Tarihi çevrede zıt yaklaşım etkilerinin Görsel Dikkat Yazılımı (VAS) ile analizi

Yıl 2025, Cilt: 40 Sayı: 3, 1445 - 1466

Nuray Özkaraca Özalp , Hicran Hanım Halaç

https://doi.org/10.17341/gazimmfd.1394768

Öz

Tarihi çevredeki yeni yapı yaklaşımlarından zıt yaklaşım koruma dünyasında önemli tartışma konularından biri olarak ön plana çıkmaktadır. Geçmişten günümüze tarihi çevrelere/binalara modern eklemeler tasarlanmıştır. Bu kapsamda hangi mimari unsurların daha fazla dikkat çekeceği tartışma konusu olmuştur: tarihi unsurlar mı yoksa modern unsurlar mı? İnsan/kullanıcı bir görüntü (manzara, bina cephesi vb.) ile karşılaştığında, dikkatini tam olarak neyin çektiğine dair bilinçaltı anında bir karar vermektedir. Bilişsel Mimarlık teorisine göre bilinçaltında insanlar tarafından tercih edilen mimari ilkeler vardır. Bu ilkeler dikkate alındığında geleneksel binaların modern binalara göre bilinçaltında daha fazla dikkat çektiği varsayılmaktadır. Araştırmada tarihi çevrede zıt yaklaşım içeren yeni ek ve yeni yapı etkileri görsel dikkat doğrultusunda incelenmiştir. Görsel dikkat için göz takibinden elde edilen deneysel veriler kullanılarak geliştirilmiş bir yapay zekâ uygulaması olan 3M VAS Göz Takip Yöntemi kullanılmıştır. İzleyicilerin görsellere vereceği tepkileri tahmin etmek için farklı binaların (İsveç’teki Malmö Modern Müzesi; Almanya Dresden’deki Askeri Tarih Müzesi; Paris Louvre Müzesi; Hollanda Fundatie Müzesi; Kanada Royal Ontario Müzesi ve Prag’daki Dans Eden Ev) görselleri analiz edilmiştir. Hangi mimarinin neden daha ilgi çekici olduğunu açıklamak için 3M Göz takibinden elde edilen diyagramlar ve analizler sunulmuştur. Sonuçlar; tarihi çevrede olumlu kontrast etkiler olduğu gibi olumsuz kontrast etkiler de yaşandığını göstermektedir. Bu çalışma, ilgili koruma literatüründeki öznel tartışmalara karşın VAS sonuçlarının ilgili konuya nesnel bir bakış kazandırabileceğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

