ANLAMBİLİM ÇALIŞMALARINDA DİL BİLİM GELENEĞİNİN YERİ

Yıl 2021, Sayı: 29, 93 - 109, 31.12.2021

Şaziye Dinçer Bahadır

Öz

Türkiye’de dil bilim tartışmaları ağırlıklı olarak Batı’dan aktarılan çeviri metinler üzerinden yapılmaktadır. Batı’nın dil bilim geleneğinin teolojik kaynakları ve bunları zaman içinde değiştirip dönüştüren toplumsal dinamikler bilinmediği için metinleri anlamak oldukça zorlaşır. Böylelikle yapılan bir dil bilimi eğitimi eksik kalır ve istenilen verim sağlanamaz. Bu çalışmanın konusunu dil bilimi ve üzerinde şekillendiği gelenek ilişkisi oluşturmaktadır. Dilin bağlamı ile birlikte biçimlendiği görüşünden hareketle dil eğitimindeki eksiklikler irdelenmiştir.

Çalışmada öncelikle gelenek kavramıyla ilişkilendirilerek belagat ve retorik kavramları üzerinde durulmuştur. Söz konusu bu kavramların hangi toplumsal yapıda ne tür ihtiyaçlara cevap verdiği irdelenmiştir. Buradan hareketle ilk olarak Doğu ve Batı kültürlerinde dinî saiklerin dil bilimi içindeki ciddi etkisi, ardından da Türkiye’de Tanzimat sonrasında ortaya çıkan toplumsal koşulların belagatte nasıl bir dönüşüm yarattığı üzerinde durulmuştur. Tüm bu tartışmaların somut düzlemde neyi ifade ettiğini anlatmak için de yürütmekte olduğumuz anlam bilimi dersinden edinilen gözlemlerden faydalanılmıştır. Sonuçta gelenek yoksunluğunun dil bilimi alanında nasıl bir çıkmaza yol açtığı vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

: Gelenek, dil bilimi, anlam, belagat

Kaynakça

• ARİSTOTELES (2018), Retorik, (Çev. Mehmet H. Doğan), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• BAYRAV, Süheyla (1998), Filolojinin Oluşumu, İstanbul: Multilingual Yayınları.
• BİLGEGİL, Kaya (1989), Edebiyat Bilgi ve Teorileri, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• CEVDET PAŞA, Ahmet (2000), Belâgat-ı Osmâniyye, (Haz. Turgut Karabey, Mehmet Atalay), Ankara: Akçağ Yayınları.
• CHAMBERS, Richard L. (2015), “Bir On Dokuzuncu Yüzyıl Osmanlı Âlimi: Ahmed Cevdet Paşa ve Eğitimi”(çev. Yusuf Aydın, Mustafa Gündüz), Osmanlı Eğitim Mirası, (Haz. Mustafa Gündüz), Ankara: Doğu Batı Yayınları, s.187-227.
• FÂRÂBÎ (2019), Kategoriler ve Retorik, (Çev. Ali Tekin), İstanbul: Klasik Yayınları.
• HARRİS Roy ve Talbot J. TAYLOR (2018), Dil Bilimi Düşününde Dönüm Noktaları, (Çev. Eser Taylan, Cem Taylan), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MERİÇ, Ümit (2009), Babam Cemil Meriç, İstanbul: İletişim Yayınları.
• ONG, Walter. J. (2003), Sözlü ve Yazılı Kültür- Sözün Teknolojileşmesi, (Çev. Sema Postacıoğlu), İstanbul: Metis Yayınları.
• ORAK, Kadriye Yılmaz (2013), Belâgat Geleneğimiz ve Belâgat-i Lisân-i Osmânî, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• SARAÇ, M. A. Yekta (2019), Klasik Edebiyat Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TRAYCY Bowell ve Gary KEMP (2020), Eleştirel Düşünme Kılavuzu, (Çev. Bilge Tanrıseven), Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
• VARDAR, Berke (2001), Dilbilimin Temel Kavram ve İlkeleri, İstanbul: Multilingual Yayınları.