YAŞAYAN MÜZE, KÜLTÜREL MİRAS VE UYGULAMALI HALKBİLİMİ ÇALIŞMALARI ODAĞINDA TARİHSEL CANLANDIRMA

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 209 - 221, 24.03.2025

Fatih Köse

https://doi.org/10.55666/folklor.1563499

Öz

Tarihsel canlandırma; geçmiş olayları, dönemleri veya kültürel unsurları yeniden yaratma ve deneyimleme pratiğidir. Tarihî bir yapı yahut artefaktın aslına uygun ve işlevsel replikasının tarihî usul ve materyaller ile üretilmesi başlı başına tarihsel canlandırma olarak kabul edilirken, tarihî bir dönem ya da olayın bu gibi yapı ve malzemeler kullanılarak yeniden yaratılması da aynı isimle adlandırılır. Tarihsel canlandırmalar, hem eğlence amaçlı etkinlikler hem de tarihî bilgiyi ve kültürü deneyimleyerek aktarmak amacıyla yapılan eğitici etkinlikler olarak gerçekleştirilebilmektedir. Her ne kadar temsillere dayalı antik Yunan tragedyaları ve Romalıların amfi tiyatrolar içerisinde gerçekleştirdikleri savaş canlandırmaları tarihsel canlandırmanın kökenleri olarak kabul edilebilirse de modern tarihsel canlandırmayı onlardan ayıran ve bir disiplin hâline getiren önemli hususiyetler mevcuttur. Öncüller, dönem sorunlarına ışık tutma yahut geçmişin zaferleri ile mevcut iktidara güç kazandırma gibi politik maksatlara sahip propaganda araçları olarak icra edilirken modern tarihsel canlandırma faaliyetlerinin temel amacı, canlandırma aktörlerinin seçtikleri tarihi; otantik malzemelerle, gerçekçi bir şekilde yeniden yaratmaktır. Performansa dayalı modern tarihsel canlandırma etkinlikleri, her şeyden önce katılımcıların gönüllülük esasına bağlı olarak olağan hayatın dışına çıkıp farklı rollere büründükleri, kendi zamanı ve mekânı içinde kendi kurallarına bağlı olarak gerçekleşen; eğlence, zevk, heyecan ve gerilim duyguları ile birlikte tezahür eden faaliyetlerdir.
Modern tarihsel canlandırma faaliyetleri; açık hava müzeleri, halk müzeleri, yaşayan müzeler ve ekomüzeler gibi mekânlarda gerçekleştirilen etkinliklerle yakından ilişkilidir. Açılan ilk açık hava müzesinin ardından müzecilik anlayışında "sıradan insanlar" ve onların yaşamlarına dair unsurlara da yer verecek şekilde değişiklikler meydana gelmiştir. Özellikle popüler kültürün gölgesinde kalan geleneksel halk kültürünü koruma amacıyla yapılan halkbilimi çalışmaları Avrupa'da halk müzelerinin kurulmasına yol açmış, halk kültürünü de odak hâline getirmiştir. Bu müzelerde halk yaşamından kesitler canlandırılırken bazılarında ziyaretçilerin de bu yaşantıya katılabilmesi sağlanmıştır. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi ile birlikte yaşayan kültürlerin korunmasına yönelik yaklaşım daha da güçlenmiş, bu bağlamda kültürel mirasın tanımının genişlemesiyle yaşayan müzeler de daha yaygın hale gelmiştir. Devlet destekli kurumlar ve sermaye sahibi kişiler tarafından belirli politik ve ticari maksatlarla kurulan yaşayan müzelerin yanında tarihsel canlandırma faaliyetleri, icracıları “amatörler” olan demokratik ve mobil bir faaliyet biçimi olarak değerlendirilebilir.
Yakın ya da uzak geçmişe ait bir unsuru ya da kesiti tarihin geleneksel alanı ile birlikte günümüze taşımayı hedefleyen tarihsel canlandırma faaliyetleri, kapsamı en dar olan türevlerinde dahi pek çok tarihî folklorik unsuru ihtiva eder. Canlandırılan döneme ve etkinliğin kapsamına göre “sözlü gelenekler ve anlatımlar”, “gösteri sanatları”, “toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenler”, “doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar”, “el sanatları” gibi SOKÜM kapsamına dâhil olan hemen her halkbilimi kadrosunu ihtiva edebilen tarihsel canlandırma, tarihin yanı sıra hem bir araştırma alanı hem de uygulamalı halkbilimi sahası olarak folklor araştırmaları ve uygulamaları için de önemli ve işlevsel bir mecradır.

