General View of Living Traditions and Folk Beliefs of Nevşehir

Yıl 2015, Sayı: 6 - Güz, 123 - 150, 13.01.2016

Güldane Gündüzöz

Öz

If it is explained in cultural continually point of view, it is seen that the Turks kept their life styles and traditions after they became Muslim. Some of these traditions and life-styles that were not appropriate with Islamic regulations changed in the course of time, some of them disappeared and some of them kept their existence by gaining Islamic
identity. After the Turks became Muslim, they appeared in a very large geography and this very large geography had different social, economical and political structures. Because of this, the change happened in different levels in Turkish societies. Thus Anatolian
Turkish folk culture have survived of mixing with people of different faiths in different parts of the world for ages. Customs are unique resources reflecting people’s view on life. Customs and traditions
also provide an excellent means to learn about the thought process and evolving ideas throughout history. Birth, marriage and death are regarded as the most important traditional ceremonies in human life. Studies of folklore have an important role in introducing Turkish peoples. Therefore, we examined in our article folklore factors in addition to
some other traditions especially birth, marriagement and death in Nevşehir and around.

Anahtar Kelimeler

Bektashism; Culture; Mythology; Customs; Traditions

Günümüzde Nevşehirʼde Yaşayan Bazı Gelenek ve Kabullere Bir Bakış

Öz

Kültürel bakımdan incelendiğinde Türkler İslamiyet’ten önceki bazı hayat tarzlarını ve geleneksel manada birçok uygulamalarını, İslamî dönemde de büyük ölçüde korumuş görünmektedirler. Kültürel unsurlardan İslâmî kaidelere uygun olmayanların bir kısmı zamanla değişime uğrarken bir kısmı İslâmî kimlik kazanarak varlığını sürdürmüş, bir kısmı ise tamamen ortadan kaybolmuştur. Bu değişim, Türkler İslamiyet’i kabul ettikten
sonra karşılaştıkları toplulukların ve oldukça geniş bir coğrafyada sahip oldukları farklı sosyoekonomik ve siyasi yapıların etkisiyle muhtelif Türk topluluklarında farklı düzeylerde gerçekleşmiştir. Böylece Anadolu Türk halk kültürü, yüzyıllar öncesinden başlayan yolculuğunda dünyanın üç kıtasında çeşitli bölgelerde farklı inançlara sahip halklarla karışarak günümüze ulaşmıştır. Gelenek, bir milletin duygu ve düşünce dünyasını ve hayata bakışını gösteren eşsiz bir kaynaktır. Benzer şekilde örf ve âdetler, bir halkın tarihini, bunun ötesinde insanlığın en eski tarihte oluşan görüşlerini ve fikir aşamalarını öğrenmede son derece önemli bir
araçtır. Buna bağlı olarak doğum, evlilik ve ölüm insan hayatındaki başlıca dönemeçler olarak kabul görmüş geçiş törenleridir. Bu çerçevede Türk milletinin tanınmasında ve kültürel yapısının ortaya konulmasında folklor araştırmalarının önemli bir yeri vardır. Bu doğrultuda makalemizde diğer bazı geleneklerin yanında özellikle geçiş dönemleri
olarak tanımlayabileceğimiz doğum, evlenme ve ölüm âdetleri Nevşehir merkez ilçe ve çevresi esas alınarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bektaşilik; Kültür; Mitoloji; Âdet; Gelenek

