Yaya güzergahlarında erişilebilirlik düzeylerinin belirlenmesi: Çukurova Üniversitesi yerleşkesi örneği

Yıl 2024, Cilt: 39 Sayı: 2, 811 - 824, 30.11.2023

Yelda Durgun Şahin , Berrin Sirel

https://doi.org/10.17341/gazimmfd.1160100

Öz

Yaya güzergahları; yapılı çevre ile kamusal açık alanları birbirine bağlama özelliği ile önemli sosyal mekânlar olarak tanımlanır. Bu mekânlara erişilebilirliğin sağlanması için bazı temel ilkelere uyulmuş olması gerekmektedir. Bu çalışmada çeşitli ülkelerin belirlemiş oldukları erişebilirlik standartları karşılaştırmalı olarak incelenmiş, Türkiye’ de TSE tarafından belirlenen standartlarla birlikte değerlendirilerek erişilebilirlik kriterleri belirlenmiştir. Bu kriterler, yaya güzergahlarının erişilebilirliğin ölçülmesinde kullanılmıştır. Mekânsal erişilebilirliğin ölçülmesi için kriterlerin ağırlıklandırılması çalışmanın temel problemini oluşturmuştur. Çok kriterli karar verme analiz tekniklerinden olan analitik hiyerarşi süreci (AHP) yönteminin spesifik yapısı ile karar problemi, kriter ağırlıklarının belirlenmesi için modellenmiştir. Çalışma kapsamında, Çukurova Üniversitesi Kuzey Yerleşkesi yaya güzergahlarının mekânsal erişilebilirlik sorunları belirlenen kriterler ile tartışılmış, bu doğrultuda tasarlanan engelsiz erişim projesi incelenmiş, 12 farklı örneklem alan seçilerek alanların erişilebilirlik oranları belirlenmiştir. Tasarlanan projede eksikliği saptanan kriterlere göre, kaldırım, yaya yolu ve toplanma alanı için düzenleme önerisi geliştirilmiştir. Çalışmada kullanılan metodoloji ile, kentsel erişilebilirlik kalitesini değerlendirmek ve erişilebilirliği iyileştirmek için yapılacak diğer çalışmalara önemli çıktı sağlayacağı düşünülmektedir. Çalışma çıktıları ayrıca, kentsel hizmet alanında yetkililer veya yöneticiler tarafından kentsel erişilebilirlik kalitesini değerlendirmek ve erişilebilirliği iyileştirmek için de kullanılabilecektir. Sonuç olarak, yaya güzergahlarında belirlenen erişilebilirlik oranlarına göre, belediye ve üniversite gibi kurumlar için onarım ve planlama süreçlerinin yönetilmesi, nesnel ve sistematik olarak mümkün olabilecektir.

Anahtar Kelimeler

Erişilebilirlik, Yaya güzergâhları, Analitik hiyerarşi yöntemi (AHP), Fizik mekânda erişilebilirlik.