görsel dikkat, göz takibi, 3M VAS, bilişsel mimarlık

Kaynakça

• 1. Apanavice, D. N. Attention Insight, https://attentioninsight.com/on-the-scales-attention-insight-vs-expoze/. Erişim Tarihi Eylül 10, 2023.
• 2. Salingaros N. A., Sussman, A., Biometric pilot-studies reveal the arrangement and shape of windows on a traditional façade to be implicitly “engaging”, whereas contemporary façades are not, Urban Science, 4 (26), 1-18, 2020.
• 3. Sussman A., Ward, J. M., How biometric software is changing how we understand architecture-and ourselves, Common Edge, 2021.
• 4. Lucia, J. D., Mohamadian, M., Ruiz, J., Banayas, J., Bernaldez, F., Visual landscape exploration as revealed by eye movement tracking, Landscape and Urban Planning, 34 (2), 135-142, 1996.
• 5. Hollander, J. B., Sussman, A., Levering, A. P., Foster Karim, C., Using eye-tracking to understand human responses to traditional neighborhood designs, Planning Practice & Research, 35 (5), 485-509, 2020.
• 6. Hollander, J. B., Sussman, A., Lowitt, P., Angus, N., Situ, M., Eye-tracking emulation software: a promising urban design tool, Architectural Science Review, 64 (4), 383-393, 2021.
• 7. Ilhan, A. E., Togay, A., Pursuit of methodology for data input related to taste in design: Using eye tracking technology, Displays, 76 (1), 1-14, 2023.
• 8. Lavdas, A. A., Salingaros N. A., Sussman, A., Visual attention software: a new tool for understanding the “subliminal” experience of the built environment, Applied Sciences, 11 (13), 6197, 2021.
• 9. Türken, A. Ö., Examining the Impacts of Golden Horn Metro Bridge on Historical Skyline Through Visual Attention, CPUD '22 / VII. International City Planning and Urban Design Conference, İstanbul, 36-53, 2022.
• 10. Salingaros, N. A., Sussman, A., Biometric pilot-studies reveal the arrangement and shape of windows on a traditional façade to be implicitly “engaging”, whereas contemporary façades are not, Urban Science, 4 (2), 26, 2020.
• 11. Brielmann, A. A., Buras, N. H., Salingaros N. A., Taylor, R. P. What happens in your brain when you walk down the street? implications of architectural proportions, biophilia and fractal geometry for urban science, Urban Science, 6 (1), 3, 2022.
• 12. Lavdas A. A., Salingaros, N. A., Architectural beauty: developing a measurable and objective scale, Challenges,13 (2), 56, 2022.
• 13. Hollander, J. B., Sussman, A., Lowitt, P., Angus, N., Situ M., Magnuson, A. Insights into wayfinding: urban design exploration through the use of algorithmic eye-tracking software, Journal of Urban Design, 28 (3), 274-295, 2023.
• 14. Sherman, K. D., Design Lost in Time: A Visual Attention Software (VAS) Analysis of Historic Preservation in Da Nang, Vietnam and Boston, Massachusetts, Master's thesis Tufts University, Massachusetts, 2019.
• 15. Özkaraca Özalp, N., Halaç, H. H., Analysis of Additional Building Effects in Historic Buildings with Visual Attention Software: The Case of Dresden Military History Museum, Proceedings of the International Conference of Contemporary Affairs in Architecture and Urbanism-ICCAUA, 7 (1), 1210–1222, 2024.
• 16. Ege B., Haktanırlar Ulutaş B., A novel approach to assess search and decision-making process in visual inspection, Journal of the Faculty of Engineering and Architecture of Gazi University, 37 (3), 1535-1552, 2022.
• 17. Harputlu Aksu Ş., Çakıt E., A machine learning approach to classify mental workload based on eye tracking data, Journal of the Faculty of Engineering and Architecture of Gazi University, 38 (2), 1027-1040, 2023.
• 18. Sharafi, Z., Şerif, B., Guéhéneuc, Y.G., Begel, A., Bednarik, R., Crosby, M. E., A practical guide on conducting eye tracking studies in software engineering, Empirical Software Engineering, 25 (2), 3128-3174, 2020.
• 19. Monika, P., The first hundred years: a history of eye tracking as a research method, Applied Linguistics Papers, 25 (4) 101-116, 2018.
• 20. Huey, E. B., The Psychology and Pedagogy of Reading, New York: The MIT Press, 1968.
• 21. Hartridge, H., Thomson, L. C., Methods of investigating eye movements, The British journal of ophthalmology, 32 (9), 581–591, 1948.
• 22. Tunhua, W., Changle, Z., Kunhui, L., Real-time non-intrusive eye tracking for human-computer interaction, The 5th International Conference on Computer Science & Education, Hefei, China, 2010.
• 23. EyeLogic, The History Behind Eye Tracking, https://www.eyelogicsolutions.com/history-behind-eye-tracking / Erişim Tarihi Eylül 10, 2023.
• 24. GazaRecorder, https://gazerecorder.com/. Erişim Tarihi Eylül 10, 2023.
• 25. EyeSee, https://eyesee-research.com/innovation/. Erişim Tarihi Eylül 10, 2023.
• 26. RealEye, Online Research Platform with Webcam Eye-Tracking, https://www.realeye.io/. Erişim Tarihi Eylül 10, 2023.
• 27. Attention Insight, Attention Insight Technology, https://attentioninsight.com/. Erişim Tarihi Eylül 10, 2023.
• 28. VisualEyes, https://www.visualeyes.design/. Erişim Tarihi Eylül 10, 2023.
• 29. EyeQuant, Data Driven Design; EyeQuant, https://www.eyequant.com/. Erişim Tarihi Eylül 10, 2023.
