Bilge Kağan Hazinesinin Gün Yüzüne Çıkarılması: Bilge Kağan Anıt Alanı Kazı Çalışmaları

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 30, 25 - 40, 15.06.2022

Kürşat Koçak , L. Gürkan Gökçek

https://doi.org/10.19060/gav.1131087

Öz

Göktürk devleti 634 yılındaki yıkılışının ardından 40 yıllık esaretten sonra 682 yılında Kutlug ve Tonyukuk liderliğinde tam bağımsızlığını kazanmıştı. Kutlug Kağan’ın ölümünden sonra yerine tahta Bilge Kağan ve Kül Tigin’in yaşlarının küçük olmasından dolayı Kapgan Kağan çıkmıştır. Daha sonra oğlu İnel Kağan tahta geçmiştir. Bilge ve Kül Tigin kardeşler 716 yılında darbe yapak iktidarı ele almışlardır. Tonyukuk ve Kül Tigin öldükten sonra Bilge Kağan 734 yılında zehirlenerek öldürülmüştür. Kül Tigin ve Bilge Kağan için anıt alanlar yapılmıştır. Lumir Jisl 1958 yılında Kül Tigin anıt alanını kazarak ilk elden değerli bilgiler bırakmıştır. Ancak Bilge Kağan anıt alanı kazılmamıştır. Türk devleti 2000 yılına doğru Orkun Yazıtlarının ve Moğolistan’daki diğer Türk eserlerinin korunması ve onarılmasına dair bir proje hazırladılar. Bu amaçla 19 Haziran 2000 yılında Türkiye’den yola çıkan 25 bilim adamı, o gün Orkun’a geldiler. Böylece Moğolistan’da Türk kazı ekibi tarafından MOTAP projesi kapsamında 2000 yılında başlatılan kazılar 2004 yılına kadar kesintisiz devam edecekti. “2000 yılı Temmuz-Ağustos aylarında başlayan çalışmalar ile öncelikle yüzey araştırmasına ağırlık verilmiş ayrıca, Anıt alanı üzerindeki korumasız şekilde üç parça halinde yerde yatık vaziyette bulunan kitabe ve yüzeyde görülen Bilge Kağan ve eşini tasvir eden heykeller ile Kül Tigin Anıt alanında yazılı abidenin haricinde kalan heykeller, kazı alanı yakınlarında daha önce TİKA tarafından müze amaçlı yaptırılmış olan binaya taşınarak koruma altına alınmıştır”. Daha sonra 2001, 2002, 2003 ve 2004 yıllarında yine aynı proje kapsamında alanda sistemli bir şekilde kazılara devam edilmiş ve yapı kompleksin planı ana hatlarıyla ortaya çıkarılmıştır. Buna göre Anıt, 36x72 m. lik bir dikdörtgen alan içerisinde inşa edilmiştir. Bilge Kağan anıt alanı kare planlı iki tarafa yüzleri birbirine bakan iki mermerden iki koç heykelinin koruduğu giriş kapısı ile başlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Orkun, Bilge Kağan, Anıtlık, Gümüş Hazine, Taç.

Kaynakça

• BAHAR, Hasan, “Tika Projesi; 2001 Yılı Bilge Kağan Külliyesi Kazıları” XIV. Türk Tarih Kongresi, 09-13 Eylül 2002. Cilt III, Ankara.
• ÇAL, Halit- GÖRÜR, Muhammet “Anonim IV Sembolik Mezar (JL 230 Açması) 2000 Yılı Kazısı” Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi 2000 yılı Çalışmaları, Tika Yayınları, Ankara 2002.
• ÇEÇEN, Salih - BAHAR, Hasan - Gökçek, L. Gürkan- EROĞLU, Haldun- KUZUOĞLU, Remzi - DEDE Yüksel, “Bilge Kağan Mezar’ı 2003 Yılı Kazıları, Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi Kürşat KOÇAK - L. Gürkan GÖKÇEK 2003 yılı Çalışmaları, Tika Yayınları, Ankara 2005.
• DİYARBEKİRLİ, Nejat, “Orhundan Geliyorum”, Türk Kültürü, Sayı 198-199, Yıl XVII, Nisan –Mayıs 1979.
• GÖMEÇ, Saadettin Y., “Bilge Kağan’ın Tacı ve Hazinesi” Tonyukuk Kitabı, Haz. Kürşat Yıldırım, Şenyıldız Yayıncılık, İstanbul 2020.
• GÖMEÇ, Saadettin Y., “Orkun”, Orkun Dergisi, 46. Sayı, Aralık 2001.
• GÖMEÇ, Saadettin Y., Kök Türk Tarihi, Türksoy Yayınları, Ankara 1997.
• KOCA, Salim, Türk Kültürünün Temelleri II, Ankara 2010.
• KUZUOĞLU, Remzi- GÖKÇEK, L. Gürkan, “2003 Yılı Bilge Kağan Anıt Mezar Kazısı”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13/ 2005.
• LİU MAİ-TSAI, Doğu Türkleri (Çin Kaynaklarına Göre), Terc. Ersel Kayaoğlu-Deniz Banoğlu, Selenge Yayınları, İstanbul 2006.
• MOĞOLİSTAN’DAKİ TÜRK ANITLARI PROJESİ 2001 YILI ÇALIŞMALARI, Tika Yayınları, Ankara 2003.
• TAŞAĞIL, Ahmet, Gök Tengri’nin Çocukları, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2013.