Keban ve Malatya Metamorfitleri’ne Ait Organik Madde İçeren Kayaçların İz ve Nadir Toprak Element Jeokimyası

Yıl 2018, Cilt: 30 Sayı: 2, 1 - 10, 19.09.2018

Hatice Kara , Ahmet Sağıroğlu

Öz

Doğu Toros Orojenik Kuşağı’nda yer alan çalışma alanı Elazığ-Keban ve Malatya-Yeşilyurt (Cafana) bölgelerinde yer almaktadır. Permo-Triyas yaşlı Keban ve Malatya Metamorfitleri’nde organik madde içerdiği düşünülen koyu gri-siyah litolojilerden alınan örneklerin iz ve nadir toprak element jeokimyası incelenmiştir. Çalışma alanında ki bu litolojiler metakarbonat, metapelit, şeyl ve kireçtaşlarından oluşmaktadır. Organik maddece zengin sedimanter kayaçlar (siyah şeyl, bitümlü şeyl ve karbonatlar) ve meta-sedimanter formasyonlar (bitümlü şist) nadir ve iz elementleri biriktirme yönünden çok önemlidirler. Bu nedenle organik karbon ve U, Ba, Sb, Cd, Mo, Rb, Se, Zn, Cu, Ni, Co, Cr, V, Pb konsantrasyonları arasında kuvvetli bir ilişki olduğu bilinmektedir. İncelenen kayaçların iz element ve nadir toprak element içerikleri kabuk ortalama değerlerinden iki üç kat daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Örnekler de gözlenen framboidal pirit içeriği, pozitif Ce ve negatif Eu anomalileri ise litolojilerin anoksik sedimanter havzalarda oluştuğunu göstermektedir.

Doğu
Toros Orojenik Kuşağı’nda yer alan çalışma alanı Elazığ-Keban ve
Malatya-Yeşilyurt (Cafana) bölgelerinde yer almaktadır. Permo-Triyas yaşlı
Keban ve Malatya Metamorfitleri’nde organik madde içerdiği düşünülen koyu gri-siyah
litolojilerden alınan örneklerin iz ve nadir toprak element jeokimyası
incelenmiştir. Çalışma alanında ki bu litolojiler metakarbonat, metapelit, şeyl
ve kireçtaşlarından oluşmaktadır. Organik maddece zengin sedimanter kayaçlar
(siyah şeyl, bitümlü şeyl ve karbonatlar) ve meta-sedimanter formasyonlar
(bitümlü şist) nadir ve iz elementleri biriktirme yönünden çok
önemlidirler. Bu nedenle organik karbon ve U, Ba, Sb, Cd, Mo, Rb, Se, Zn, Cu, Ni,
Co, Cr, V, Pb konsantrasyonları arasında kuvvetli bir ilişki olduğu
bilinmektedir. İncelenen
kayaçların iz element ve nadir toprak element içerikleri kabuk ortalama
değerlerinden iki üç kat daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Örnekler de
gözlenen framboidal pirit içeriği, pozitif Ce ve negatif Eu anomalileri ise
litolojilerin anoksik sedimanter havzalarda oluştuğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Keban, Malatya, Organik Madde, İz Element, Nadir Toprak Element

