Yemişlik Civarında (Elazığ Güneyi) Elazığ Magmatitleri’nin Mineralojisi ve Jeokimyasal Özellikleri

Yıl 2018, Cilt: 30 Sayı: 2, 87 - 102, 19.09.2018

Dicle Bal Akkoca , Sevcan Kürüm Zülfü Bakır

Öz

Bu
çalışmada Elazığ İli’nin yaklaşık 5 km güneyinde  Yemişlik civarında Üst Kretase Elazığ Magmatitleri’ne ait volkanik kayaçlardan alınan
örneklerin jeokimyasal özellikleri çalışılmıştır. İnceleme konusu olan Elazığ
Magmatitlerini oluşturan  volkanitler;
bazalt, andezit ve daha asidik karakterli dasit
bileşimindeki lavlar
ile bunların piroklastitlerinden oluşmaktadır. XRD incelemelerine göre
volkanitlerde serizit (illit) ve klorit şeklinde alterasyon mineralleri tespit
edilmiştir. Taramalı elektron
mikroskobu (SEM) incelemelerine göre 
illitler çoğunlukla birbirine paralel, yer yer ışınsal dizilimli
ince-uzun filamentler biçiminde iken, kloritler ince ve kalın levhamsı şekilli
olarak tespit edilmiştir. Zr/Y oranlarına göre, bazik bileşimli örnekler
toleyitik magma özellikli, daha asidik örnekler ise toleyitik-kakalkali
arasında geçiş göstermektedir. MORB’a ve Kondrite göre normalize nadir toprak element
diyagramında örnekler yitim zonu magmatizması özelliği
gösterdiği görülmüştür. Zr/Nb
ve Ce/Zr ve Rb/Zr gibi iz element oranları, volkanitlerin oluşumunda fraksiyonel kristalleşme yanında, kabuksal
kirlenme sürecinin de etkili olduğu göstermektedir.Yüksek La/Ta  ve düşük Nb/La oranlarına sahip örneklerin
litosferik mantodan türediği, La/Nb ve Ba/Nb  oranlarına göre   yay volkanitlerine uyduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yemişlik, Elazığ, Üst Kretase Elazığ Magmatitleri, XRD incelemeleri, Taramalı Elektron Mikroskobu (SEM) incelemeleri, jeokimya

