The Banking System in Turkey in the Century of the Foundation of the Republic

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: Özel Sayı, 359 - 397, 29.10.2023

Müslüme Narin , Fatma Davarcıoğlu Özaktaş , Sevim Akdemir

https://doi.org/10.25295/fsecon.1286943

Öz

There is a relationship between the banking system, economic structures of the countries, and the policies implemented. The changes that occur in the economic structures of countries and the economic policies they follow affect the functions and ownership structures of banks. Banks are institutions established for profit and are a sector that the government mostly regulates.
The aim of this study is to examine the developments in the Turkish banking system and the regulations regarding the banking system during the one-hundred-year period from the foundation of the republic to the present. In this direction, developments in the Turkish banking system are grouped by their respective periods; Banking in the Ottoman Empire and banking from the foundation of the republic to the liberalization period (1923-1980), liberalization and opening up period in banking (1980-2001), restructuring period in the banking sector (2002-2007), and developments after the restructuring (2008-2021). The banking system in the 1923-1980 period, from the foundation of the republic to the liberalization period, was analyzed by dividing it into four periods: the establishment period of the republic, the statism period, the end of statism, the liberal period, and the planned period. By restructuring the banking sector in the period of 2008-2021, the changes in the number of branches, personnel and capital structure of banks, capital adequacy and risk indicators in terms of financial intermediation function, loans, deposits, total assets and asset quality, income-expenditure structure, profitability, concentration sizes were evaluated.

Anahtar Kelimeler

Galata Bankers, Istanbul Bank, Banque de Constantiople, Ottoman Bank, Ziraat Bank, Regulation

Cumhuriyetin Kuruluşunun Yüzüncü Yılında Türkiye Bankacılık Sistemi

Öz

Bankacılık sistemi ile ülkelerin ekonomik yapıları ve uygulanan politikaları arasında bir ilişki bulunmaktadır. Ülkelerin ekonomik yapıları ve izledikleri ekonomi politikalarında ortaya çıkan değişimler, bankaların işlevlerini ve mülkiyet yapılarını etkiler. Bankalar kâr amacıyla kurulan kuruluşlar olup, devletin en çok hakkında düzenlemeler yaptığı bir sektördür.
Bu çalışmanın amacı, Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze kadar geçen yüz yıllık süreçte, Türkiye bankacılık sistemindeki gelişmeleri ve bankacılık sistemine yönelik regülasyonları incelemektir. Bu doğrultuda Türkiye bankacılık sistemindeki gelişmeler; Osmanlı Devleti’nde bankacılık ve Cumhuriyetin kuruluşundan serbestleşme dönemine kadar bankacılık (1923-1980), bankacılıkta serbestleşme ve dışa açılma dönemi (1980-2001), bankacılık sektöründe yeniden yapılandırma dönemi (2002-2007), yeniden yapılandırma sonrası gelişmeler (2008-2021) dönemine göre gruplandırılmıştır. Cumhuriyetin kuruluşundan serbestleşme dönemine kadar geçen 1923-1980 döneminde bankacılık sistemi, cumhuriyetin kuruluş dönemi, devletçilik dönemi, devletçilik sonu ve liberal dönem, planlı dönem olmak üzere kendi içinde dört döneme ayrılarak incelenmiştir. Bankacılık sektöründe yeniden yapılandırma 2008-2021 döneminde de bankaların şube, personel sayısı ve sermaye yapısındaki değişme, finansal aracılık işlevi bakımından sermaye yeterliliği ve risk göstergeleri, krediler, mevduat, toplam aktifler ve aktif kalitesi, gelir-gider yapısı, kârlılık, yoğunlaşma büyüklükleri verileri değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Galata Bankerleri, İstanbul Bankası, Bank-ı Der Saadet, Osmanlı Bankası, Ziraat Bankası, Regülasyon

