BUHARA, PETERSBURG VE İSTANBUL ARASINDA DİPLOMASİ TRAFİĞİ: MOLLA İRNAZAR MAKSUTOV ELÇİLİĞİ

Yıl 2019, Sayı: 24, 165 - 183, 30.06.2019

Murat Özkan

Öz

Buhara Hanlığı ve Çarlık Rusya arasındaki diplomatik ilişkiler XVI. yüzyılda başlamıştır. Hem Buhara Hanlığı hem de Çarlık Rusya bu ilişkilere son derece önem vermiş; ilişkilerin başladığı 1559 tarihinden Buhara Hanlığı’nın yıkılışına kadarki devrede, iki devlet arasında pek çok elçi teatisiyapılmıştır. Elçilik heyetleri, genellikle belli notlar tutarak ticaret yolları ile devletin siyasî ve askerî yapısı hakkında pek çok bilgiyi devletin hizmetine sunmuştur. Türk-Rus ilişkilerini geliştirmek amacıyla XVI. yüzyıldan XVIII. yüzyılın başlarına kadar yapılan elçilik teatileri istenen düzeyde olmamıştır. XVIII. yüzyılın ikinci çeyreğinde, Buhara Hanlığı ve Çarlık Rusya arasındaki ticarî ve diplomatik ilişkilerin gelişmesiyle bu süreç, Molla İrnazar Maksutov’un Rusya’ya elçi olarak gönderilmesiyle yeni bir ivme kazanmıştır. Bu amaçla çalışmada, Buhara-Rus diplomatik ilişkilerinin tarihi seyri anlatılacak ve Molla İrnazar Maksutov’un elçiliği üzerinde durulacaktır. Maksutov’un kimliği, Ruslar üzerindeki tesiri, Türk-Rus ilişkilerinde üstlendiği katalizör rolü ve onu Osmanlı payitahtına götüren süreç hakkında bilgiler verilerek, Buhara Hanlığı için yaptığı faaliyetlerden bahsedilecektir.

Anahtar Kelimeler

Molla İrnazar Maksutov, Buhara Hanlığı, Çarlık Rusyası, Türkistan, Diplomasi, Ticaret

Kaynakça

• APOLLOVA, N. G. (1948), Prisoedinenie Kazahstana K Rossii, Alma-Ata: Akademii Nauk Kazahskoy SSR.
• BARTHOLD, V. V. (2004), Rusya ve Avrupa’da Oryantalizm, İstanbul: Küre Yayınları.
• BENEVENİ, Florio (1986), Poslannik Petra I. na Vostoke Posolstvo Florio Beneveni v Persiyu i Buharu v 1718-1725 Godah, Moskva: Glavnaya Redakstiya Vostoçnoy Literaturı İzdatelstva “Nauka”.
• ÇELİK, M. Bilal ve KESER, Emre (2018), “Meyendorf’un Buhara Hanlığı Seyahati”, Mavi Atlas, 6(2), 28-45.
• ÇELİK, M. Bilal (2016), “Hokand Hanlığı”, Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 527-571.
• ÇELİK, M. Bilal (2009), 1800-1865 Yılları Arasında Buhara Emirliği, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi.
• DEVLET, Nadir (1985), Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• DOĞAN, Orhan (2004), “Çarlık Rusya’sının Orta Asya (Türkistan) Siyaseti İle İlgili Önemli Bir Belge”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüDergisi, 11), 287-302.
• GULAMOV, Handamirmirza Gafuroviç (1984a), “K İstorii Russko-Buharskih Diplomatiçeskih Otnoşeniya (Pervoe Posoltsvo İrnazara Maksyutova v Rossiyu)”, Obşestvennıe Nauki v Uzbekistane, (5), 30-32.
• GULAMOV, Handamirmirza Gafuroviç (1984b), Posolskie Svyazi Buharskogo Hanstva s Rossiey v Huş Veke, Taşkent: Dissertatsiya Ordena Drujbı Naradov Akademiya Nauk Uzbekskoy SSR İnstitut İstori.
• HABİBULLAEVİÇ, Djurabaev Djamşed (2015), “İzuçenie Politiçeskoy İstorii Buharskogo Emirata v Sovetskiy i Postsovetskiy Periodı”, İstoriografiya, İstoriçeskie İstoçniki, Metodı İstoriçeskogo İssledovaniya, UDK 9(М) 32 BBK63.3(2) 46, 13-21.
• HAYDAROVNA, Hujaeva Şahida (2015), “Osobennosti Torgovıh Vzaimootnoşeniy Mejdu Rossiey i Buharskim Emiratom (Konets XVIII — Seredina XIX Veka)”, Molodoy Uçenıy, Yanvar: 1(81), 352-356.
• İstoriya Uzbekistana (XVI-Pervaya Polovina XIV B.), Ed. A. A. Askarov, Ukituvçi, Taşkent 1995.
• JUKOVSKİY, S. V. (1915), Snoşeniya Rossi s Buharoy i Hivoy za Poslednee Trehsotletiye, Petrograd.
• KOÇ, Dinçer (2017), “Buhara Hanlığı’na Gelen Rus Diplomat ve Askerler”, Türk Dünyası Araştırmaları, 115(227), 61-90.
• KOÇ, Dinçer, “Hive Hanlığı”, Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, Ed. Hayrunnisa Alan-İlyas Kemaloğlu, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2016, 572-631.
• MUHAMEDJANOV, A. R. - NİGMATOV, T., Nekotorıe İstoçniki k İstorii Vzaimootnoşenii Buharı i Hivı s Rossiey, Akademiya Nauk Uzbekskoy SSR, Taşkent 1957.
• ÖZKAN, Murat, “Bekoviç Gibi Kaybetmek: Aleksandr Bekoviç Çerkasskiy’in 1717 Hive Seferi”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 1, 2018, 93-111.
• POLVONOVNA, Muhamedjanova Lola - Tangrieviç, Mirzakulov Beşim, “Diplomatiçeskie i Torgovıe Svyazi Buharı s Rossiey XVI–XVIII vv.”, «Molodoy Uçenıy», No:20, (100), Oktyabr, 2015 g., 548-550.
• POPOV, A., Snoşeniya Rossii s Hivoyu i Buharoyu pri Petre Velikom, Tipografii İmperatorskoy Akademii Nauk, St. Petersburg 1853.
• SARAY, Mehmet, Rus İşgali Devrinde Osmanlı Devleti İle Türkistan Hanlıkları Arasındaki Siyasi Münasebetler (1775-1875), İstanbul 1990.