• 30. 3M™ Visual Attention Software, 3M-VAS, https://vas.3m.com/. Erişim Tarihi Eylül 10, 2023.
• 31. De la Fuente Suárez, L. A. Subjective experience and visual attention to a historic building: A real-world eye-tracking study, Frontiers of Architectural Research, 9 (4), 774-804, 2020.
• 32. EyeSee, Eye Tracking Through History, https://medium.com/@eyesee/eye-tracking-through-history-b2e5c7029443#:~:text=Origins%20of%20eye%20tracking%20date,with%20short%20pauses%20(fixations). Erişim Tarihi Eylül 10, 2023.
• 33. Parzinger, H., Togetherness a New Heritage Deal For Europe, Big Ideas III, European Union:European Investment Bank, 1-44, 2020.
• 34. Disli, G., New Additions to Existing Built Heritage and Their Contributions to Sustainable Development: Cases from Ankara, Turkey, Urban and Architectural Heritage Conservation within Sustainability, 2018.
• 35. Kudumovic, L., Yıldırım, İ. I., Added qualities of new interventions within the historic built environment, Tehnički vjesnik, 30 (5), 1667-1673, 2023.
• 36. Davies, M., Design in the Historic Environment, The Building Conservation Directory, https://www.buildingconservation.com/articles/design/design.htm. Erişim Tarihi Ekim 10, 2023.
• 37. Erkartal, P. Ö., Özüer, M. O., Tarihi Dokuyu Taklit Etme/Yok Sayma?, İstanbul: Fill In The Blanks, Fener- Balat Workshop, 2016.
• 38. Yüksel, D., Göz İzleme Tekniği ile Bir Siyasal Pazarlama İletişimi Araştırması: Türkiye Cumhuriyeti 2023 Cumhurbaşkanlığı Seçimi Billboardlarının Analizi, Journal of Busıness Research-Turk, 15 (3), 2263-2274, 2023.
• 39. Hollander, J. B., Purdy, A., Wileya, A., Foster, V., Jacob, R. J., Taylor, H. A., Brunyé, T. T., Seeing the city: using eye-tracking technology to explorecognitive responses to the built environment, Journal of Urbanism, 12 (2), 156-171, 2019.
• 40. Lee, J. H., Ostwald, M. J., The ‘visual attractiveness’ of architectural facades: measuring visual complexity andattractive strength in architecture,Architectural Science Review, 66 (1), 42-52, 2023.
• 41. Itti, L., Koch, C., Computational modelling of visual attention, Nature reviews neuroscience, 2 (3), 194-203, 2001.
• 42. Tasser, E., Lavdas, A. A., Schirpke, U., Assessing landscape aesthetic values: Do clouds in photographs influence people’s preferences?, Plos One, 18 (7), 1-20, 2023.
• 43. Velioğlu, A. Tarihi Çevre Içinde Mimari Tasarım ve Süreci Üzerine Bir Araştırma, Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 1992.
• 44. Çelik, A. Tarihi Yapılarda Yeni Eklerin Yapı ve Doku ile Ilişkisinin Tasarım Kavramları Açısından İrdelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya, 2021.
• 45. Kayan, L. E., Tarihi Yapılardaki Çağdaş Eklerin Koruma ve Tasarım Bağlamı Üzerine Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul, 2020.
• 46. Kılıç, A., Tarihi Çevrede Yeni Yapı-Yeni Ek Bağlamında Norman Foster Yapılarının İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kayseri, 2015.
• 47. Pronina, T.V., The Method of Contrast of Modern Architecture in the Historical Environment of the City, IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, Orlando, 2021.
• 48. Ekin, Ü. B., Yeniden Işlevlendirilen Yapılarda Çağdaş Eklerin İncelenmesi: Dresden Askeri Tarih Müzesi Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Başkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2021.
• 49. Şengönül, G. M., Tarihi Yapılarda Çağdaş Ek Yaklaşımlarının Insan Algıları Üzerindeki Etkilerinin Nörobilişsel Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kayseri, 2023.
• 50. Riza, M., Doratli, N., Fasli, M., City Branding and Identity, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 35(1) 293-300, 2012.
• 51. Anıktar, S., Kurnaz, A., The Use of Glass Materials in the Design of Contemporary Extensions to Historic Buildings, Architectural Sciences, Sustainable Materials and Built, 454-486, 2023.
• 52. Öztürk, B., Çağdaş Eklerin Tarihi Yapının Enerji Performansına Etkisinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Konya Teknik Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Konya, 2023.
• 53. Gündem, Ö., Mimarlıkta Kontrast Estetiği, Yapı, 465, 40-47, 2021.
• 54. Evil Buildings, https://evilbuildingsblog.tumblr.com/post/169369179087/the-evil-eye-museum-for-the-visual-arts-in. Erişim Tarihi Eylül 15, 2023.
• 55. Royal Ontario Müzesi, https://tr.wikipedia.org/wiki/Royal_Ontario_M%C3%BCzesi. Erişim Tarihi Eylül 15, 2023.
• 56. Jakobsson, H., Museum of Modern Art Göteborg, Göteborg: Chalmers University of Technology, 2014.
• 57. Slessor, C., Moderna Museet by Tham & Videgård Arkitekter, Malmö, Sweden, The Architectural Review, Londra, 2010.
• 58. Dans Eden Ev, Arkitektual, https://www.arkitektuel.com/dans-eden-ev/. Erişim Tarihi Eylül 15, 2023.
• 59. Hollander, J. B., Sussman, A., Lowitt, P., Angus, N., Situ M., Magnuson A., Insights into wayfinding: urban design exploration through the use of algorithmic eye-tracking software, Journal of Urban Design, 23 (3),274-295, 2022.
• 60. Jing, T., Jing, T., Design Is a Mindset. Hacking product design: a guide to designing products for startups, 11-25, 2018.