Anahtar Kelimeler

tarihsel canlandırma, yaşayan tarih, yaşayan müze, uygulamalı halkbilimi, kültürel miras

Etik Beyan

Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Bilimsel Araştırma Önerisi Etik Değerlendirme Kurulu’ndan 18.01.2024 tarihinde 2024/3 sayılı etik kurul onayı alınmıştır.

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Yok

HISTORICAL REENACTMENT IN THE FOCUS OF LIVING MUSEUM, CULTURAL HERITAGE AND APPLIED FOLKLORE STUDIES

Öz

Historical reenactment is the practice of recreating and experiencing past events, periods, or cultural elements. The production of an authentic and functional replica of a historical structure or artifact using historical methods and materials is considered a historical reenactment activity in itself, while the recreation of a historical period or event using such structures and materials is also considered a form of historical reenactment. Historical reenactments can be carried out as both entertainment events and educational activities aimed at experiencing and transmitting historical knowledge and culture. While ancient Greek tragedies based on representations and the Roman reenactments of battles in amphitheaters can be considered the origins of historical reenactment, there are significant differences that distinguish modern historical reenactment as a discipline. While predecessors were executed as propaganda tools with political aims such as shedding light on the problems of the time or empowering the existing authority with the victories of the past, the main purpose of modern historical reenactment activities is to recreate the chosen historical period or event realistically with authentic materials. Performance-based modern historical reenactment events are activities that take participants out of their ordinary lives and into different roles based on their own rules within their own time and place, manifesting as activities with entertainment, pleasure, excitement, and tension.
Modern historical reenactment activities are closely related to events held in venues such as open-air museums, folk museums, living museums, and eco-museums. Following the opening of the first open-air museum, changes occurred in the understanding of museology to include elements related to "ordinary people" and their lives. Folklore studies conducted to preserve traditional folk culture, especially those overshadowed by popular culture, led to the establishment of folk museums in Europe and brought folk culture into focus. While some of these museums recreate aspects of folk life, others allow visitors to participate in these experiences. With the strengthening of the approach to preserving living cultures with the Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage, living museums and eco-museums have become more widespread alongside the state-supported institutions and privately owned museums established for specific policy and commercial purposes. In addition to these, historical reenactment activities, carried out by "amateur" practitioners, are a democratic and mobile form of activity.
Historical reenactment activities, which aim to bring an element or section of the recent or distant past to the present along with the traditional domain of history, even in their narrowest scopes, contain many historical folkloric elements. Historical reenactment, which can encompass almost every folklore category included in the scope of folklore such as "oral traditions and expressions," "performing arts," "social practices, rituals, and festive events," "knowledge and practices concerning nature and the universe," and "traditional craftsmanship," depending on the period and scope of the event, is an important and functional medium for folklore research and practices as both a research area and an applied folklore field in addition to history.

Anahtar Kelimeler

historical reenactment, living history, living museum, applied folklore, cultural heritage

