Türkiye’de Egemen İktisadi Aktörler Olarak İşletme Grupları

Yıl 2014, Sayı: 594, 9 - 36, 01.08.2014

Serkan Dirlik

Öz

Bu çalışmanın iki temel amacı söz konusudur. İlk ve öncelikli amacı, Türkiye’deki işletme gruplarının diğer iş örgütü formları karşısındaki iktisadi önemlerini ortaya koymaktır. İkinci amacı ise Türkiye’de faaliyet gösteren işletme gruplarına ilişkin bir liste ortaya koymaktır. Çalışmada, Türkiye’de periyodik olarak yapılan üç işletme sıralaması araştırmasındaki işletmeler tek tek ayrıştırılarak kategorileştirmeler yapılmış ve işletme grupları ile diğer iş örgütlerinin iktisadi ağırlıkları çeşitli performans kriterleri temelinde karşılaştırılmıştır. Karşılaştırma neticesinde Türkiye’de işletme gruplarının diğer iş örgütlenmelerinden daha egemen pozisyonda olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca üç işletme sıralaması araştırmasının ayrıştırılması neticesinde Türkiye’de faaliyet gösteren işletme grupları için bir liste de ortaya konmuştur

Anahtar Kelimeler

İşletme Grupları, Türkiye

Business Groups as a Dominant Economic Actors in Turkey

Öz

The aim of the study is twofold. First and primary aim is to present economical importance of business groups in Turkey in relation to other business organization forms. Second aim is to list the business groups operating in Turkey. In this study, businesses, which are peridodically listed in three business ranking research, were categorised and economic importance of business groups and other business organizations compared according to various performance criteria. As a result of the analysis, dominance of business groups in comparison to other business organization forms is ascertained. In addition, as a result of categorization of three business ranking research, list for business groups operating in Turkey is provided