Kaynakça

• Akalın, A. (2010). İş Bankası’nın Kuruluşu Üzerinden Tek Parti Döneminde İktisadi Düşünce. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı. https://www.academia.edu/40218078/İş_Bankası_nın_Kuruluşu_Üzerinden_Tek_Parti_Döneminde_İktisadi_Düşünce (Erişim Tarihi: 25.12.20212).
• Akdemir, S. (2000). Küreselleşme Sürecinde İstikrar ve Yapısal Uyum Programları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı, Ankara.
• Akgüç, Ö. (1992). 100 Soruda Türkiye’de Bankacılık (3. Baskı). Gerçek Yayınevi, İstanbul.
• Akgüç, Ö. (2007). Türkiye’de Yabancı Bankalar. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 36, 6-17.
• Altan, M. (2001). Fonksiyonlar ve İşlemler Açısından Bankacılık. İstanbul, Beta Yayınları.
• Altay, O. (2010). Türkiye’de Liberal Politikaların Bankacılık Sektörüne Etkileri (1847-1979). Ege Akademik Bakış, 10(1), 319-350.
• Apak, S. & Tay, A. (2012). Osmanlı Devleti’nin 19. Yüzyıldaki Finansal Sisteminde Osmanlı Bankası’nın Yeri ve Faaliyetleri. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3, 63-103.
• Artun, T. (1983). İşlevi, Gelişimi, Özellikleri ve Sorunlarıyla Türkiye'de Bankacılık (2. Baskı). Tekin Yayınevi, İstanbul.
• Ataman Erdönmez, P. (2002). Finansal Yapılandırma Programı. Bankacılık Dergisi, 41, 3-37.
• Atatürk Ansiklopedisi. (2023). Düyun-u Umumiye. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/duyun-u-umumiye/ (Erişim Tarihi: 21.12.2022).
• Aysan, M. (2000). Atatürk’ün Ekonomik Politikası. Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul.
• Balıbek, E. (2011). 2001 İç Borç Takası: Nedenleri, Yöntem ve Sorunları. Maliye Dergisi, 160, 369-391.
• Bankalar Kanunu. (1936). 01.06.1936 tarih ve 2999 sayılı Bankalar Kanunu. 09.06.1936 tarih ve 3325 sayılı Resmi Gazete.
• BDDK. (2001). Bankacılık Sektörü Yeniden Yapılandırma Programı. https://www.bddk.org.tr/Duyuru/Detay/8 (Erişim Tarihi: 22.01.2023).
• BDDK. (2009). Krizden İstikrara Türkiye Tecrübesi. https://www.bddk.org.tr/Duyuru/EkGetir/400?ekId=411, (Erişim Tarihi: 22.01.2023).
• BDDK. (2022). Türk Bankacılık Sektörü Temel Göstergeleri. Haziran 2022, https://www.bddk.org.tr/Veri/Detay/162 (Erişim Tarihi: 22.02.2023).
• Belediye Bankası. (1933). 11.6.1933 tarih ve 2301 sayılı Belediye Bankası Hakkında Kanun. 24.6.1933 tarih ve 2435 sayılı Resmi Gazete.
• Boratav, K. (1982). Türkiye’de Devletçilik. Savaş Yayınları, Ankara.
• Canbaş, S. & Doğukanlı, H. (2007). Finansal Pazarlar. Adana: Karahan Kitabevi.
• Ciğerci, İ. & Gökçe, C. (2014). Finansal İstikrarın Sağlanmasında Finansal Regülasyon: Seçilmiş AB Ülkeleri ve Türkiye Uygulaması. International Conference on Eurasian Economies, 1-3 July, Skopje, Macedonia.
• Coşar, N. (2004). Yüz Elli Yıllık Borç Ekonomisi. Toplumsal Tarih, 11(121), 62-66.
• Coşar, N. (2010). Türkiye’de Bankacılığın Tarihsel Gelişimi. N. Coşar & M. Bildirici (Ed.), Tarihi Siyasi Sosyal Gelişmelerin Işığında Türkiye Ekonomisi 1908-2008. Bağlam Yayınları, Bursa. https://www.researchgate.net/publication/328268615_Turkiye'de_Bankaciligin_Tarihsel_Gelisimi (Erişim Tarihi: 12.12.2022).
• Coşkun, M. N., Ardor, H. N., Çermikli, A. H., Eruygur, H. O., Öztürk, F., Tokatlıoğlu, İ., Aykaç, G. & Dağlaroğlu, T. (2012). Türkiye’de Bankacılık Sektörü Piyasa Yapısı, Firma Davranışları ve Rekabet Analizi. Türkiye Bankalar Birliği, İstanbul.
• Çalım, A. E. & Çalım, H. (2022). Türk Bankacılık Sisteminin Tarihçesi ve 2002 Krizi Sonrası Gelişimi. Journal of Politics, Economy and Management (JOPEM), 5(1), 35-54.