Kaynakça

• 1. Yazgan, E. (1981). Doğu Toros’larda etkin bir paleokıta kenarı etüdü (Üst Kretase- Orta Eosen), Malatya-Elazığ, Doğu Anadolu. Yerbilimleri, 7: 83-104. 2. Hempton, M.R., Savcı, G. (1982). Elazığ volkanik karmaşığının jeolojik, yapısal özellikleri. TJK Bülteni, 25(2): 143-151. 3. Aktaş, G. and Robertson, A.H.F. (1984).The Maden complex, SE Turkey: evolution of a Neotethyan continental margin Geological Society of London, 17: 375–402. 4. Yazgan, E., Chessex, R. (1991). Geology and tectonic evolution of the southeastern Taurides in the region of Malatya. Türkiye Petrol Jeologları Derneği Bülteni, 3: 1-42. 5. Rızaoğlu, T., Parlak, O., İşler, F., Höck, V. (2005). Geochemıstry and tectonıc sıgnıfıcance of the cumulate rocks of the Kömürhan ophiolite in southeast Anatolia (Elazığ-Turkey). Proceedings of the International Symposium, D. Stumbea (Editörler) Romania, 35-38. 6. Parlak, O. (2006). Geodynamic significance of granitoid magmatism in the southeast Anatolian orogen: 7. geochemical and geochronolgical evidence from Göksun- Afşin (Kahramanmaraş, Turkey) region. International Journal of Earth Sciences, 95: 609-627. 8. Robertson, A.H.F., Usta.Mer, T., Parlak, O., .Ünlügenç, U.C., Taşlı, K and İnan, N. (2006). The Berit transect of the Tauride thrust belt, S Turkey: Late Cretaceous-Early Cenozoic accretionary/collisional processes related to closure of the Southern Neotethys. Journal of Asian Earth Sciences, 27: 108-145. 9. Ural M., Göncüoglu M.C., Arslan M., Tekin U.K. and Kürüm S. (2014). Petrological and paleontological evidence for generation of a arc-back arc system within the closing southern branch of Neotethys during the Late Cretaceous. 20th CBGA Congre, A. Begiraj et al. (Editörs), Albania, 51-54. 10. Kürüm, S., Tanyıldızı, Ö. (2017). Geochemical and Sr-Nd isotopic characteristics of Upper Cretaceous (calc-alkaline) and Miocene (alkaline) volcanic rocks: Elazıg, Eastern Taurides, Turkey. Journal of African Earth Sciences, 134: 332-344. 11. Turan, M, Aksoy E ve Bingöl A.F. (1995). Do¤u Toroslar’ın jeodinamik evriminin Elaz›¤ civar›ndaki özellikleri. F›rat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 7(2): 177- 199. 12. Kipman, E. (1976). Keban'ın jeolojisi ve volkanitlerinin petrolojisi. Doktora tezi İstanbul Üni. Fen Bilimleri Enstitüsü, 91s. 13. Özgül, N. (1976). Toroslar'ın bazı temel jeoloji özellikleri. Türkiye Jeoloji Bülteni, 19(1): 65-78. 14. Çelik H. (2003). Mastar Dağı (Elazığ GD'su) Çevresinin Stratigrafik ve Tektonik Özellikleri Doktora tezi, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 95s. 15. Aksoy, E. (1993). Elazığ batı ve güneyinin genel jeolojik özellikleri. Turkish Journal of Earth Sciences, 2: 113-123. 16. Herece, E., Akay, E., Küçümen, Ö. ve Sarıaslan, M. (1992). Elazığ-Sivrice Palu dolaylarının Jeolojisi. MTA Raporu, Rapor No: 9634 17. Herece, E. (2008). Doğu Anadolu Fayı (DAF) atlası, MTA Özel Yayın Serisi-13, Ankara. 18. Turan, M. (1984). Baskil-Aydınlar yöresinin stratigrafisi ve tektoniği. Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü , 180s. 19. İbilioğlu D. (2010). Bağlarca (Elazığ GB’sı) yöresindeki eosen istifinin ostrakod içeriği ve ortamsal yorumu, Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi 23: 59-70. 20. Özkul, M., Üşenmez, S. (1986). Elazığ kuzeydoğusunda derin deniz konglomeralarının sedimantolojik incelenmesi. Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 1(2): 53-57. 21. Bingöl, A. F. (1988). Petrographical and petrological features of the intrusive rocks of Yüksekova Complex in the Elazığ region (Eastern Taurus- Turkey). Journal of Fırat University, 3(2): 1-17. 22. Savcı, G. (1980), Doğu Anadolu volkanizmasmın neotektonik önemi: Yeryuvarı ve însan, 5(3-4): 46-49. 23. Turan, M. ve Bingöl, A.F. (1991). Kovancılar-Baskil (Elazığ) arası bölgenin tektono-stratigrafik özellikleri. Ahmet Acar Jeoloji Sempozyumu Bildirileri, C.Yetis (Editör), Adana, 211-226. 24. Perinçek, D., 1979, Geological investigation of the Çelikhan-Sincik-Koçali area (Adıyaman province): İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Mecmuası, 44: 127-147. 25. Baykendi, O. (1998). Tadım, Dedeyolu, Badempınarı (Elazığ) köyleri ve çevresinin jeolojisi ve magmatik kayaçların petrografik özellikleri, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 70s. 26. Sirel, E. Metin, S. ve Sözeri, B. (1975). Palu (KD Elazığ) denizel Oligosenin stratigrafisi ve mikropaleontolojisi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 18(2): 175-180. 27. Türkmen, İ. (1991). Elazığ Doğusunda Çaybağı Formasyonu (Üst Miyosen Pliyosen?) stratigrafisi ve sedimantolojisi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 34:45-53. 28. Barrett, T.J., Cattalani, S. and MacLean, W.H. (1993). Volcanic lithogeochemistry and alteration at the delbridge massive sulphide deposits, Noranda Quebec, Journal of Geochemical Exploration, 48: 135-173. 29. Barrett, T.J., MacLean, W.H. (1994). Mass changes in hydrothermal alteration zones associated with VMS deposits in the Noranda area. Exploration and Mining Geology, 3:131-160. 30. Date, J., Watanabe, Y. and Saeki, Y. (1983). Zonal alteration around the Fukazawa Kuroko deposits, Akita Prefecture, northern Japan. Economic Geology Monograph, 5: 365–386. 