Anahtar Kelimeler

Business Groups, Turkey

Kaynakça

• AKSAN, Zeki ve Sera BAŞAR; (1982), “Hoding İşletmelerde
• Organizasyon Yapıları”, Holding Muhasebesi ve Holdinglerin Organizasyon Yapıları, İstanbul: Ar Yayın Dağıtım. ss. 83-161. ALİSBAH, Hulki; (1972), “Holdinglerin Kuruluş ve Fonksiyonları”
• Sevk ve İdare Dergisi, 7 (44), ss. 9-15. ALMEIDA, Heitor V. and Daniel Wolfenzon; (2006), “A Theory of Pyramidal Ownership and Family Business Groups”, Journal of Finance, 61(6), pp. 2637-2680.
• ARARAT, Melsa ve B. Burçin YURTOĞLU; (2006), “Yönetişim ve Küresel Rekabet”, Yönetim Araştırmaları Dergisi, 6(1-2), ss. 44. ARIMAN, maye Yoğunlaşması ve Sermaye Gruplarının Oluşumu”.
• Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi. Ser- BUĞRA, Ayşe; (2003[1994]), “Devlet ve işadamları”, (Çev.: F.
• Adaman, İletişim Yayınları), İstanbul. BUĞRA, Ayşe; (1994), State and Business in Modern Turkey
• A Comparative Study, State University of New York Press, New York. CARNEY, Michael, Eric R.GEDAJLOVIC, Pursey P. M. A.R. HEUGENS, Marc Van ESSEN and J. Hans Van OOSTER- HOUT; (2011) “Business Group Affiliation, Performance, Con- text, and Strategy: A Meta Analysis”, Academy of Management Journal, 54(3), pp. 437-460.
• CHANG, Sea Jin and Jaebum HONG; (2000), “Economic Per- formance of Group-Affiliated Companies in Korea: Intragroup
• Resource Sharing and Internal Business Transactions”, Acad- emy of Management Journal, 43: pp. 429–448. COLLIN, Sven-Olof; (1998), “Why Are These Islands of Con- scious Power Found in the Ocean of Ownership? Institutional and Governance Hypotheses Explaining the Existence of Busi- ness Groups in Sweden”. Journal of Management Studies, (6): pp. 719-746.
• ÇOLPAN, Aslı. M. ve Takashi HIKINO; (2008), “Türkiye’nin
• Büyük Şirketler Kesiminde İşletme Gruplarının İktisadi Rolü ve Çeşitlendirme Stratejileri”, Yönetim Araştırmaları Dergisi, 8(1- ), ss. 23-58. ÇOLPAN, Aslı. M., Takashi HIKINO and James R. LINCOLN; (2010), “Introduction”, Aslı M. ÇOLPAN, Takashi HIKINO and James R. LINCOLN (Ed.), The Oxford Handbook of Business
• Groups, Oxford University Press, Oxford, pp. 1-11. ÇOLPAN, Aslı. M. and Takashi HIKINO; (2010), “Foundations of Business Groups: Toward an Integrated Framework”, Aslı
• M. ÇOLPAN, Takashi HIKINO and James R. LINCOLN (Ed.), The Oxford Handbook of Business Groups, Oxford University Press, Oxford, pp. 15-66. ÇOLPAN, Aslı. M.; (2010). “Business Groups in Turkey”, Aslı
• M. ÇOLPAN, Takashi HIKINO and James R. LINCOLN (Ed.), The Oxford Handbook of Business Groups, Oxford University Press, Oxford, pp. 486- 525. ÇOLPAN, Aslı. M. and Takashi HIKINO; (2013), “Diversified
• Business Groups vs. Chandlerian Multidivisional Enterprises: Characteristic Resources, Strategy Models and Structural De- signs”, 17th Annual Congress of the European Business His- tory Association, 22–24 August 2013, Uppsala, Sweden.
• DİRLİK, Serkan ve Ömer Faruk ALTUNÇ; (2012), “Türkiye'deki
• Makro İktisadi Bağlamın İşletme Gruplarının Çeşitlendirme Stratejilerine Etkileri: 1975-2010 Dönemi İçin Boylamsal Bir
• Analiz”, 20. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi, Bildiril- er Kitabı, Kardeşler Cilt Evi, İzmir, ss. 545-551. DİRLİK, Serkan; (2014),” Türkiye’deki İşletme Gruplarının
• Uluslararasılaşması: Çoklu Örnek Olay Araştırması”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Muğla Sıtkı Koçman Üniversi- tesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla. DİRLİK, Serkan ve Tuncer ASUNAKUTLU; (2014)
• “Türkiye’deki İşletme Gruplarının Uluslararasılaşması: Kaynak Esaslı Yaklaşım”, 22. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kon- gresi Kitabı, Aybil Yayınları, Konya, ss. 498-508. ERÇEK, Mehmet ve Öner GÜNÇAVDI; (2010), “Evolution of
