. 3, S. 2, 224-241.
• BANG, W. ve RAHMETİ, G. R. (1936). Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: Burhaneddin Basımevi.
• BARUTÇU, A. (2013). Türkiye’de Erkeklik İnşasının Bedensel ve Toplumsal Aşamaları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BUTLER, J. (1988). “Performative Acts and Gender Constitution: An Essay in Phenomenology and Feminist Theory”. Theatre Journal, C. 4, S, 40, 519-531.
• CONNELL, R. W. (1998). Toplumsal Cinsiyet ve İktidar: Toplum, Kişi ve Cinsel Politika. (Çev.: Cem Soydemir), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• CONNELL, R. W. (2005). Masculinities. LA: University of California Press.
• CONNELL, R. W. ve MESSERSCHMIDT, J. W. (2005). “Hegemonic Masculinity: Rethinking the Concept”. Gender & Society, C. 6, S. 19, 829-859.
• ÇEKİÇ, F. (2021). Toplumsal Cinsiyet Temelli Kimlik İnşası: Erkeklik Kimliğinin Oluşumu, Tutum ve Davranışlar Üzerinde Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÇELİK, G. (2016). “‘Erkekler De Ağlar!’: Toplumsal Cinsiyet Rolleri Bağlamında Erkeklik İnşası ve Şiddet Döngüsü”. Fe Dergi, S. 8, 1-12.
• DUMAN, M. (2020). Türk Halk Anlatmalarında Olumsuz Tipler –Mit, Destan, Halk Hikayesi-. Ankara: Karakum Yayınevi.
• EKİCİ, M. (2013). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• ERDOĞAN, İ. (2014). “Erkek Dergilerinde Sağlıklı Erkek Neden İdeal Erkektir? Men’s Health Dergisi'nde Hegemonik Erkeklik ve Popüler Sağlık Söylemi”. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, S. 3, 133-154.
• GEDİK, E; ÇAKIR, H. ve ÇOŞKUN, A. (2020). “Bir İnşaa Süreci Olarak Erkeklik: Yozgat Örneği”. AÇÜ Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, C. 6, S. 1, 84-95.
• KAPLAN, M. vd. (1973). Köroğlu Destanı. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• KEPEKÇİ, E. (2012). “(Hegemonik) Erkeklik Eleştirisi ve Feminizm Birlikteliği Mümkün mü?”. Kadın Araştırmaları Dergisi, S. 11, 59-86.
• ORHUN, O. (2021). “Eleştirel Erkeklik Çalışmaları ve Raewyn Connell”. ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, C. 14, S.1, 14-30.
• ÖZBAŞ ANBARLI, Z. (2019). “Dijital Televizyon Dizilerinde Hegemonik Erkeklik”. Erciyes İletişim Dergisi Uluslararası Dijital Çağda İletişim Sempozyumu Özel Sayısı, S. 1, 81-104.
• ÖZTÜRK, A. (2012). “Eril Bedenselleşme: Hegemonik Erkek Bedeninin İnşası”. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, S. 13, 39-53.
• PATIL, V. (2013). “From Patriarchy to Intersectionality: A Transnational Feminist Assessment of How Far We've Really Come”. Signs, C.38, S. 4, 847-867.
• PROPP, V. ve MELETINSKI, E. M. (2008). Masalın Biçimbilimi ve “Olağanüstü Masalların Dönüşümleri”, “Masalın Yapısal ve Tipolojik İncelemesi”. (Çev.: Mehmet Rifat, Sema Rifat), İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• SIĞIN, A. ve CANATAN, A (2018). “Connell’ın ‘Erkeklikler’ Teorisinde İşbirlikçi Erkek, Madun Erkek ve Marjinal Erkek: Hegemonik Erkekliğin Kavramsal Hegemonyası”. SOBİDER, S. 32, 163-175.
• TUNÇ, E. (2020). Anadolu Sahası Türk Halk Hikâyelerinde Erkeklik Temsilleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YAVUZ, Ş. (2014). “İktidar Olma Sürecinde Erkeklerin Erkeklikle İmtihanı”. Millî Folklor Dergisi, C. 26, S. 104, 110-127.