ORHUN YAZITLARINDAKİ İÇ CÜMLELERİN MUKAYESESİ*

Yıl 2021, Sayı: 29, 31 - 59, 31.12.2021

Ümit Hunutlu

Öz

Çoğu araştırmacı tarafından “iç içe birleşik cümle” kapsamında değerlendirilen iç cümleler, tek başına var olabilen bağımsız bir cümlenin başka bir temel cümlenin ögesi veya temel cümleye ait bir ögenin tamamlayıcısı olduğu yapılardır. Türkçede bağımsız bir cümle yeri geldiğinde bir isim gibi işlem görebilmektedir. Bu cümleler tıpkı isim gibi temel cümle içinde değişik görevler üstlenirler ve temel cümleye doğrudan veya değişik ek ve edatlar alarak bağlanırlar. İç cümlelerin çözümü ve yorumu temel cümleninki kadar önemlidir. Bu cümle yapılarının tercih edilmesinin birden fazla sebebi olabilir. İç cümlenin temel cümle içindeki kullanım özellikleri anlatıcının fikir dünyası, karakteri ve konuşma üslubundan izler taşır. Bu çalışmada, Orhun Yazıtlarındaki iç cümleler incelenmiştir. Bu iç cümlelerin temel cümle içindeki görevleri sınıflandırılmıştır. İç cümleler, temel cümleye bağlanış şekillerine göre gruplandırılmıştır. İç cümlelerin öge dizilişleri, zaman değerleri tespit edilmiştir. Kullandıkları iç cümlelerden hareketle Bilge Kağan ve Tonyukuk’un üslupları hakkında bazı çıkarımlarda bulunulmuştur

Anahtar Kelimeler

Bilge Kağan, Tonyukuk, Orhun Yazıtları, Eski Türkçe, aktarma cümlesi, iç cümle

Kaynakça

• AKSAN, Doğan (2003). En Eski Türkçenin İzlerinde, Following the Traces of Ore-Turkic, İstanbul:Multilingual Yay.
• ALYILMAZ, Cengiz (1994), Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fak. Yay.
• ALYILMAZ, Cengiz (2005), Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu, Ankara: Kurmay Yay.
• ALYILMAZ, Semra (2015), “Türkçenin Söz Diziminde Seslenmeler ve Seslenme Öbekler”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 54, Erzurum, 21-50.
• AYDIN, Erhan (2020), Türklerin Bilge Atası Tonyukuk, 3. Baskı, İstanbul: Kronik Yayınları.
• AYDIN, İlker (2004), “Türkçede Yan Tümce Türleri ve İşlevleri”, TÖMER Dil Dergisi, S. 126, Ankara, 29-55.