• National and International Resource Constraints and Business Groups: The Historical Case of a Turkish Family Holding, 1950
• ”, Business History Conference, http://www.thebhc.org/ publications/BEHonline/2010/ercekandguncavdi.pdf, (Erişim Tarihi: 23.07.2014).
• ERTUNA, İbrahim Ö.; (1974), “Holding Mali Tablolarında İştirak
• Gelirlerinin Gösterilmesi”, Sevk ve İdare Dergisi, 9(65), ss. 19- FRUIN, W. Mark; (2008), “Business Groups and Interfirm Net- works”, Geoffrey JONES and Jonathan ZEITLIN (Ed.), The Ox- ford Handbook of Business History. Oxford University Press, Oxford.
• GHEMAWAT, Pankaj and Tarun KHANNA; (1998). “The Nature of Diversified Business Groups: A Research Design and Two
• Case Studies”. Journal of Industrial Economics”, 46, pp. 35–61. GOTO, Akira; (1982), “Business Groups in a Market Economy”
• European Economic Review, 19, pp. 53–70. GÖKŞEN, Nisan Selekler and Behlül ÜSDİKEN; (2001), “Uni- formity and Diversity in Turkish Business Groups: Effects of
• Scale and Time of Founding”. British Journal of Management, (4), pp. 325-340. GÖNENLİ, Atilla; (1978), “Büyüme Açısından Banka-Holding
• İlişkileri”, Sevk ve İdare Dergisi, 13(115), ss. 21-26. GÖNENÇ, Halit, Özgür B. KAN and Ece C. KARADAĞLI; (2007), “Business Groups and Internal Capital Markets”.
• Emerging Markets Finance and Trade, 43(2), pp. 63-81. GRANOVETTER, Mark; (1994), “Business Groups”, Neil J.
• SMELSER and Richard SWEDBERG (Ed.), The Handbook of Economic Sociology, Prienceton University Press, New Jersey. pp. 453-475. GRANOVETTER, Mark; (1995),“Coase Revisited: Business
• Groups in the Modern Economy”,Giovanni DOSI, David J. TEECE and Josef CHYTRY (Ed.), Technology, Organization, and Competitiveness: Perspectives on Industrial and Corpo- rate Change, Oxford University Press, Oxford. GRANOVETTER, Mark; (2005), “Business Groups and Social
• Organization”, Neil J. SMELSER and Richard SWEDBERG (Ed.), The Handbook of Economic Sociology, Prienceton Uni- versity Press, New Jersey, pp. 429-450. GUILLEN, Mauro F.; (2000), “Business Groups in Emerging
• Economies: A Resource-Based View”, Academy of Manage- ment Journal, 43(3), pp.362-380. GÜNDÜZ, Lokman and Ekrem TATOĞLU; (2003), “A Com- parison of the Financial Characteristics of Group Affiliated and Independent Firms in Turkey”, European Business Review, (1), pp. 48-54.
• GÜNÇAVDI, Öner; (2009), “Düşten Gerçeğe: Türkiye Sanay- isinde Elginkan Topluluğu”, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
• GÜVEMLİ, Oktay; (1993), “Kurumlar Topluluğunun Muhasebe
• Finansman, Vergi ve Ticaret Hukuku Açısından Yönetimi”. Mar- mara. Üniversitesi, Nihad Sayar Eğitim Vakfı, İstanbul. HACIRÜSTEMOĞLU, Rüstem; (1982), “Holding Şirketlerinde
• Muhasebe”, Holding Muhasebesi ve Holdinglerin Organiza- syon Yapıları, İstanbul: Ar Yayın Dağıtım, pp. 27-79. HILL, Charles W. and Gareth R. JONES; (2009), “Theory of
• Strategic Management”, South-Western Cengage Learning, Canada. HOSHINO, Taeko; (2010), “Business Groups in Mexico”, Aslı
• M. ÇOLPAN, Takashi HIKINO and James R. LINCOLN (Ed.), The Oxford Handbook of Business Groups, Oxford University Press, Oxford, pp.424-455. HSIEH, Tsun-Jui, Ryh-Song YEH and Yu-Ju CHEN; (2010)
• “Business Group Characteristics and Affiliated Firm Innovation: The Case of Taiwan”. Industrial Marketing Management, 39(4), pp. 560-570. KARAEVLİ, Ayşe; (2008), “Türkiye’deki İşletme Gruplarında
• Çeşitlendirme Stratejilerinin Evrimi”, Yönetim Araştırmaları Dergisi, 8(1-2), ss. 85-107. KARAEVLİ, Ayşe ve Ersin DEMİROK; (2010), “Devamlılık
• İçinde Değişim”: Türkiye’deki Büyük Aile Holdingleri ve Bünyel- erindeki Şirketlerin Kurumsal Büyüme Stratejileri (1938-2009)”
• Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi, Kongre Bildiril- er Kitabı, Çukurova Üniversitesi Basımevi Adana, ss. 418-422. KAZGAN, Gülten; (1985), “Büyük Sermaye Gruplarının Türkiye
• Ekonomisindeki Yeri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklope- disi, Cilt 9, ss. 2397-2410.
• KAZGAN, Gülten; (2006), “Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye
• Ekonomisi”, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul. KHANNA, Tarun and Jan W. RIVKIN; (2001),“Estimating The Performance Effects of Business Groups in Emerging Mar- kets”. Strategic Management Journal, 22(1), pp. 45-74.
• KHANNA, Tarun and Yishay YAFEH; (2007),“Business Groups in Emerging Markets: Paragons or Praties?”, Journal of Eco- nomic Literature, Vol. XLV, pp. 331-372.
• KOCA, Mehmet. A; (2011), “Türkiye’de İşletme Gruplarının
• Çeşitlenme Eğilimi”, II. Örgüt Kuramı Çalıştayı Bildirileri Kitabı, ss. 81-90. KOCK, Carl. J. and Mauro GUILLEN; (2001), “Strategy and Structure in Developing Countries: Business Groups as an
• Evolutionary Response to Opportunities for Unrelated Diver- sification”. Industrial and Corporate Change, 10, pp. 77–113. KURT, MUSTAFA; (2013), “The Rise of Entrepreneurship and Characteristics of Economic Environment: The Emergence of
• Turkish Businesses Groups During The Republician Turkey”, th Annual Congress of the European Business History As- sociation, 22–24 August 2013, Uppsala, Sweden.
• LA PORTA, Rafael,Florencio LOPEZ-DE-SILANES and Andrei SHLEIFER; (1999), “Corporate Ownership Around the World”
• Journal of Finance, 54, pp. 471–517. LEFF, Nathaniel H.; (1978),“Industrial Organization and En- trepreneurship in the Developing Countries: The Economic
• Groups”, Economic Development and Cultural Change, (26), pp. 661–675. MORCK, Randall, Daniel WOLFENZON and Bernard YEUNG; (2005), “Corporate Governance, Economic Entrenchment, and Growth”, Journal of Economic Literature Vol. XLIII (September ), pp. 655–720.
• MORCK, Randall; (2010), “The Riddle of the Great Pyramids”
• OLIVER, Christine; (1992),“The Antecedents of Deinstitutional- ization”, Organization Studies, 13(4), pp.563-588.
• ÖNİŞ, Ziya; (1999), “Redemocratization and Economic Liber- alization in Turkey: The Limits of State Autonomy”, Ziya ÖNİŞ
• (Ed.), State and Market The Political Economy of Turkey in Comparative Perspective, BoğaziçiUniversity Press, İstanbul. ÖZEN, Şükrü; (2003), “Türk Holdinglerinin İlgisiz
• Çeşitlenmesinin Nedenleri Üzerine Bir Tartışma”, 11. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi, Bildiriler Kitabı, Afyon Ko- catepe Üniversitesi Yayın No: 57, ss. 669-671. ÖZEN, Şükrü ve Hakkı Okan YELOĞLU; (2006),“Bir Örgüt
• Kimliği Olarak ‘Holding’ Adının İnşası ve Aşınması: Eşanlı Kurumsallaşma ve Çözülme Üzerine Bir Model Önerisi”, Yöne- tim Araştırmaları Dergisi, 6(1-2), ss. 45-84. ÖZKARA, Belkıs, Mustafa KURT ve Kemal KARAYORMUK; (2008), “Türkiye’de İşletme Grupları: Eskiler ve Yeniler”, Yöne- tim Araştırmaları Dergisi, 8(1-2), ss. 59-83.
• ÖZTEMİR, Jale; (1982), “Holdingleşme Nedenleri”, Holding
• Muhasebesi ve Holdinglerin Organizasyon Yapıları, İstanbul: Ar Yayın Dağıtım, ss. 3-23. ÖZTÜRK, Özgür; (2011), “Türkiye’de Büyük Sermaye Grupları
• Finans Kapitalin Oluşumu ve Gelişimi”, Sosyal Araştırmalar Vakfı, İstanbul. RAMANUJAM, Vasudevan and P. VARADARAJAN; (1989).
• “Research on Corporate Diversification: A Synthesis”, Strategic Management Journal, 10(6): 523-551. SCHNEIDER, Ben, R.; (2010).“Business Groups and the State
• The Politics of Expansion, Restructuring and Collapse”, Aslı M. ÇOLPAN, Takashi HIKINO and James R. LINCOLN (Ed.), The Oxford Handbook of Business Groups, Oxford University Press, Oxford, pp.650-669. SÖNMEZ, Mustafa; (1992), “Türkiye’de Holdingler: Kırk Hara- miler”, Arkadaş Yayınevi, Ankara.
