Neolitik dönem kerpiç yapı malzemelerinin teknolojik özellikleri: Ulucak Höyük yerleşimi, İzmir

Yıl 2022, Cilt: 37 Sayı: 3, 1595 - 1608, 28.02.2022

Fatıma Erol , Ayse Tavukcuoglu , Emine Nevin Caner-saltık

https://doi.org/10.17341/gazimmfd.947185

Öz

Ulucak Höyük arkeolojik alanı (Kemalpaşa, İzmir), Batı Anadolu’nun bilinen en eski köy yerleşimidir. Bu yerleşimin Neolitik dönemine ait kerpiç malzemelerinin özgün karışım özelliklerinin keşfi, Anadolu topraklarında gelişen tarihi kerpiç teknolojisinin daha iyi anlaşılması ve sürdürülmesi bakımından değerlidir. Bu çalışmada, Ulucak Höyük’ün Erken ve Geç Neolitik tabakalarından alınan kerpiç yapı malzemelerinin bileşim ve ham madde özelliklerini belirlemeye yönelik kapsamlı laboratuvar analizleri yapılmıştır. Laboratuvar analizleri kapsamında, kerpiç tuğla, kerpiç blok, iç sıva ve zemin harcı örneklerinin kil+mil oranı, agrega oranı, agregaların tane boyu dağılımları, kil boyutundaki tanelerin bileşimi ve organik madde yüzdeleri belirlenmiştir. Ulucak Höyük Neolitik dönem kerpiç yapı malzemeleri, işlevlerine göre birim hacim ağırlıkları, kil+mil yüzdesi ve agrega tane boyu dağılımı bakımından farklılıklar göstermektedir. Kerpiç karışımlarında (i) mika-illit veya mika-illit-kaolin gibi kil gruplarını içeren nitelikli toprak kullanılmış olması, (ii) kil+mil karışımlarının değişen oranlarda kil boyutunda kalsiyum karbonat içermesi, (iii) agrega karışımlarında 2 mm tane boyundan daha büyük iri agregaların varlığı, Ulucak Höyük Neolitik yerleşiminde kullanılan kerpiç yapı malzemelerinin nitelikli olduğunu göstermektedir. Bu bilinçli üretim teknolojisinin höyüğün Erken ve Geç Neolitik tabakalarında kullanılıyor olması, bu birikimin yüzyıllar boyunca sürdüğüne işaret etmektedir. Kerpiç malzemelerin özgün bileşim özellikleri, koruma çalışmalarında kullanılabilecek kerpiç malzemelerin üretimine yönelik ipuçlarını da ortaya çıkarmıştır. Elde edilen veriler, sadece koruma çalışmaları için değil, günümüz kerpiç malzeme ve yapım teknolojisinin geliştirilmesi için de yararlı olan bir birikimdir.

Anahtar Kelimeler

kerpiç yapı malzemesi, bileşim özellikleri, ham madde analizleri, Ulucak Höyük, Neolitik yerleşim

Teşekkür

Ulucak Höyük kerpiç yapı malzemelerinin çalışılması konusunda izni ve desteği dolayısıyla Ulucak Höyük Kazı başkanı Sayın Prof. Dr. Özlem Çevik’e, örneklerin kazı alanından toplanması, sınıflandırılması ve hazırlanması konusundaki yardımları için Kemal Sevindik ve Coşkun Sivil’e ve sahadaki desteklerinden ötürü 2017 yılı Ulucak Höyük kazı ekibine çok teşekkür ederiz.

Technological properties of adobe building materials belonging to Neolithic period: Ulucak Höyük settlement, İzmir

Öz

Ulucak Höyük archaeological site (Kemalpaşa, İzmir) is the oldest village settlement known in Western Anatolia. The discovery of the adobe materials’ original compositions belonging to Ulucak Höyük Neolithic settlement has vital importance to better understand and sustain the historical adobe technology developed in Anatolia. In this study, comprehensive research was done on the compositional and raw material properties of adobe materials belonging to the Early and Late Neolithic periods of Ulucak Höyük settlement. The laboratory tests were conducted on some adobe brick, adobe block, interior plaster and floor mortar samples and involved the analyses of clay+silt composition, clay+silt ratio, aggregate ratio, organic matter ratio, and particle size distribution. Depending on their functions, adobe brick/block, floor mortar, and interior plasters of Ulucak Höyük Neolithic period differ in their density (unit weight), clay+silt ratio, and particle size distribution of aggregates. The features such as (i) the use of proper soil containing mica-illite or mica-illite-kaolin types of clays in adobe mixtures, (ii) clay+silt compositions containing clay sized calcium carbonate in varying proportions, and (iii) presence of coarse aggregates larger than 2mm grain size in the aggregate compositions, indicate that adobe products of Ulucak Höyük Neolithic settlement are qualified building materials. This qualified adobe technology existing in both the early and late Neolithic layers of Ulucak Höyük signals that this knowledge has survived for centuries. The data on compositional properties of original adobe materials are guiding for the production of new adobe materials that can be used in conservation studies. The knowledge achieved is useful not only for conservation studies but also for the development of today's adobe materials and construction technologies.

