16th Century Ottoman Social Structure According to the Divan of Bâkî

Yıl 2013, Sayı: 2 - Güz, 285 - 309, 19.12.2013

Esma Şahin

Öz

The Divan of Baki, the sultan of poets (sultan al-shu‘ara), who lived in the 16th
century and was one of the most prominent Ottoman poets, has been investigated in this
article from the social structural perspective. In the present work, explanations have been
provided for some relevant striking verses found of the poet containing Ottoman social
structure components that are selected and categorized under appropriate titles according
to their subjects. In these explanations, we have used supporting examples that are found
in other divans of Ottoman poets and have benefited from the sources of history, social
history and particularly from the books of travels written during those centuries. In order
to provide accurate meanings to some problematic words and phrases that are not resolved
by the lexicons, predictions have been made by looking into the way the other poets
use those words anticipating that a text could explain other text.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Poetry; 16th Century; Divan of Baki; Ottoman Social Life; Ottoman Social Structure

Bâkî Dîvânı’na Göre 16. Yüzyıl Osmanlı Toplum Yapısı

Öz

Bu makalede 16. yüzyılda yaşamış ve “sultânu’ş-şuarâ” unvanını almış Osmanlı şiirinin
tartışmasız en büyük şairlerinden biri olan Bâkî’nin şiirleri Osmanlı toplum yapısı bakımından
incelenmiştir. Şairin toplumsal yapıdan kesitler içeren dikkat çekici beyitleri konularına
uygun başlıklar altında tasnif edilerek ele alınmış ve şerh edilmiştir. Beyitlerde sözü
edilen yahut çağrıştırılan meselelerin tespiti ve açıklanmasında diğer şairlerin divanlarından
destekleyici ve zenginleştirici örneklere yer verilmiş, döneme ait bilgi bulunabilecek tarih
ve sosyal tarih kaynaklarından, bilhassa o yüzyıllarda yazılmış seyahatnamelerden faydalanılmıştır.
Sözlüklerin yetersizliği nedeniyle bazı problemli kelime ve ibarelere anlam
verilirken bir metnin diğer bir metni açacağı düşüncesinden hareketle başka şairlerin söz
konusu kelime ve ibareleri nasıl kullandığına bakılarak tahmin yürütülmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Şiiri; 16. Yüzyıl; Bâkî Divanı; Osmanlı Toplum Hayatı; Osmanlı Toplum Yapısı

