İskender Paşa’nın Tarihî Şahsiyeti ve Rumeli’deki Faaliyetleri

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 32, 131 - 150, 20.06.2023

Gökhan Yurtoğlu

https://doi.org/10.19060/gav.1315123

Öz

XV. yüzyılda Rumeli coğrafyasında faaliyet gösteren iki farklı İskender Bey bulunmaktadır. Aynı yüzyılda ve aynı coğrafyada faaliyet gösteren bu iki önemli tarihî şahsiyet birbirleriyle karıştırılmaktadır. Bu makalenin amacı söz konusu sorunsalı çözerek Fatih Sultan Mehmed’in has adamı İskender Paşa’nın kim olduğunu ve onun XV. yüzyılda Rumeli coğrafyasındaki faaliyetlerini ortaya koymaktır. Fatih Sultan Mehmed, İskender Paşa’yı 1475 yılında Bosna Beyi tayin etmiştir. Fatih Sultan Mehmed devrinin sonuna kadar Bosna Beyi olarak görev yapan İskender Paşa, II. Bâyezid döneminde de başarılı akınlarına devam etmiştir. O, 1483’te II. Bâyezid tarafından Rumeli Beylerbeyi olarak tayin edilmiştir. Bu görevde iki yıl hizmet ettikten sonra 1485’te yeniden Bosna sancak beyi olmuştur. İskender Paşa’nın birçok kez Bosna sancak beyi olarak atanması onun hem başarılı akınları hem de bölgeyi çok iyi bilmesiyle yakından ilgilidir. O, 1489 yılında II. Bâyezid tarafından vezirlik rütbesine terfi ettirilmiş ve bu görevde on yıl boyunca hizmet etmiştir. İskender Paşa’nın ömrünün sonlarına doğru Osmanlı-Venedik Savaşları tekrar başlamıştır. Onun geçmiş tecrübelerinden yararlanmak isteyen II. Bâyezid, İskender Paşa’yı yeniden Bosna sancak beyi olarak görevlendirmiştir. İskender Paşa, ömrünün son yıllarına kadar askerî ve idarî faaliyetlerine devam etmiş ve 1505 yılında da vefat etmiştir. İskender Paşa, kurmuş olduğu istihbarat ağı ile de ön plana çıkmaktadır. Bu bağlamda özellikle İtalya Yarımadası’nda faaliyet gösteren devletler hakkında casusları vasıtasıyla topladığı bilgileri Osmanlı Sultanlarına ileterek bölgedeki üstünlüğü Osmanlı Devleti lehine güçlendirmeye çalışmıştır. Bu çalışmada İskender Paşa’nın kim olduğu ve onun Rumeli coğrafyasındaki faaliyetleri Osmanlı arşiv vesikaları, kronikler ve telif-tetkik eserlerdeki bilgiler göz önünde tutularak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İskender Paşa, Rumeli, Venedik, Osmanlı, XV. Yüzyıl.

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları: Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Arşivi BOA, TS.MA.e., Dosya Nu: 750, Gömlek Nu: 27.
• BOA, TS.MA.e., Dosya Nu: 750, Gömlek Nu: 80.
• BOA, TS.MA.e., Dosya Nu: 753, Gömlek Nu: 46.
• BOA, TS.MA.e., Dosya Nu: 753, Gömlek Nu: 49.
• BOA, TS.MA.e., Dosya Nu: 753, Gömlek Nu: 66.
• BOA, TS.MA.d., Defter Nu: 10212.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi: Ahmed Çelebi ibn Abdurrahman Çelebi Vakfiyesi, 27 Ca 1195, VGMA, Defter nu: 628, s. 509, sıra: 271.
• Galat Gümrüğü Kâtibi Hacı İbrahim Efendi Vakfiyesi, 6 Ş 1175, VGMA, Defter nu: 626/2, s. 622, sıra: 658
• Velîyüddîn oğlu İskender Paşa Vakfiyesi, 12 M 897, VGMA, Defter nu: 573, s. 104, sıra: 19.
• Kronikler: Gelibolulu Mustafa Âli, Kitabü’t-Tarih-i Künhü’l-Ahbar (Kayseri Raşid Efendi Kütüphanesi’ndeki 901 ve 920 No’lu Nüshalara Göre), Haz. Ahmet Uğur, Mustafa Çuhadar, Ahmet Gül, İbrahim Hakkı Çuhadar, Kayseri 1997.
• Hoca Saadettin Efendi, Tacü’t-Tevârih, C. 3, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1979.
• Hoca Saadettin Efendi, Tacü’t-Tevârih, C. 4, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1979.
• I Diarii di Marino Sanuto, ed. Federico Stefani v. d. , C. I/1, Nisan, Forni Editore, Bologna 1969.
• Mustafa Nuri Paşa, Netayicü’l-Vukuat, Sadeleştiren: Neşet Çağatay, C. I-II, TTK, Ankara 1992.
• Oruç Bey, Osmanlı Tarihi (1288-1502) Uç Beyliğinden Dünya Devletine, Haz. Necdet Öztürk, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2009.
• Vakıat-ı Sultan Cem, Ahmed İhsan Şürekası Matbaası, İstanbul, 1330.
• Telif-Tetkik Eserler: ACIPINAR, Mikail, Osmanlı İmparatorluğu ve Floransa; Akdeniz’de Diplomasi, Ticaret ve Korsanlık (1453-1599), TTK, Ankara 2016.
• ALKAN, Mustafa-YURTOĞLU Gökhan, “Mevlevî Tarikatı’nın Rumeli’de Yayılması ve Mevlevîhâneler”, V. Uluslararası Balkan Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (UBTAS): Osmanlı Dönemi Balkan Ekonomisi ve Gündelik Yaşam, Bled-Slovenya, 27-30 Eylül 2017.
• BAŞAR, Fahameddin, “Mihaloğulları”, DIA, C. 30, Y. 2020.