Öz
İnsan, bilinmeyeni merak eden ve gelecekten haber alma arzusu içinde olan bir varlıktır. İçinde bulunduğu zamanın dışında olacaklar hakkında bilgi sahibi olmak, gizli saklı olana vakıf olmak ve her şeyi bilmek istediği için çeşitli yöntemlerle bu isteğini gerçekleştirmeye çalışmıştır. Bu yöntemlerin başında ise, fal kültürü gelmektedir. Kullandığı malzeme ve uygulamalar nedeniyle farklı adlarla anılan fal kültürü içerisinde en yaygın olarak görülenler; yıldız falı, el falı, kâğıt falı, kahve falı ve çiçek falı olmuştur.
Türk edebiyatında çiçek falına yer veren ve çiçeklere niyet kartları iliştirerek satan iki genç kızı konu edinen iki örnek anlatı vardır. Biri, Ahmet Mithat Efendi’nin Letaif-i Rivayat serisi içinde yer alan ve genç kızların eğitimine odaklanan Diplomalı Kız adlı eserdir. Diğeri ise, Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın 1923’te İkdam’da tefrika edilen ve 1926’da kitap olarak basılan Billur Kalp adlı romanıdır. Her iki eserde başkişi olarak yer alan iki genç kız, çiçek satan diğer kızlardan farklı bir şekilde çiçeklerin içine niyet kartları koymuştur. Bu sayede gelecekten haber alma isteği içindeki insanoğlunun merak duygusunu harekete geçirmişlerdir. Diplomalı Kız’da Julie Depres, aldığı eğitim sayesinde çiçeklerin içine koyduğu kartlara şiirler yazmış ve alelade bir çiçekçi kızdan farklı bir konuma yükselmiştir. Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Billur Kalp’inde ise Sema, çiçeklerin içine koyduğu kartlarla çiçekleri konuşturmuştur. Her iki anlatıda da, çiçeklerin dilinden dökülenler onları satın alanlar için fal niyetiyle okunmuş ve beğenilmiştir.
Diplomalı Kız’da, Fransız şairlerin ünlü dizelerinden ve kendi yazdıklarından yararlanarak niyet kartları hazırlayan Julie’nin sattığı çiçeklerin hangileri olduğu belirtilmemiş, sadece güle dair bir beyit örneği verilmiştir. Billur Kalp’te ise; çiçeklerin şekli, kokusu ve rengi üzerinden çıkarımlar yapılmış, çiçekler onları satın alan müşterileri temsil edecek şekilde konuşturulmuştur. Billur Kalp’te menekşe, hercai menekşe, gül ve karanfil üzerinde yer alan niyet kartlarına yer verilmiştir. Bu çalışmada, iki eserde yer alan niyet kartlarında kullanılan çiçekler incelenmiş, bu çiçeklerin döktüğü diller örneklendirilmiş, çiçeklerin mitolojik ve tarihî arka planı hakkında bilgi verilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Ahmet Mithat Efendi Hüseyin Rahmi Gürpınar çiçek fal anlatı.
Kaynakça
- AHMET MİTHAT EFENDİ. (2001). Letaif-i Rivayat. (Haz.: Fazıl Gökçek ve Sabahattin Çağın), İstanbul: Çağrı Yayınları.
- AKYÜZ, K. (1995). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri (1860-1923). İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
- AND, M. (2012). Oyun ve Bügü-Türk Kültüründe Oyun Kavramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- AYDIN, M. (1995). “Fal”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 12, 134-138.
- AYVAZOĞLU, B. (1992). Güller Kitabı-Türk Çiçek Kültürü Üzerine Bir İnceleme, İstanbul: Ötüken Yayınları.
- ÇELEBİOĞLU, A. (2016). “Klasik Türk Şiirinde Menekşe”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S. 37, 161-182.
- ÇETİNDAĞ SÜME, G. (2017). “Türk Kültüründe Değerler Simgesi Gül”, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, C. 5 S. 13, 105-123.
- DUVARCI, A. (2001). “Halk Kültürü Uygulamalarından Biri Olan Fal Geleneğinin Değerlendirilmesi”, Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, C. 13, S. 37, 117-130.
- ENGİNÜN, İ. (2013). Yeni Türk Edebiyatı-Tanzimat’tan Cumhuriyet’e. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- ERSOYLU, H. (1997). “Fal, Fal-nâme ve Bir Çiçek Falı: “Der-Aksâm-ı Ezhâr””, Türkiyat Mecmuası, C. 20, 195-254.
- GOODY, J. (2010). Çiçeklerin Kültürü. (Çev. Mehmet Beşikçi), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- GÖKÇEK, F. (2012). Küllerinden Doğan Anka. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- GRAVES, R. (2012). Yunan Mitleri. (Çev. Uğur Akpur), İstanbul: Say Yayınları.
- GÜLHAN, A. (2015). “Türk Kültüründe Fal ve İsimlerle İlgili Bir Manzum Falname Örneği”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 15, 195-222.
- GÜRPINAR, H. R. (2005). Billur Kalp. (Haz. Kemal Bek), İstanbul: Özgür Yayınları.
- GÜRPINAR, H. R. (2013). Şık. (Haz. Emre Taylan), İstanbul: Everest Yayınları.
- HAMİLTON, E. (2013). Mitologya. (Çev. Ülkü Tamer), İstanbul: Varlık Yayınları.
- KOÇ KESKİN, N. (2015). “24 Divan Şairi Adına Tertip Edilmiş Bir Kur’a Fâl-nâmesi Üzerine”, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, S. 6, 88-118.
- NECATİGİL, B. (2011). Mitologya Sözlüğü. İstanbul: Sel Yayıncılık.
- SÜMBÜLLÜ, Z. (2010). “Fal ve Falcılık Kavramı Ekseninde Türk Kültür Tarihinde Fal ve Kehânet”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 43, 55-72.
- Türkçe Sözlük (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- UŞAKLIGİL, H. Z. (2014). Kırk Yıl. İstanbul: Özgür Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 29 Aralık 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 5 Sayı: 3 |