• Çalışkan, A., Eryılmaz, Ü. & Oğlakçı, M. (2021). 19. YY Osmanlı Ekonomisinde Galata Bankerlerinin Rolü: Baltazzi Ailesi Örneği. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 11(2), 969-991. https://dergipark.org.tr/tr/pub/nevsosbilen/issue/63002/935367 (Erişim Tarihi: 20.03.2023).
• Er, S. (2009). Devletin Bankacılık Sektöründe Düzenleyici Denetleyici Rolü ve Türkiye Uygulaması. İstanbul Ticaret Odası, İstanbul.
• Finans Gündem. (2010). Türk bankacılık sektöründe bugüne kadar kaç banka hangi nedenlerle kapandı?. 09.06.2010, https://www.finansgundem.com/haber/hangi-banka-neden-kapandi/278020 (Erişim Tarihi: 20.03.2023).
• Foroutan, F. (1991). Turkey Structural Transformation and the Threat to Sustainability. A World Bank Publication Restosturing Economies in Distress, Oxford University Press, WB, Washington.
• Gündoğdu, A. (2017). Bankacılık Sisteminin Regülasyonu ve Kamu Yararı Etkisi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 13(1), 63-87.
• Gürtuna, S. M. (2005). Türkiye’de Bankacılık Sektörünün Gelişimi ve Reel Kesime Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Ana Bilim Dalı İktisat Politikası Bilim Dalı.
• İller Bankası. (1945). 13.06.1945 tarih ve 4759 sayılı İller Bankası Kanunu. 23.06.1945 tarih ve 6039 sayılı Resmi Gazete.
• İloğlu, A. S. (1964). Türkiye’de Zirai Kredi ve T.C. Ziraat Bankası. Sosyal Siyaset Konferansları 15. Kitap, İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Kaya, E. & Arslantürk Çöllü, D. (2020). Bankerlerden Günümüze Türk Bankacılık Tarihinin Kronolojik Olarak Değerlendirilmesi. Business Management Studies: An International Journal, 8(4), 1-36. https://www.bmij.org/index.php/1/article/download/1701/1411/7606 (Erişim Tarihi: 18.02.2023).
• Kazgan, G. (1999). Tanzimattan XXI. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi. Altın Kitaplar, İstanbul.
• Kazgan, H. (2004). Galata Bankerleri I. Orion Yayınevi, Ankara.
• Kazgan, H. (2006). Galata Bankerleri 2. Orion Yayınevi, Ankara.
• Kazgan, H. (2022). Galata Bankerleri. Efil Yayınevi, Ankara.
• Kazgan, H., Ateş, T. & Koraltürk M. (1999). Osmanlı’dan Günümüze Türk Finans Tarihi (1. Cilt). İstanbul Menkul Kıymetler Yayınları.
• Köksal, O., Babuşcu, Ş. & Hazar, A. (2020). Basel IV Neleri Değiştirecek?. Ekonomi ve Finansal Araştırmalar Dergisi, 2(1), 1-25.
• KPMG. (2022). Bankacılık Sektörel Bakış 2002. https://assets.kpmg.com/content/dam/kpmg/tr/pdf/2022/05/bankacilik-sektorel-bakis.pdf (Erişim Tarihi: 22.03.2023).
• Küçükbıçakcı, R. (2004). Banka Yeniden Yapılandırma Programları ve Ekonomik Sonuçları. Ankara: TCMB Bankacılık ve Finansal Kuruluşlar Genel Müdürlüğü Uzmanlık Yeterlilik Tezi.
• Mercan, M. S. (2019). İktisadi Program (1930). Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 6(3), 324-335).
• Meta, F. E., Tokatlıoğlu, İ. & Eruygur, O. (2020). Bankacılık Sektöründe Regülasyonlar ve 2000-2018 Dönemi Türk Bankacılık Sektörü Regülasyon Endeksi. Bankacılık ve Finansal Araştırmalar Dergisi, 7(2), 60-80.
• Ortabağ, E. (2018). Osmanlı İmparatorluğu’nda Bankacılığın Gelişimi ve Regülasyon. Türkiye Bankalar Birliği, Yayın No: 326, İstanbul.
• Özatay, F. (2011). Parasal İktisat Kuram ve Politika. Efil Yayınevi, Ankara.
• Parasız, İ, (2009). Para Banka ve Finansal Piyasalar (9. Baskı). Ezgi Kitapevi, İstanbul.
• Sönmez, F. (2013). Türk Bankacılık Sektörünün Karşılık Açısından Değerlendirilmesi. Anadolu Bil meslek Yüksekokulu Dergisi (ABMYO Dergisi), (31-32), 91-106.
• Sümer, G. (2016). Türk Bankacılık Sektörünün Tarihsel Gelişimi ve AB Bankacılık Sektörü ile Karşılaştırılması. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(2), 485-508.