Kaynakça

• 1. Asutay, H. J. (1987). Baskil (Elazığ) çevresinin jeolojisi ve Baskil magmatitlerinin petrolojisi. MTA, Ankara, 107: 49-72. 2. Asutay, H. J. (1988). Baskil (Elazığ) çevresinin jeolojisi ve petrografik incelemesi. MTA Derg., 107: 38-60. 3. Akgül, M. (1991). Baskil (Elazığ) granodiyoritinin petrografik ve petrolojik özellikleri. Yerbilimleri Geosound, 18: 68-78. 4. Bolhar,R., Kamber, B.S., Moorbath, S., Whıtehouse,M.J., VE CollersonK.D. (2004). Chemical characterization of earth’s most ancient clastic metasediments from the Isua Greenstone Belt, southern West Greenland. Geochimica et Cosmochimica Acta, Vol. 69, No. 6, 1555–1573. 5. Bozkaya, Ö., Yalçın, H. (2004). Diagenetic to low-grade metamorphic evolution of clay mineral assemblages in Palaeozoic to early Mesozoic rocks of the Eastern Taurides, Turkey. Clay Miner. 39: 481—500. 6. Brumsack, H.J. (1980). Geochemistry of Cretaceous black shales from the Atlantic Ocean (DSDP Legs 11, 14, 36 and 41).Chem. Geol. 31: 1–25. 7. Ekambaram, V., Brookins, D. G., Rosenberg, P. E. ve Emanuel, K. M. (1986). Rare-earth elements geochemistry of fluorite-carbonate deposits in Western Montana, USA. Chem. Geol. 54: 319-331. 8. Gözübol, A.M. ve Önal, M. (1986). Çat Barajı İsale Tünelinin mühendislik jeolojisi ve kaya mekaniğinin incelenmesi ve Malatya Çelikhan alanının jeolojisi. Tübitak Projesi, TBAG-647. 9. http/1: www.googleearth.com.tr 10. Kavak, O. (2010). Petroleum properties of Karaboğaz formation in Adıyaman oil field at South East Turkey through organic geochemical studies. Chemistry and Technology of Fuels and Oils, 6 (562), 30-38. 11. Kipman, E. (1982). Kebanın volkanitlerinin petrolojisi, İst. Üniv. Yerbilimleri Derg., 3-4, 203-230. 12. Kalender, L. ve Hanelçi, Ş. (2001). Keban (Elazığ) Civarı Eski imalat Paşalarında Au, Ag, Pb? Zn Cevherleşmelerinin Mineralojik ve Jeokimyasal Özellikleri. Türkiye Jeoloji Bül. 44, 91-104. 13. McLennan S.M., Taylor, S.R., McCulloch, M.T., ve Maynard, J.B., (1990). Geochemical and Nd-Sr isotopic composition of deep sea turbdities: crustal evolution and plate tectonic associations. Geochim. Cosmochim. Acta., 54: 2015-2050. 14. MTA 2002. 1: 500,000 scaled geological map series of Turkey. Sivas section. Miner. Res. Explor., Ankara. 15. Önal, A.,Şaşmaz, A. ve Önal, A. (2002). Pınarbası (Çelikhan-Adıyaman) apatitli manyetit cevherinin mineralojisi, jeokimyası ve kökeni. Yerbilimleri Dergisi 40/41, 207-226. 16. Özgenç, İ. (1993). Ovacık (Tavşanlı-Kütahya ) Florit Yatağının Jeolojisi Ve Oluşumu. Jeoloji Mühendisliği, 43: 5-14. 17. Özgül, N. (1981), Munzur dağının jeolojisi: MTA Rap., 6995 (yayımlanmamış), Ankara. 18. Rollinson, H.R. (1993). Using geochemical data: evaluation, presentation, interpretation. Copublished in the United States with John Wiley and Sons, Inc., New York. 19. Ruhlin, Douglas, E., ve Owen, Robert, M. (1986). The rare earth element geochemistry of hydrothermal sediments from the East Pacific Rise: Examination of a seawater scavenging mechanism. Geochemica et Cosmochimica Acta Vol. 50. pp. 393-400. 20. Sağıroğlu, A. (1992). Pertek-Demürek (Tunceli) skarn tipi manyetit ve ilişkili bakır cevherleşmeleri. TJK. Bült. 35: 63-70. 21. Taylor R.P. ve Fryer B.J. (1983). Rare earth elements lithogeochemistry of granitoid mineral deposits, Can. Mining Metallurg. Bull. 22. Turan, M. ve Bingöl, A.F. (1991). Kovancılar-Baskil (Elazığ) arası bölgenin tektonostratigrafik özellikleri. Çukurova Üniversitesi Ahmet Acar Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Adana, 213-227. 23. Vallentyne J. R. (1963). Isolation of pyrite spherules from recent sediments. Limnol. Oceanogr. 8: 16-30. 24. Vine, J.D., ve Tourtelot, E.B. (1970). Geocbemistry of black shale deposits--A summary report: Economic Geology, 65: 25-272. 25. Yazgan, E., ve Chessex, R. (1991). Geology and tectonic evolution of the Southeastern Taurides in the region of Malatya. TPJD. Bült., 1-41. 26. Yılmaz, Y., Yiğitbaş, E., Yıldırım, M. ve Genç, Ş. C, (1992). Güneydoğu Anadolu metamorfik masiflerinin kökeni. Türkiye 9. Petrol Kongresi Bildirileri, Türkiye Petrol Jeologları Derneği, Ankara, 296-307. 27. Yılmaz, Y. (1993). New evidence and model on the evolution of the southeast Anatolian orogen. Geol. Soc. Amer. Bull. 105: 251-271. 28. Yılmaz, A., Bedi, Y., Uysal, Ş., Yusufoğlu, H., ve Aydın, N. (1993). Geological structure of the area between Uzunyayla and Berit-dağ of the Eastern Taurids. Turkish Assoc. Petrol. Geol. Bull. 5: 69-87 29. Yiğitbaş, E., (1989). Engizek Dağı (Kahramanmaraş) dolayındaki tektonik birliklerin petrolojik incelemesi. İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü., İstanbul, Doktora Tezi, 347 (yayımlanmamış).