Anahtar Kelimeler

Adobe construction material, compositional properties, raw material analysis, Ulucak Höyük, Neolithic settlement

Kaynakça

• 1. Pekmezci, B., Kafescioglu, R., Agahzadeh, E., Improved performance of earth structures by lime and gypsum addition, METU Journal of the Faculty of Architecture, 29 (2), 205-221, 2012.
• 2. Atikoğlu, C., Erdil, M., Tavukçuoğlu, A., Compatibility Assessment with a Focus on Breathing Capability in Timber Framed Dwellings in Ankara and Mersin (Turkey), Interdisciplinary Perspectives for Future Building Envelopes - ICBEST 2017 International Conference on Building Envelope Systems and Technologies, Istanbul- Turkey, 608-620, 15-18 May, 2017.
• 3. Yüncü, B., Tavukçuoğlu, A., Caner-Saltık, E.N., Breathing Features Assessment of Porous Wall Units in Relation to Indoor Air Quality, In: Proceedings Book - 35th AIVC Conference-4th TightVent Conference-2nd Venticool Conference-Ventilation and airtightness in transforming the building stock to high performance, Poznań- Poland, 703-711, 24–25 September, 2014.
• 4. Çevik, Ö., Vuruşkan, O., Sivil, C., Ulucak Höyük (MÖ 6850-5460), İzmir Araştırmaları Dergisi, 12, 11–41, 2020.
• 5. Kayan, İ., Kemalpaşa Çevresinde Geçmişten Günümüze Arazi Kullanımı ve Günümüzdeki Sorunlar, Kemalpaşa Kültür ve Çevre Sempozyumu, İzmir-Türkiye, 1-16, 3-5 Haziran, 1999.
• 6. Çilingiroğlu, A., Derin, Z., Abay, E., Sağlamtimur, H., Kayan, İ., Ulucak Höyük: Excavations Conducted Between 1995 and 2002, Peeters, Louvain, 2004.
• 7. Cevik, O., Abay, E., Neolithisation in Aegean Turkey: Towards a More Realistic Reading, Anatolian –Metal 7: Anatolia and Neighbours 10.000 Years Ago, Der Anschnitt, Beiheft 31, Editör: Yalçın, Ü.,Deutschen Bergbau-Museum, Bochum, 187-197, 2016.
• 8. French, D., Early pottery sites from Western Anatolia, Bulletin of the Institute of Archaeology, V, 15-24, 1965.
• 9. Çilingiroğlu, A., Çevik, Ö., Çilingiroğlu, Ç., Ulucak Höyüğü, Ege Üniversitesi Arkeoloji Kazıları, Editör: Çilingiroğlu, A., Mercangöz, Z., Polat, G., Ege Üniversitesi, 157–168, 2012.
• 10. Çilingiroğlu, A., Çevik, Ö., Çilingiroğlu, Ç., Ulucak Höyük Towards Understanding the Early Farming Communities of Middle West Anatolia: Contribution of Ulucak, The Neolithic in Turkey: New Excavations & New Research. Western Turkey, Editör: Özdoğan, M., Başgelen, N., Kuniholm, P., Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 139-175, 2012.
• 11. Derin, Z., The Neolithic Architecture of Ulucak Höyük. How Did Farming Reach Europe? BYZAS 2, Editör: Lichter, C., Ege Yayınları, İstanbul, 85-94, 2005.
• 12. Derin, Z., Abay, E., Özkan, T., Kemalpaşa-Ulucak Höyük Kazıları, 1999-2000, 23. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara-Türkiye, C.1, 341-350, 28 Mayıs-1 Haziran, 2001, basım tarihi 2002.
• 13. Çevik, Ö., Vuruşkan, O., Göz, B., Öztürk, C., Ulucak Höyük 2017-2018 Yılı Kazı Çalışmaları, 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, Diyarbakır-Türkiye, C.4, 1-16, 17-21 Haziran, 2019, basım tarihi 2020.
• 14. Çevik, Ö., Vuruşkan, O., Sivil, C., Sevindik, K., Ulucak Höyük 2015-2016 Yılı Kazı Çalışmaları, 39. Kazı Sonuçları Toplantısı, Bursa-Türkiye, C.3, 365-376, 22-26 Mayıs, 2017, basım tarihi 2018.
• 15. ASTM D7263-09(2018)e2 - Standard Test Methods for Laboratory Determination of Density (Unit Weight) of Soil Specimens, American Society for Testing and Materials, 2018.