• Sümerbank (1933). 3.6.1933 tarih ve 2262 sayılı Sümerbank Kanunu. 11.6.1933 tarih ve 2424 sayılı Resmi Gazete.
• Şahin, H. (2020). Türkiye Ekonomisi, Tarihsel Gelişimi ve Bugünkü Durumu (Yenilenmiş 18. Baskı). Bursa: Ezgi Yayınevi.
• Şahinkaya, S. (1997). Mali Kesim Reel Kesim İlişkileri Üzerine Değinmeler. 1990’ların Bilançosu, Değerlendirme Yazıları. Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu, Türk-İş 97 Yıllığı 2.
• Tabaş, M. (2022). Bir Faizsiz Bankacılık Türü Olarak Türkiye’de Katılım Bankacılık Sisteminin Dünü, Bugünü ve Yarını. International Journal of Social Sciences (Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi), 6(24), 346-361.
• Taşar, M. O. (2009). Finansal Regülasyonlar ve Küresel Kriz Sürecinde Türk Dünyası Bankacılık Sisteminin Yeniden Yapılandırılması. T.C. Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Avrasya Etüdleri.
• TBB. (2001). Son Dönemde Bankacılık Alanında Gerçekleştirilen Yasal ve Düzenleyici Değişiklikler 1999-2001. Bankacılık Araştırma Grubu, https://www.tbb.org.tr/tr/bankacilik/arastirma-veyayinlar/arastirma-ve-sunumlar/2001---2000/277 (Erişim Tarihi: 15.2.2023).
• TBB. (2008). 50. Yılında Türkiye Bankalar Birliği ve Türkiye’de Bankacılık Sistemi 1958-2007. Türkiye Bankalar Birliği, Yayın No: 262, https://www.tbb.org.tr/content/upload/dokuman/808/2tbb50yil.pdf, (Erişim Tarihi: 22.02.2023).
• TBB. (2022). Bankalarımız 2021. https://www.tbb.org.tr/Content/Upload/istatistikiraporlar/ekler/3817/Bankalarimiz_2021.pdf (Erişim Tarihi: 22.03.2023).
• TBB. (2023). İstatistiki Raporlar. https://www.tbb.org.tr/tr/bankacilik/banka-ve-sektor-bilgileri/istatistiki-raporlar/59 (Erişim Tarihi: 22.03.2023).
• TBB. (2023). Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi Raporunun e-Devlet Kapısından sunulmasına ilişkin Bilgilendirme Notu. https://www.riskmerkezi.org/Content/Upload/istatistikiraporlar/ekler/3720/Risk_Merkezi, Subat_2023.pdf, (Erişim Tarihi: 02.02.2023).
• TCMB. (1989). Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/8bb1302e-cecc-4ae4-9622-54365f8ee2e1/kambiyo2.pdf?MOD=AJPERES (Erişim Tarihi: 25.01.2023).
• TCMB. (2001). T.C. Başbakanlık Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, www.tcmb.gov.tr (Erişim Tarihi: 21.12.2022).
• TCMB. (2023a). Kâğıt Paranın Tarihçesi. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/d189b219-fe71-40bf-9754-6a5f7d0a65eb/KagitParaTarihce.pdf?MOD=AJPERES (Erişim Tarihi: 13.03.2023).
• TCMB. (2023b). Banka Hakkında. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Banka+Hakkinda/Genel+Bakis, (Erişim Tarihi: 13.03.2023).
• Tokgöz, E. (2018). Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-2018) (Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 11. Baskı). İmaj Yayınevi, Ankara.
• Yay, T., Yay, G. G. & Yılmaz, E. (2004). Finansal Krizler, Finansal Regülasyon ve Türkiye. İstanbul Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 30, 101-130.
• Yetiz, F. (2016). Bankacılığın Doğuşu ve Türk Bankacılık Sistemi. Niğde Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(2), 107-117.
• Yıldırım, O. (2015). Türk Bankacılık Sisteminde Basel Kriterleri. Finans Politik Ekonomik Yorumlar, 52(609), 9-21.
• Yıldırım, O. (2020). Bankacılık Sistemindeki Gelişmeler ve Türkiye'de Bankacılık Sistemi. International Journal of Financial Economics and Banking Practices, 2(3), 63-77.
• Yıldız, M. (2022). Tazminat Fermanı. TÜBİTAK Bilim ve Toplum Başkanlığı, Popüler Bilim Yayınları, https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/tanzimat_fermani (Erişim Tarihi: 12.12.2022).