Osmanlı Devleti’nde Frengi İle Mücadeleye Adanmış Kısa Bir Ömür: Hüdavendigar Vilayeti Seyyar Frengi Tabibi Nuri Ömer Efendi

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 29, 49 - 68, 11.12.2021

Mehmet Güneş

https://doi.org/10.19060/gav.1035528

Öz

XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Kastamonu vilayeti başta olmak üzere Orta Karadeniz, İç Anado¬lu, Doğu Anadolu ve Balkanlar’da salgın hastalık olarak görülmeye başlayan frengi, yüzyılın sonlarından itibaren Osmanlı Devleti için önemli bir sorun halini almış, alınan tedbirlere rağmen XX. yüzyılda da etkisini devam ettirmiştir. Hastalığın yeniden artışa geçtiği 93 Harbi’nden itibaren muhtelif tarihlerde yayınlanan talimatnameler ve nizamnameler ile hastalığın önüne geçebilmek adına pek çok tedbirler alın¬maya çalışılmıştır. Bu düzenlemeler çerçevesinde alınan tedbirlerden birisi hastane olmayan yerler veya uzakta olup da hastaneye gidemeyecek durumda olanlar için seyyar sıhhiye heyetlerinin oluşturulmasıdır. Bir seyyar sıhhiye müfettişine bağlı olarak sancaklara göre taksim edilmiş sıhhiye kollarından ve seyyar tabipten oluşan heyetin, sahada en faal personelini seyyar tabipler teşkil etmekteydi. Bunların en temel vazifesi, görevlendirildikleri bölgelerde köy köy, kasaba kasaba dolaşıp hastalığın seyrini takip ederek, has¬taları tespit ve devlet tarafından verilen ilaçlarla tedavi etmekti.
XX. yüzyıl başlarında frengi ile mücadelede, ülkenin çeşitli bölgelerinde hizmet etmiş olan sey¬yar tabiplerden birisi de Nuri Ömer Efendi’dir. Bu çalışmada XX. yüzyıl başlarında frengi ile mücadele kapsamında İnegöl kazası Domaniç nahiyesi merkez olmak üzere Hüdavendigar Vilayeti seyyar frengi tabipliğine getirilen Nuri Ömer Efendi’nin faaliyetleri ve onun nezdinde seyyar tabiplik mesleği ile ilgili bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın temel kaynağını Başkanlık Osmanlı Arşivi’nde mevcut muhtelif tasniflerdeki belgeler oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Frengi, Nuri Ömer Efendi, Seyyar Tabip, İnegöl, Domaniç

Kaynakça

• BOA, Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO): BEO, D:1848, G:138547; BEO, D:220, G:16460; BEO, D:233, G:17404; BEO, D:3942, G:295640; BEO, D:3948, G:296028; BEO, D:3956, G:296658.
• BOA, Dahiliye Nezareti İdare Evrakı (DH.İD): DH.İD, D:50, G:33.; BOA, Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT): DH.MKT, D:1245, G:17; DH.MKT, D:1291, G:35; DH.MKT, D:2042, G:114; DH.MKT, D:243, G:57; DH.MKT, D:249, G:29; DH.MKT, D:2495, G:105; DH.MKT, D:2523, G:39; DH.MKT, D:2563, G:75; DH.MKT, D:2568, G:82; DH.MKT, D:2591, G:86; DH.MKT, D:2592, G:77.
• BOA, Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahval Defterleri (DH.SAİD.d): DH.SAİD.d, D:177, G:55.
• ARPACI, Murat, “Hastalık, Ulus ve Felaket: Türkiye’de Frengi İle Mücadele (1920-1950)”, Toplum ve Bilim, Sayı: 130, 2014, s. 59-86.
• BOZKURT, Celil, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Atranos’ta Frengi ve Frengiyle Mücadele”, Türk Dünyası Araştırmaları, CXXVI/248, Eylül-Ekim 2020, s. 65-76.
• BULUT, Fatma, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tehlikeli Bir Miras: Frengi”, Tarih Okulu, Sayı: 3, İlkbahar 2009, s. 109-123.
• ÇAVDAR, Necati - Erol Karcı, “XIX. Yüzyıl Sonları – XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’nde Frengi İle Mücadele Kapsamında Yapılan Yasal Düzenlemeler”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, XI/2, Kış 2016, s. 157-175.
• DEMİRYÜREK, Halim, “II. Meşrutiyet Döneminde Bilecik”, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2011 (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• GÜZEL MUMYAKMAZ, Hatice, “İllet-i Müthişe: 20. Yüzyılın İlk Yarısında Türkiye’de Frengi İle Mücadele”, Akademik Hassasiyetler, VII/13, 2020, s. 119-148.
• HOT, İnci, “Sıhhiye Mecmuası’na Göre Ülkemizde Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele (1913-1996)”, İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2001 (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• HOT, İnci, “Ülkemizde Frengi Hastalığı İle Mücadele”, Türkiye Klinikleri Tıp EtiğiHukuku Tarihi Dergisi, XII/1, 2004, s. 36-43.