• 16. Folk, R.L., Petrology of Sedimentary Rocks, Hemphill Pub Co, Austin Texas, 2002.
• 17. Teutonico, J.M., A Laboratory Manual for Architectural Conservators, ICCROM, Rome, 1988.
• 18. Tucker, M.,E., Sedimentary Petrology: An Introduction to the Origin of Sedimentary Rocks, Blackwell Science, Oxford, 2001.
• 19. Tucker, M. E., Sedimentary Rocks in the Field, Wiley, 2003
• 20. Minke, G., Building with Earth, Design and Technology of a Sustainable Architecture, Birkhauser Publishers for Architecture, Berlin, 2006.
• 21. Stein, J.K., Organic matter and carbonates in archaeological sites, J. Field Archaeol., 11 (2), 239–246, 1984.
• 22. Love, S., The geoarchaeology of mudbricks in architecture: A methodological study from Çatalhöyük, Turkey, Geoarchaeology: An International Journal, 27 (2), 140–156, 2012.
• 23. Meric, I., Erdil, M., Madani, N., Alam, B. A., Tavukcuoglu, A., Caner Saltik, E., Technological Properties of Earthen Building Materials in Traditional Timber Frame Structures, Kerpic’13 - 3rd International Conference – New Generation Earthern Architecture: Learning from Heritage, Istanbul- Turkey, 465-473, 11-15 September, 2013.
• 24. Meriç, I., Erdil, M., Madani, N., Alam B.A., Tavukçuoğlu, A., Caner-Saltık, E., Material Characterization of Mudbrick and Neighbouring Plasters in Traditional Timber Framed Structures, In Proceedings Book: MONUBASIN 9- 9th International Symposium on the Conservation of Monuments in the Mediterranean Basin - Improvements in Conservation and Rehabilitation – Integrated Methodologies, Ankara-Turkey, 259-272, 3-5 June 2014., published in 2017
• 25. Brown, P. W., Clifton, J. R., Adobe I: The properties of adobe, Stud. Conserv., 23 (4), 139–146, 1978.
• 26. CRATerre-EAG: Rigassi, V., Compressed Earth Blocks, Vol. 1: Manual of Production., Braunschweig, Allemagne:, Friedrich Vieweg &Sohn, 1995.
• 27. Standards Australia and Walker P., HB 195: The Australian Earth Building Handbook, Standards Australia, Sydney, 2002.
• 28. Smith, E. W., Austin, G. S., Adobe, Pressed-Earth, and Rammed-Earth Industries in New Mexico, Bulletin 159, NM: New Mexico Bureau of Mines and Mineral Resources, Socorro, 1996.
• 29. Torraca, G., Porous Building Materials-Material Science for Architectural Conservation, ICCROM, Rome 1998.
• 30. Stefanidou, M., Papayianni, I., The role of aggregates on the structure and properties of lime mortars, Cem. Concr. Compos., 27 (9–10), 914–919, 2005.
• 31. Jiménez-Delgado, M. C., Guerrero, I. C., The selection of soils for unstabilised earth building: A normative review, Constr. Build. Mater., 21 (2), 237–251, 2007.
• 32. Tavukçuoğlu, A., Saltık, E. N., Erol, F., Kemer Köyündeki (Salihli, Manisa) Geleneksel Evlerin Tamirinde Kullanılacak Malzemelerin Tarifine Yönelik Analizler: Kerpiç Harcı ve Sıvalar, 4. Ulusal Yapı Kongresi – Yapı Sektöründe Yenilikçi Yaklaşımlar, Antalya-Türkiye, 173-184, 6-8 Aralık, 2018.
• 33. Uzdurum, M., MÖ 9. – 8. bin yıl kerpiç mimarisine mikroarkeolojik bir yaklaşım: Aşıklı Höyük’te kerpiç ve harç tarifleri, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2019.
• 34. Uĝuryol, M., Kulakoĝlu, F., A preliminary study for the characterization of Kültepe’s adobe soils with the purpose of providing data for conservation and archaeology, Journal of Cultural Heritage 14 (3), e117-e124, 2013.