• ŞAHİN, Kader T.; (2005), “Liberalleşmenin İş Örgütlerinin
• Çeşitlenmesi Üzerindeki Etkisi: Yeni Bir Perspektif İhtiyacı”, Yönetim Araştırmaları Dergisi,5(2), ss. 121-144. ŞAHİN, Kader T. ve Kübra MERT; (2012), “Türkiye’deki İşletme
• Gruplarının Uluslararasılaşma Motivasyonunun Lokasyon ve Giriş Stratejisi Üzerindeki Etkisi”, 20. Ulusal Yönetim ve Orga- nizasyon Kongresi Bildiriler Kitabı, Kardeşler Cilt Evi, ss. 482- ŞANVER, Salih; (1972), “Holdinglerin Vergilendirilmesi”, Sevk ve İdare Dergisi, 7(44): 17-19.
• ŞENALP, M. Gürsan; (2012), “Ulusötesi Kapitalist Sınıf
• Oluşumu: Türkiye ve Koç Örneği”, Sosyal Araştırma Vakfı, TEKBAŞ, Mehmet Şükrü; (1972), “Holdingde Yönetim ve Orga- nizasyon”, Sevk ve İdare Dergisi, 7 (44), ss. 21-25.
• TEKELİ, İlhan; (1985), “Türkiye’de Şirketlerin Gelişimi ve Kapi- talin Yoğunlaşma Süreci”. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansik- lopedisi, Cilt 9,ss. 2386-2396.
• TEKELİ, İlhan ve Gökhan MENTEŞ; (1977), “Türkiye’de
• Holdingleşme ve Holding Sistemlerinin Mekandaki Örgütlen- mesi”. Toplum ve Bilim, 4 (Kış), ss.. 16-45. TEKİNALP, Ünal; (1978), “Holdinglerde Birleşme, Birleşme
• Benzeri (Bütünleşme) ve Diğer Yollarla Büyümenin Hukuki Yönü”, Sevk ve İdare Dergisi, 13(115), ss. 29-36. TENKER, Nejat; (1979), “Türkiye’de Holdingler ve Vergi Mu- hasebesi Açısından İncelenmesi”. Ankara: Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları.
• TOKCAN, Çetin; (1978), “Holdingler”, Sevk ve İdare Dergisi, (115), ss. 9-14.
• ÜSDİKEN, Behlül; (2008),“Türkiye’de İşletme Grupları: Özel
• Sayıya Giriş”, Yönetim Araştırmaları Dergisi, 8(1-2), ss. 5-21. ÜSDİKEN, Behlül ve Özlem YILDIRIM ÖKTEM; (2008), “Ku- rumsal Ortamda Degişim ve Büyük Aile Holdingleri Bünyesinde- ki Şirketlerin Yönetim Kurullarında ‘İcrada Görevli Olmayan’ ve ‘Bağımsız’ Üyeler”, Amme İdaresi Dergisi, 41(1), ss. 43-71.
• YAPRAK, Atilla., Bahattin KARADEMİR and Richard N. OS- BORN;(2007), “ How Do Business Groups Function and Evolve in Emerging Markets? The Case of Turkish Business Groups”
• International Marketing Research: Opportunities and Challeng- es in the 21st Century Advances in International Marketing, Volume 17, pp. 275–294. YILDIRIM-OKTEM, Özlem and ÜSDİKEN, B.; (2010), “Con- tingencies versus External Pressure: Professionalization in
• Boards of Firms Affiliated to Family Business Groups in Late- Industrializing Countries”, British Journal of Management, (1), pp.115-130. YIU, Daphne W., Garry D. BRUTON and Robert E. HOSKIS- SON; (2007), “Business Groups: An Integrated Model to Focus
• Future Research”. Journal of Management Studies, 44(8), pp. 1579.
• YUCAOĞLU, Erkut; (1978), “Holdinglerin Büyüme Stratejileri ve Yeni İş Sahalarının Seçimi”, Sevk ve İdare Dergisi, 13(115): 19.
• YURTOĞLU, B. Burçin; (2000).“Ownership Structure of Turkish
• Listed Firms”, Istanbul Stock Exchange Finance Award Series, , pp. 55-84. YURTOĞLU, B. Burçin; (2003), “Corporate Governance and Implications for Minority Shareholders in Turkey”, Working Pa- pers 2003/7, Turkish Economic Association.
• Büyük Özel Şirket, Capital, Ağustos, Yıl: 19, Sayı: 2011/8, 114.
• Fortune Türkiye 500, http://www.fortuneturkey.com/for- tune500-2010/
• Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu, İstanbul Sanayi Odası Dergisi, Ağustos, Sayı: 545, 2011.
• Türkiye’nin İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu, İstanbul Sanayi Odası Dergisi, Eylül, Sayı: 546, 2011.
• “Turkish OFDI Continues to Grow”; (2014), Dış Ekonomik
• İlişkiler Kurulu, Vale Columbia Center on Sustainable Interna- tional Investment, Kadir Has Üniversitesi, http://ccsi.columbia. edu/files/2014/03/EMGP-Turkey-Report-March-24-2014.pdf (Erişim tarihi: 23.07.2014)