Osmanlı Memleketine Sicilya’dan Tuz Kaçakçılığı ve Dönemsel Bir Analiz (1864-1870)

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 32, 151 - 172, 20.06.2023

Serap Taştekin

https://doi.org/10.19060/gav.1315126

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Devleti’nin ekonomik ve mali hayatında önemli yeri olan tuz, hem iç piyasada kullanılan hem de ihraç edilen bir madendi. 1862 yılında Tuz Nizamnamesi çıkarıldıktan sonra tuzun iç piyasadaki dolaşımı ve ihracatının denetlenmesi devlet eliyle yürütüldü. Nizamnamenin ardından uygulanan inhisar ve ithal yasağına uymak istemeyenler ise daha önce kullandıkları yollarla Osmanlı limanlarına tuz getirdiler. Bununla beraber iç piyasada yeterince bulunmasına rağmen çoğu zaman daha ucuz olduğu için yurtdışından kaçak tuz tercih edildi. Osmanlı Devleti ile diplomatik ve ticari yakın ilişkileri bulunan Sicilya da tuz taşınan yerlerdendi. Sicilyalı gemiciler Osmanlı limanlarına kaçak yollardan tuz taşımaya çalışırken, dönemin Floransa elçisi Rüstem Paşa tuz kaçakçılığın önüne geçilmesi için kendi yöntemlerini geliştirdi. Konsolosluklardan tuz kaçıran gemilerin bilgilerini rapor etmelerini isteyen Rüstem Paşa, elde ettiği istihbaratı Rüsûmat Emaneti’ne bildirdi. Rüstem Paşa, Sicilya’dan Osmanlı limanlarına gitmek üzere yola çıkan tüm kaçak tuz yüklü gemileri konsolosluklardan aldığı bilgilerle raporladı ve Babıâli Hükümeti’ni gümrüklerde önlem alınması yolunda uyardı.Osmanlı Devleti’nde tuz ticareti ve kaçakçılığıyla ilgili çalışmalar, zamansal olarak Düyun-ı Umumiye, bölgesel olarak da Kıbrıs ve Karadeniz üzerinde yoğunlaşmış, dünyaca ünlü tuzlalara sahip olan Sicilya’ya yer verilmemiştir. Bu sebeple İtalyan Milli Birliği kurulduktan sonra Floransa Sefiri olarak görev alan Rüstem Paşa’nın Sicilya’dan Osmanlı limanlarına doğru tuz taşıyan gemilere önlem alınması için Rüsûmat Emaneti ve Hariciye’ye bildirdiği tamamı Fransızca tahriratları önem arz etmektedir. Çalışmadaki belgeler, Tuz İnhisarı’nın uygulanmaya başladığı 1862 yılından sonraki kaçakçılık olaylarını içermektedir. Belgelerde Sicilya’dan kaçakçılık yapan gemilerin kalkış ve varış limanları, kapasiteleri, taşıdıkları tuz miktarı hakkında bilgiler bulunmaktadır. Osmanlı Arşivi Hariciye İdare kataloğundaki Rüstem Paşa’nın tahriratlarından oluşturulan tablo, çalışmanın sonunda verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tuz Kaçakçılığı, Sicilya, İtalya, Rüstem Paşa, Tuz İnhisar

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA):
• Babıâli Evrak Odası (BEO).18, Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye (DH.İD..) 308/13,15,16,18,19,20,21,22,24,25,27,28,30,33,3435,36,39,40,42,43,44,49,51,52,5,57,58,60,61,62, 63,64,65,66,67,68,69,71,72,74,75,76,77,78,88, Hariciye Tercüme Odası (HR.TO..) 615/109, Hariciye (HR.MKT.)103/15.
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Tahrirat Kalemi (DH. EUM.THR.) 17/31, Dahiliye Nezareti Emniyeti Umumiye Müdüriyeti DH. EUM. EMN. 64/10, İMV. 26277. Düstur I. Tertib, Cilt II, Dersaadet 1289
• Kitaplar ve Makaleler: AHMED Esad, “Gümrük Tarihinden Sayfalar: Gümrüklerimizde Ecnebi Mütehassıslar” Gümrük Rehberi, İstanbul, 7 Şubat 1937.
• AKDOĞAN, Refik, İngilizce-Türkçe Ansiklopedik Denizcilik Sözlüğü, İstanbul, 1988.
• BARKAN, Ömer Lütfi, XV ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları I, Kanunlar, İstanbul 1943.
• BATMAZ, Şakir Batmaz, “Osmanlı Denizlerinde Mesaha Çalışmaları”, Türkler, Cilt 14, Ankara, 2002, s. 915-918.
• BEYOĞLU, Süleyman, “Osmanlı Devleti’nde Tuza Dair Bazı Problemler (1914-23)”, Tuz Kitabı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2004
• CEVDET Paşa, Tezakir, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• ÇAKIR, Duygu, “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Karadeniz’de Tuz Kaçakçılığı”, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu 2019.
• ÇELİK, Birten, Osmanlı Gümrüklerinde 19. Yüzyıl Son Döneminde Yapılan Reformlar ve Yabancı Uzmanlar, XVIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 2018.
• DEMİRBİLEK, Sinan, “Tek Parti Döneminde İnhisarlar (1923-1946)”, ÇTTAD XII/24, (2012/Bahar), p. 203-232.