Kaynakça

• Ahmedî, İskender-nâme, (Haz. Yaşar Akdoğan), (Çevrimiçi) http://ekitap. kulturturizm.gov.tr/dosya/1219053/h/ahmediskendernameyasarakdogan.pdf, 14 Ağustos 2013. Akkuş, Metin, Nef’î Divanı, Akçağ, Ankara, 1993. Arslan, Mehmet - İ. Hakkı Aksoyak, Haşmet Külliyâtı, Sivas, 1994. Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, c.1, 2, (Haz. Filiz Kılıç), İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2010. Atasoy, Nurhan, 1582 Surname-i Hümayun: Düğün Kitabı, Koçbank Yayınları, İstanbul, 1997. Batur, Atilla, Sürûrî Divanı, Hayatı, Sanatı, Eserleri, Divan’ının Tenkitli Metni, (İnönü Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Malatya, 2002. Bilgin, A. Azmi, Dîvân-ı Seyyid Nigârî, Kule İletişim Hizmetleri, İstanbul, 200 Çağman, Filiz, “Bihzâd”, DİA, c.6, İstanbul, 1992, s.147-149. Deniz, Sebahat, Tecellî ve Divanı, Veli Yayınları, [İstanbul], 2005. Edirneli Nazmî Dîvânı, (Haz. Sibel Üst), (Çevrimiçi), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292553/h/edirneli-nazmi-divani-sayfa-1-1989.pdf, 30 Ekim 20 Edirneli Nazmî, Mecma‘u’n-nezâ’ir, (Haz. M. Fatih Köksal), (Çevrimiçi), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf, 30 Ekim 2013. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, c.1, (Haz. Yücel Dağlı vd.), YKY, İstanbul, 1999-2007. Gölpınarlı, Abdülbaki, Nedim Divanı, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1951. Hayretî, Divan, (Haz. Mehmed Çavuşoğlu - M. Ali Tanyeri), İÜEF Yayınları, İstanbul, 1981. Kahraman, Seyit Ali - Yücel Dağlı, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnâmesi: İstanbul, c.1, 2.Kitap, 2.bs., YKY, İstanbul, 2004. Kaya, Bayram Ali, Azmî-zâde Hâletî Dîvânı: Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Dîvânının Tenkidli Metni, Harvard Üniversitesi, 2003. Kaya, Bilge, Hisâlî Hayatı-Eserleri ve Matâli’ü’n-nezâir Adlı Eserinin Birinci Cildi: İnceleme-Metin, (Gazi Üniversitesi SBE, Yayımlamamış Doktora Tezi), Ankara, 2003. Kazan, Şevkiye, Üsküdarlı Sırrî, Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği, Divan’ı (Tenkitli Metin-İnceleme) ve Şerhu Medhi’n-Nebî, (Gazi Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 2003. Koçu, Reşad Ekrem, Eski İstanbulda Meyhaneler ve Meyhane Köçekleri, Tan
• Matbaası, [İstanbul], t. y. Köksal, M. Fatih, Yenipazarlı Vali: Hüsn ü Dil [İnceleme, Tenkitli Metin], Kitabevi, İstanbul, 2003. Kuşoğlu, Mehmet Zeki, Resimli Ansiklopedik Kuyumculuk ve Maden Terimleri Sözlüğü, Ötüken, İstanbul, 2006. Küçük, Sabahattin, Bâkî Dîvânı, TDK, Ankara, 1994. Mengi, Mine, Mesîhî Divanı, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara, 1995. Mermer, Ahmet, Kütahyalı Rahîmî ve Divanı, Sahhaflar Kitap Sarayı, İstanbul, 2004. Mütercim Âsım Efendi, Burhân-ı Kâtı’, (Haz. Mürsel Öztürk - Derya Örs), TDK, Ankara, 2000. Nar, Oktay, Şeyhî, Hayatı ve Divanının Tenkitli Metni, (Selçuk Üniversitesi
• SBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya, 2007. Nedîm Divânı, (Haz. Muhsin Macit), (Çevrimiçi), http://ekitap.kulturturizm. gov.tr/dosya/1-292562/h/nedim-divani.pdf, 30 Ekim 2013. Nev’î, Divan, (Haz. Mertol Tulum - M. Ali Tanyeri), İstanbul Üniversitesi
• Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1977. Nutku, Özdemir, “XIV. Yüzyıldan XVIII. Yüzyıla Kadar Bursalı Kıssahanlar ve Meddahlar”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Halk Müziği, Oyun, Tiyatro, Eğlence Seksiyon Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1997, s.247-258. Onay, Ahmet Talât, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, (Haz. Cemâl
• Kurnaz), MEB, İstanbul, 1996. Özaydın, Abdülkerim, “Nevbet”, DİA, c.33, İstanbul, 2007, s.38-41. Özbilgen, Erol, Bütün Yönleriyle Osmanlı, İz Yayıncılık, İstanbul, 2003. Özcan, Nuri, “Mehter”, DİA, c.28, Ankara, 2008, s.545-549. Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 3 c., MEB, İstanbul, 1971. Ralamb, Claes, İstanbul’a Bir Yolculuk 1657-1658, (Çev. Ayda Arel), Kitap
• Yayınevi, İstanbul, 2008. Schweigger, Salomon, Sultanlar Kentine Yolculuk 1578-1581, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2004.
• Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî, c.2, (Haz. Mehmet İpşirli), TTK, Ankara, 1999. Selvi, Muhammed, Ümîdî, Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Divanı, (Afyon Kocatepe Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Afyon, 2008. Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Nusretnâme, c.1, fs.3, (Haz. İsmet Parmaksızoğlu), MEB, İstanbul, 1964. Sûdî-i Bosnavî, Şerh-i Dîvân-ı Hâfız, 2 c., Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1288 [1871]. Şahin, Esma, Bâkî Divanı’na Göre 16. Yüzyıl Osmanlı Toplum Hayatı, (İstanbul Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2011. Şeker, Mehmet, Gelibolulu Mustafa Âlî ve Mevâ‘ıdü’n-nefâis Fî Kavâ‘ıdi’l-Mecâlis, TTK, Ankara, 1997. Tarım Ertuğ, Zeynep, “Peyk”, DİA, c.34, İstanbul, 2007, s.263-264. Tarlan, Ali Nihad, Hayâlî Bey Divanı, İÜEF Yayınları, İstanbul, 1945. Tarlan, Ali Nihad, Necatî Beg Divanı, MEB, İstanbul, 1963. Taşlıcalı Yahya, Divan: Tenkidli Basım, (Haz. Mehmet Çavuşoğlu), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1977. Tavernier, Jean-Baptiste, 17. Yüzyılda Topkapı Sarayı, (Ed. Necdet Sakaoğlu, Çev. Teoman Tunçdoğan), Kitap Yayınevi, İstanbul, 2007. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı, TTK, Ankara, 19 Yağmur, Bahri, Hilâlî: Divan, (Hacettepe Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 1998. Yaman, Bahattin, Osmanlı Saray Sanatkârları, 18. Yüzyılda Ehl-i Hıref, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2008. Yener, Zuhal, Türk Edebiyatında Ferdi Bilmeceler Üzerine Bir İnceleme: Muamma ve Lugaz Mecmuası, (Kocaeli Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kocaeli, 2009. Yıldırım, Nimet, Fars Mitolojisi Sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2008.