Ermeni Sorununda İki Ayrı Portre: Patrik Horen Aşıkyan ve Patrik Mateos İzmirliyan

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 29, 1 - 18, 11.12.2021

Hale Şıvgın Mehmet Batuhan Çeken

https://doi.org/10.19060/gav.1035479

Öz

19. Yüzyılın ortalarına kadar Osmanlı açısından bir iç sorun teşkil etmeyen Ermeni meselesi, Özellikle 1875 Bulgar isyanı sonrası adeta uluslararası bir sorun haline gelmiştir. 1877-1878 Osmanlı-Rus harbinin sonucunda imzalanan Berlin Antlaşması’nın maddelerinden biri de Osmanlı’nın doğu vilayetlerinde Ermenilerin yaşadıkları bölgelerde ıslahat yapılmasıydı. Rus Çarlığı ve başta İngiltere olmak üzere batılı güçler “Islahat” meselesi üzerinden Osmanlı’ya baskı yapmaya başlamışlar ve buna aracı olarak da Hınçak ve Taşnak komiteleri gibi ayrılıkçı Ermeni örgütlerinin gerçekleştirdikleri olayları kullanmışlardır. Bu noktada Ermenileri topyekûn olarak harekete geçirmenin önemini kavrayan komiteler, Ermeni halkını yönlendirebilecek en etkili kapasiteye sahip kurum olan Ermeni kilisesini kullanmak istemişlerdir. Bunun için İstanbul Ermeni Patriği olan kişileri baskı altına alarak tercih yapmaya zorlamışlar hatta kendilerine yardım etmeyen Horen Aşıkyan efendiye suikast düzenlemişlerdir. Bu çalışmada devlet taraftarı olan ve isyan hareketleri karşısında sakinleştirici bir tavra sahip olan Patrik Horen Aşıkyan ve tam aksi yönde hadiseleri kışkırtıcı sadaretle uzlaşmaz bir tutum içinde olan Mateos İzmirliyan arasındaki farklar ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Ermeniler, Komiteler, Horen Aşıkyan, Mateos İzmirliyan.

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri ve Gazeteler: BOA, Y. PRK. ZB, D: 7, G: 84, Belge no:1; BOA, Y. PRK. ZB, D: 13, G: 33, Belge no:1; The Lisburn Herald, October 12, 1895.
• The Sheffield and Rotherham Independent, Monday, January, 21, 1895.
• Illustrated London News, Saturday 19 December 1908.
• BAĞÇECİ, Yahya, “1895 Zeytun Ermeni İsyanı”, Turkish Studies International Periodical
• For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic,Volume 3/2 Spring 2008.
• DRİAULT, Edouard, Şark Mes’elesi Bidayet-i Zuhurundan Zamanımıza Kadar, Yay Haz. Emine Erdoğan, Ankara, 2010.
• ERCAN, Yavuz, Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler (Kuruluştan Tanzimat’a kadar Sosyal, Ekonomik ve Hukuki Durumları), Turhan Kitapevi, Ankara, 2001.
• ERCAN, Yavuz, Kudüs Ermeni Patrikhanesi, TTK, Ankara, 1988.