Kaynakça

• 1.Yılmaz, T., Gökçe, D., Şavklı, F., Çeşmeci, S. (2012). Engellilerin Üniversite Kampüslerinde Ortak Mekanları Kullanabilmeleri Üzerine Bir Araştırma: Akdeniz Üniversitesi Olbia Kültür Merkezi Örneği. Namık Kemal Üniversitesi Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 9(3),1-10.
• 2.İlter, A, T. (2014). Erişilebilirlik Konusunda Bir Değerlendirme ve Yüksek Öğrenim Kurumlarından Bir Örnekleme Denemesi: İTÜ Öğrenci İşleri Hizmet Binası, İTÜ Proje Yönetim Merkezi.
• 3.Demiroğlu, D., Çoban, A., Özgür, D. (2016). Engelli Bireylerin Üniversite Yerleşkelerinde Ortak Mekânları Kullanabilmeleri Üzerine Örnek Bir Araştırma: Kilis 7 Aralık Üniversitesi Merkez Yerleşkesi, İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 6(13), 91-108.
• 4.Küçükağtaş, K., Ö. Kurtaslan, B. (2017). Selçuk Üniversitesi Kampüsü’nde Kaldırım-Yaya Yolu Tasarımları ile Kot Farkı Çözümlerinin Fiziksel Engelli Erişimi Açısından İrdelenmesi. Kesit Akademisi Dergisi, 3 (12), 21-53.
• 5.Tutal, O. (2018). Üniversite Yerleşkeleri ve Erişilebilirlik. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6(15), 753-775.
• 6.Köse, G. (2019). Bartın Üniversitesi Yerleşkesi ve Çevresinin Engelliler İçin Ulaşılabilirlik ile İlgili Türk Standartları Bağlamında İncelenmesi, Gazi Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
• 7.Çorbacı, Ö, L., Turna, T., Ercan Oğuztürk, G. (2020). Kamusal Alanların Peyzaj Düzenlemesi Açısından Erişilebilirliğin İncelenmesi; Dicle Üniversitesi Kampüsü Örneği. Journal of Forestry, 16(1), 105-127.
• 8. Arat, Y ve Güner, M. (2020). Evrensel Tasarım İlkeleri Kapsamında Üniversite Yerleşkesinde Erişebilirliğin İncelenmesi: ODTÜ Örneği. Euroaia Journal of Applied Sciences, 8, 210-229.
• 9. Pouya, S., Kocaaslan, H. (2020). Üniversite Kampüslerinin Engelsiz Tasarımına İlişkin Bazı Öneriler; İnönü Üniversitesi Kampüsü Örneği, GSI Journals A: Advancements in Tourism, Recreation and Sports Sciences. 3(1), 62-85.
• 10. Özdemir, A. (2020). Engelsiz Yerleşke için Mekânsal Erişilebilirlik Düzeyinin İyileştirilmesi Mühendislik Fakültesi ve Yakın Çevresi Pamukkale Üniversitesi, Online Journal of Art and Design. 8(4), 153-174.
• 11. Özkaraca, N., İnceoğlu, M. (2021). Üniversite Yerleşkelerinde Erişilebilirlik Değerlendirmesi: Düzce Üniversitesi Kampüsü Örneği. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 9, 1891- 1908.
• 12. Uyaroğlu, I, D. (2015). Engelli Öğrencilerin Üniversite Yerleşkesi Dış Mekânlarında Eşit Erişimi İçin Performans Değerlendirme ve Tasarım Ölçütleri, ODTÜ, Doktora Tezi.
• 13. Sönmez, Z., Aydın, C, C. (2019). Fiziksel Engelli Bireylerin Erişilebilirlik Problemi İçin Ağ Analizi: Hacettepe Üniversitesi Beytepe Kampüsü Örneği. Geomatik Dergisi, 4(1),58-67, DOI: 10.29128/geomatik.474319.
• 14. Myers, J.H., Alpert, M.I. (1968). Determining Buying Attitudes: Meaning and Measurement. Journal of Marketing, 32(4):13-20, DOI:10.2307/1249332
• 15. Saaty, T.L. (1977). A Scaling Method for Priorities in Hierarchical Structures. Journal of Mathematical Psychology, 15(3), 234-281.
• 16. Saaty, T. L. (1980). The Analytic Hiararchy Process. Mcgraw-Hill International Book Company, New York.
• 17. URL1. ACT 2007 City of Toronto Accessibility Plan, [Erişim Tarihi: 2021,1 Mart], Erişim Adresi: https://www.toronto.ca/wp-content/uploads/2017/08/8fcf-accessibility_design_guidelines.pdf
• 18. URL2. ADA Standards, 2010. ADA Standards for Accessible Design, [Erişim Tarihi: 2021,16 Nisan], Erişim Adresi: https://www.ada.gov/regs2010/2010ADAStandards/2010ADAStandards.pdf
• 19. URL3.UN, 2004, Accessibility for the Disabled a Design Manual for a Barrier Free Environment, [Erişim Tarihi: 2021,1 Mart], Erişim Adresi: https://www .un.org/esa/socdev/enable/designm/index.html