31. Eastoe, C.J., Solomon, M. and Walshe, J.L. (1987). District-scale alteration associated with massive sulfide deposits in the Mount Read Volcanics, western Tasmania, Economıc Geology, 82: 1239–1258. 32. Large, R.R., Allen, R.L., Blake, M.D. and Herrmann, W. (2001). Hydrothermal alteration and volatile element halos for the Rosebery K. Lens Volcanic-Hosted Massive Sulfide Deposit, Western Tasmania. Economic Geology, 96:1055-1072. 33. Millot, G. (1970). Geology of clays. Springer-Verlag, New York, 429s. 34. Tetiker, S., Yalçın, H. ve Bozkaya, Ö. (2015). Karakaya Karmaşığı’nın düşük dereceli metamorfik tarihçesine klorit mineralojisi ve jeokimyası ile yaklaşımlar. Türkiye Jeoloji Bülteni, 58(2):55-83. 35. Sipahi, F., Sadıklar, B. (2010). Zigana (Gümüşhane, KD-Türkiye) volkanitlerinin alterasyon mineralojisi ve kütle değişimi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 53(2-3): 97-128. 36. Tetiker, S., Yalçın, H. (2017). Alteration mineralogy of Eocene volcanic and volcaniclastic rocks from Sivas basin in Turkey. Lithology and Mineral Resources, 52(6): 522-538. 37. Floyd, P.A., Winchester, J.A. (1975). Magma type and tectonic setting discrimination using immobile elements. Earth and Planetary Science Letters, 27: 211-218. 38. McLennan, S. M. and Taylor, S. R. (1991) Sedimentary rocks and crustal evolution: tectonic setting and secular trend. Journal of Geology, 99: 1–21. 39. Pearce, J. A., Cann, J. R. (1973). Tectonic setting of basaltic volcanic rocks determined using trace element analysis. Earth Planet Science Letter 19: 290-300. 40. Winchester, J.A., Floyd, P.A. (1977). Geochemical discrimination of different magma series and their differentiation products using immobile elements. Chemical Geology, 20: 325-343. 41. Aydınçakır, E. (2017). Taşlıyayla (Çaykara, Trabzon, KD Türkiye) civarı Geç Kretase yaşlı kalk-alkali volkanik kayaçların petrografik ve Jeokimyasal Özellikleri, Gümüşhane Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7 /1:51-78. 42. Wilson, M. (1989). Igneous Petrogenesis. A Global Tectonic Approach. Chapman and Hall, London, 466s. 43. Sun, S.S., McDonough, W.F. (1989). Chemical and isotopic systematics of oceanic basalts: implications for mantle composition and processes. Geological Society of London, 42: 313-345. 44. Pearce, J.A., Bender, J.F., DeLong, S.E., Kidd, W.S.F., Low, P.J., Güner, Y., Şaroğlu, F., Yılmaz, Y., Moorbath, S. and Mitchell, J.G. (1990). Genesis of collision volcanism in Eastern Anatolia, Turkey. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 44: 189-229. 45. Best, M.G. (2006). Igneous and metamorphic petrology, Blackwell, USA, 728p. 46. Peacock, S.M. (1990). Fluid processes in subduction zones. Science, 248: 329-337. 47. Peccerillo, A., Dallai, L., Frezzotti, M. L. and Kempton, P. D. (2004). Sr-Nd-Pb-O isotopic evidence for decreasing crustal contamination with ongoing magma evolution at Alicudi volcano (Aeolian Arc, Italy): implication for style of magma-crust interaction and mantle source compositions. Lithos, 78: 217–233. 48. Thompson, R.N., Morrison, M.A. (1988). Asthenospheric and lower lithospheric mantle contributionsto continental extensional magmatism: an example from the British Tertiary Province. Chemical Geoogy, 68:1-15. 49. Smith, D.R., Noblett, J., Wobus, R.A., Unruh, D. and Chamberlain, K.R. (1999). A review of the Pikes Peak batholith, front Range, central Colorado: a "type example" of Atype granitic magmatism. Rocky Mauntain Geology, 34:93-116. 50. Herece, E.İ., Acar, Ş. (2016). Upper Cretaceous-Tertiary geology/stratigraphy of Pertek and its vicinity (Tunceli, Turkey). Bulletin of Mineral Research and Exploration, 153: 1-44. 51. Akgül, B. (1993). Piran (Elazığ) köyü çevresindeki magmatik kayaçların petrografik ve petrolojik özellikleri, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 128s. 52. Kaygusuz, A., Aslan, Z., Siebel, W. and Şen, C. (2011). Geochemical and Sr-Nd isotopic characteristics of post-collisional calc-alkaline volcanics in the Eastern Pontides (NE Turkey). Turkish Journal of Earth Sciences, 2: 137-159. 53. Jahn, B.M., Wu, F.Y., Lo and C.H. (1999). Crustmantle interaction induced by deep subduction of the continental crust: geochemical and Sr-Nd isotopic evidence from post-collisional maficultramafic intrusions of the northern Dabie Complex, Central China, Chemical Geology, 157: 119-146. 54. Jahn, B.M., Zhang, Z.Q. (1984). Archean granulite gneisses from eastern Hebei Province, China: rare earth geochemistry and tectonic implications. Contribution to Mineralogy and Petrology, 85: 224-243. 55. Sun, S.S., McDonough, W.F. (1989). Chemical and Isotopic Systematics of Oceanic Basalts: Implications for Mantle Composition and Processes. In: Saunders, A.D., Norry, M.J., Eds., Magmatism in the Ocean Basins, Geological Society, London, Special Publications, 42: 313-345. 56. Taylor, S.R., McLennan, S.M. (1985). The Continental Crust, Its Composition and Evolution. Blackwell, Oxford, 312s 57. Condie, K.C. (1993). Chemical composition and evolution of the upper continental crust: contrasting results from surface samples and shales. Chemical Geology, 104: 1-37. 58. Le Roex, A.P. (1987), “Source regions of mid-ocean ridge basalts; evidence for enrichment processes” in: Mantle Metasomatism, Menzies, , (Editor) Hawkesworth, C.J., Academic Press, London, 389-422.