Kaynakça

• Aça, Mehmet, “Türk İnanış ve Düşünüş Sistemlerinde Meyve”, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, ed. Gürer Gülsevin, Metin Arıkan, İzmir, Kanyılmaz Matbaası, 2005.
• Akalın, Şükrü Haluk, vd., ‟Geven”, Türkçe Sözlük, Ankara, TDK Yayınları, 2011.
• Assman, Jan, Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik, çev. Ayşe Tekin, İstanbul, Ayrıntı Yayınları, 1997.
• Batuk, Cengiz, “Mit, Tarih ve Gerçeklik Sorunu Üzerine Notlar”, Milel ve Nihal İnanç– Kültür–Mitoloji Dergisi, cilt 6, sayı 1, Ocak – Nisan 2009.
• Bektaşoğlu, Mustafa, Anadolu’da Türk-İslam Sanatı, Ankara, DİB Yayınları, 2009.
• Beşirli, Hayati, “Türk Kültüründe Güç, İktidar, İtaat ve Sadakatin Yemek Sembolizmi Esasında Değerlendirilmesi”, Türk Kültürü ve Hacıbektaş Araştırma Dergisi, sayı 58, Ankara, 2011.
• Bilge, Arif, Nevşehir ve Lale Devri Tarihi, Konya, Nazım Bey Yayınevi, 1966.
• Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, çev. Erol Üyepazarcı, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul, Ağaç Yayınları, 2009.
• Dinleyen, Mustafa, Nevşehir’de Halk İnançları, Nevşehir, Nevşehir Beledi- yesi Yayınları, 2011.
• Duran, Hamiye, Hacı Bektaş Velî Velâyetnâmesi, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Eliade, Mircea, Şamanizm, çev. İsmet Birkan, 2. bs., Ankara, İmge Yayınları, 2006.
• Er, Tülay, “Ürgüp ve Çevresi Evlenme Âdetlerinde Meydana Gelen Sosyal ve Kültürel Değişmeler”, V. Milletler Arası Türk Halk Kültürü Kongresi Gelenek Görenek ve İnançlar Seksiyon Bildirileri, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1997.
• Erdem, Sargon, ‟Alem”, DİA, İstanbul, TDVY, cilt II, 1989.
• Ergun, Pervin, Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2004.
• _________, “Alevilik Bektaşilikteki Tavşan İnancının Mitolojik Kökleri Üzerine”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, sayı LX, 2011.
• Eröz, Mehmet, Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevilik-Bektaşilik, İs- tanbul, Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yayınları, 1992.
• Evliya Çelebi, Seyahatnâme, haz. Zuhuri Danışman, cilt I, İstanbul, Zuhuri Danışman Yayınevi, 1970.
• Eyüboğlu, İsmet Zeki, Anadolu İnançları, İstanbul, Derin Yayınları, 2007.
• Gökcan, F. Sema, “Gülşehir Karşı Kilise –St. Jean Kilisesi- İkonografisi”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir, 2010.
• Gölpınarlı, Abdülbaki, Yunus Emre, Hayatı ve Bütün Şiirleri, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2006.
• Gündüz, Tufan, “Hacı Bektaş Velî’nin Yol Arkadaşı Kolu Açık Hacım Sultan Velâyetnâmesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, sayı LV, Ankara, 2010.
• Gürsoy, Ülkü, “Türk Kültüründe Ağaç Kültü ve Dut Ağacı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, sayı LXI, Ankara, 2012.
• Hoppál, Mihály, Avrasya’da Şamanlar, çev. Bülent Bayram, Şevket Çağatay Çapraz, 2. bs., İstanbul, YKY Yayınları, 2014.
• İbnüʼl-Arabî (ö. 638/1240), Muhyiddîn Muhammed b. Alî, Ahkâmu’l-Kur’ân, cilt I, Kahire, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, 1957.
• Kahraman, Ferruh, ‟Bir Tefsir-Kelam Problemi: Hz. Âdem’in Yasak Ağaca Yaklaşması”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt XV, sayı XX- VII, 2013.
• Kalafat, Yaşar, Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, 2. bs., Anka- ra, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1995.
• _________, “Türk Halk İnanışlarında Ekmeğin Yeri ve Karay Ekmeği”, Bü- tün Yönleriyle Yahudilik (Uluslar Arası Sempozyum Bildirgesi), Dinler Tarihi Araştırmaları VIII, Ankara, 2012.
• _________, Türk Kültürlü Halklarda Halk İnançları-Dedem Korkut-Aşağı Eller, Ankara, Berikan Yayınları, 2008.
• Komisyon, “Nevşehir”, Yurt Ansiklopedisi, cilt VIII, İstanbul, Anadolu Ya- yıncılık, 1982.
• Küçük, Abdurrahman-Küçük, Mehmet Alparslan, Türkistan’dan Türkiye’ye Alevîlik-Bektaşilik, Ankara, Berikan Yayınları, 2009.
• Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi, çev. Salih Tuğ, cilt I, İstanbul, İrfan Yayınları, 1995.
• Nevşehir Valiliği, Nevşehir İl Yıllığı, Ankara, Başbakanlık Basımevi, 1999.
• Ocak, Ahmet Yaşar, “İslam Mitolojisi”, Milel ve Nihal Dergisi, sayı VI/I, İstanbul, 2009.
• Ögel, Bahâeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş Türklerde Devlet ve Ordu Meh- teri (Hunlardan Osmanlılara), cilt VI, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991.
• Önal, Mehmet Naci, ‟Bir Dobruca Masalı: Mahmut Pehlivan”, Atatürk Üni- versitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı XLIII, 2010.
• Özkılınç, Ahmet, vd., 387 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530), Ankara, Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 1996.
• Roux, Jean Paul, Eski Türk Mitolojisi, çeviren Musa Yaşar Sağlam, Ankara, Bilge Su Yayıncılık, 2011.
• _________, Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, çeviren Aykut Ka- zancıgil, Lale Arslan, İstanbul, Kabalcı Yayınları, 2005.
• Schimmel, Annemarie, Tanrı’nın Yeryüzündeki İşaretleri-İslam’a Görüngü- bilimsel Yaklaşım, çeviren Ekrem Demirli, İstanbul, Kabalcı Yayınları, 2004.
• Tatlılıoğlu, Durmuş, “Türkmen Irımları (Halk İnançları)”, Cumhuriyet Üni- versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı IV, Sivas, 2000.
• Tekin, Nergishan, Türklük ve Alevîlik-Bektaşilik, İstanbul, İlgi Kültür Sanat Yayınları, 2011.
• Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Marifet Yayınları, 1995.
• Usal, Ahmet, Edirne Tarihi ve Kültürü, Edirne, Edirne Vergi Dairesi Başkan- lığı Yayınları, 2006.
• Yerasimos, Marianna, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nde Yemek Kültürü, haz. Füsun Kiper, İstanbul, Kitap Yayınları, 2011.
• Yıldız, Harun, Anadolu Alevîliği, Ankara, Araştırma Yayınları, 2004.
• Yörükan, Yusuf Ziya, Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri-Şamanizm, Anka- ra, Yol Yayınları, 2005.
• Zemahşerî (ö. 538/1144), Mahmud b. Ömer, Keşşâf, cilt I, Beyrut, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1997.