• 20. URL4.TSE 12576 Şehir İçi Yollar-Özürlü ve Yaşlılar için Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda Yapısal Önlemler ve İşaretlemelerin Tasarım Kuralları, [Erişim Tarihi: 2021,16 Nisan], Erişim Adresi: https://www.tofd.org.tr/Images/ts-12576.pdf
• 21. Gören, B. G. (2018). Engelsiz Kent, Erişilebilir Ulaşım. Şehir & Toplum, 11, 19-28.
• 22. Yıldız, N. (2018). Engelliler İçin Erişilebilirlik Kavramının Kentsel Ergonomi Bağlamında Değerlendirilmesi. 2nd International Symposium on Innovative Approaches in Scientific Studies, 3, 416-424. Erişim adresi: http://www.set-science.com/manage/uploads/ISAS2018- Winter_0039/SETSCI_ISAS2018-Winter_0039_0078.pdf
• 23. Aghaabbasi, M., Moeinaddini, M., Zaly Shah, M., Asadi-Shekari, Z., ve Arjomand Kermani, M. (2018). Evaluating the Capability of Walkability Audit Tools for Assessing Sidewalks. Sustainable Cities and Society, 37, 475-484. https://doi.org/10.1016/j. Scs.2017.12.001
• 24. Gharebaghi, A., Mostafavi, M. A., Chavoshi, S., Edwards, G., ve Fougeyrollas, P. (2018). The Role of Social Factors in The Accessibility of Urban Areas For People with Motor Disabilities. ISPRS International Journal of Geo-Information, 7(4), 131. https://doi.org/10.3390/ijgi7040131
• 25. Aghaabbasi, M., Moeinaddini, M., Asadi-Shekari, Z., ve Shah, M. Z. (2019). The Equitable Use Concept in Sidewalk Design. Cities, 88, 181-190. https://doi.org/10.1016/j. cities. 2018.10.010
• 26. Radha, R, A., Amin, M, K, R., Ali, F.A. (2020). Assessing Walkability in Sulaimani City Center. KJAR Journal, 5 (1), 175-199.
• 27. Hanik, K. (2019). Erişilebilirliğin Uludağ Üniversitesi Görükle Yerleşkesi Örneğinde İrdelenmesi. Peyzaj Mimarlığı ABD. Yüksek Lisans Tezi. T.C. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• 28. Shaaban, K. (2019). Assessing Sidewalk and Corridor Walkability İn Developing Countries. Sustainability, 11(14), 3865. https:// doi.org/10.3390/su11143865.
• 29. Ünal Çilek, M. (2020). Kamusal Alanlara Erişimde Optimum Yaya Güzergâhı Konforunu Belirlemeye Yönelik Kavramsal Bir Yaklaşım. Megaron, 5(3),490-507, DOI: 10.14744/MEGARON.2020.16023.
• 30. Wind, Y., Saaty, T, L. (1980). Marketing Applications of The Analytic Hierarchy Process. Management Science, 26(7), 641-658.
• 31. Lamata M. (2006). An Alternative Solution to The Analytic Hierarchy Process. International Journal of Intelligent Systems, 21(4): 425-441.
• 32. Chandran B., Golden B. ve Wasil E. (2005), Linear Programming Models for Estimating Weights in The Analytic Hierarchy Process. Computers and Operations Research, 32(9), 2235-2254.
• 33. Garcia-Cascales M.S., Lamata M. (2009). Selection of A Cleaning System for Engine Maintenance Based On The Analytic Hierarchy Process. Computers & Industrial Engineering, 56(4): 1442-1451.
• 34. Güngör İ. ve D. B. İşler (2005). Analitik Hiyerarşi Yaklaşımı ile Otomobil Seçimi. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2): 21-33.
• 35. Karagiannidis A., Papageorgiou A., Perkoulidis G., Sanida G. ve Samaras P. (2010). A Multi-Criteria Assessment of Scenarios on Thermal Processing of Infectious Hospital Wastes: A Case Study For Central Macedonia. Waste Management, 30(2): 251-262.
• 36.Wang, H, S., Che, Z, H., Wu, C. (2010). Using Analytic Hierarchy Process and Particle Swarm Optimization Algorithm for Evaluating Product Plans. Expert Systems with Applications, 37(2), 1023–1034.
• 37. Zahedi F. (1986). The Analytic Hierarchy Process: A Survey of The Method and Its Applications. Interfaces, 16(4), 99-100.
• 38. Kuruüzüm A. ve Atsan N. (2001). Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve İşletmecilik Alanındaki Uygulamaları. Akdeniz İİBF Dergisi, 1(1): 83-105.