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• ADRIAANSEN, R. J. (2022). “Conceptualizing the Period Rush: Ludic Dimensions of Immersive History in Historical Reenactment”, Historical Reenactment: New Ways of Experiencing. (Ed.: M. Carretero, B. Wagoner ve E. Perez-Manjarrez), Berghahn Books.
• AGNEW, Vanessa. (2004). “Introduction: What Is Reenactment?”. Criticism, C. 46, S. 3, 327-339.
• AGNEW, Vanessa ve TOMANN, Juliane. (2019). “Authenticity”, The Routledge Handbook of Reenactment Studies. (Ed.: Vanessa Agnew, J. Lamb, ve Juliane Tomann), Abingdon: Routledge.
• AKMEHMET, Kadriye Tezcan. (2017) “Yaşayan Müze Kavramı Üzerine Bir İnceleme”. Yaratıcı Drama Dergisi, C. 12, S. 2, 1-16.
• ANDERSON, Jay. (1982). “Living History: Simulating Everyday Life in Living Museums”. American Quarterly, C. 34, S. 3, 290-306.
• BERK, Neval Akça. (2012). “Tarihsel Canlandırmanın Tanımı, Sınıflandırılma Çabası, Tarih Eğitimi ile Olan İlişkisi”. Turkish Studies, C. 7, S. 3, 75-92.
• CARNEGİE, Elizabeth ve MCCABE, Scott. (2008). “Re-enactment Events and Tourism: Meaning, Authenticity and Identity”. Current Issues in Tourism, C. 11, S. 4, 349-368.
• DECKER, S. K. (2010). “Being Period: An Examination of Bridging Discourse in a Historical Reenactment Group”. Journal of Contemporary Ethnography, C. 39, S. 3, 273-296.
• DE GROOT, J. (2016). Remaking History: The Past in Contemporary Historical Fictions. London: Routledge.
• GAPPS, Stephen. (2009). “Mobile Monuments: A View of Historical Reenactment and Authenticity from İnside the Costume Cupboard of History”. Rethinking History, C. 13, S. 3, 395-409.
• GAPPS, Stephen. (2019). “Practices of Authenticity”, The Routledge Handbook of Reenactment Studies. (Ed.: Vanessa Agnew, J. Lamb, ve Juliane Tomann), Abingdon: Routledge.
• HADAROVÁ, Lenka. (2016) Reenactment and Authenticity Cultural Biography of Uniform. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Masarykova Univerzita Faculty of Social Sciences.
• HALL, Gregory. (2016). “Selective Authenticity: Civil War Reenactors and Credible Reenactments”. Journal of Historical Sociology, C. 29, S. 3, 413-436.
• HANDLER, R. ve SAXTON, William. (1988). “Dyssimulation: Reflexivity, Narrative, and the Quest for Authenticity in ‘Living History’”. Cultural Anthropology, C. 3, S. 3, 242–260.
• HORWITZ, Tony. (1998). Confederates in the Attic: Dispatches from the Unfinished Civil War. Newyork: Pantheon Books.
• HUIZINGA, Johan. (2013). Homo Ludens. (Çev.: Mehmet Ali Kılıçbay), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• JACKSON, K. A. (2001). Reenacting the Past: Authenticity Claims and the Production of Collective Memory. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Northwestern University.
• JENKINS, Geraint J. (1972). "The Use of Artifacts and Folk Art in the Folk Museums", Folklore and Folklife: An Introduction. (Ed.: Richard M. Dorson), Chicago: Univ. of Chicago Press.
• JOHNSON, Katherine M. (2015). “Rethinking (Re)Doing: Historical Re-enactment and/as Historiography”. Rethinking History, C. 19, S. 2, 193-206.
• KWIATKOWSKI P. T. (2008). Pamięć zbiorowa społeczeństwa polskiego w okresie transformacji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• MCCALMAN, Iain ve PICKERING, Paul. Historical Reenactment: From Realism to the Affective Turn (Reenactment History). London: Palgrave Macmillan.
• OĞUZ, M. Öcal. (2009) Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir?. Ankara: Geleneksel Yayınları.
• PAWLETA, Michal. (2018). “Historical Re-enactment as a New Form of Contemporary People’s Relation to the Past”. Sprawozdania Archeologiczne, S. 70, 9-29.
• RADTCHENKO, Daria. (2006). “Simulating the Past: Reenactment and the Quest for Truth in Russia”. Rethinking History, C. 10, S. 1, 127-148.
• TURNER, Thomas N. (1985). “Historical Reenactment-can it Work as a Standard Tool of the Social Studies?”. The Social Studies, C. 76, S. 5, 220-223.