ZEYNEB BİİŞEVA’NIN KEMHÉTÉLGENDER ROMANINDA MİTSEL ÖGELER

Yıl 2022, Sayı: 31, 79 - 93, 30.12.2022

Fatma Ertürk

Öz

Geçmiş, günümüz ve geleceğe dair ürünlerin derin veya yüzey yapısında öykü bulunur. Sanatın ve diğer disiplinlerin en çok beslendiği kaynak mit ve mitoloji, tarih öncesinden geleceğe uzanan zamansal uzamda daima kendine yer bulmuş, anlatılagelmiştir. Modern sanatlar içerisinde sıkça kullanılan mit, edebiyatta da roman türü içerisinde değerlendirilmiştir. Hatta bu sayede roman yazarı geçmiş kültürler ve sanatlarla kolektif bilinci, bağı kurmada önemli rol oynamıştır. Başkurt edebiyatında mitolojik ögeleri eserlerinde sıkça kullanan Zeyneb Biişeva, geçmiş ile bugün ve gelecek arasında bağı da yakalamaya çalışmıştır. Bu çalışmanın amacı, çağdaş Başkurt edebiyatının temsilcisi Zeyneb Biişeva’nın Kemhétélgender (Aşağılananlar) romanından örnekle mitin edebiyat ürününde esere yansımasını belirlemektir. Çalışmada önce yazar tanıtılmış, romanın olay örgüsü ortaya konmuş, daha sonra anlatıda mitlerin izi sürülmüş, mitsel ögelerin romanın dünyasındaki işlevi ve anlamı üzerinde durulmuştur. Romanda “albastı, bisura, kutup yıldızı, olağan dışı çocukluk, nazar, Hızır İlyas, Meskey ebéy” mitsel ögelerinden açıkça yararlanıldığı, metinler arasılık bağlamda bunların yüzey yapıda yer bulduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

mit, roman, metinler arasılık, Zeyneb Biişeva, çağdaş Başkurt edebiyatı

Kaynakça

• ATA YILDIZ, N. (2015). Türk Dünyası Destancılık Geleneği ve Destanlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• BAİMOV, R. (2003). “Zeyneb Biişeva”. Yégérménsé Bıvat Başqort Ežebieté. Yoġarı ukıw yorttarı ösön deréclék. Öfö : Resey Fédératsiyahınıñ Meġarif Ministrlıġı Başqort Devlet Ünivérsitétı.
• BARTHES, R. (1973). Mythologies. (Trans. by Annette Lavers). London: Paladin Books.
• BAYAT, F. (2005). Mitolojiye Giriş. Çorum: Karam Yayınları.
• BİİŞEVA, Z. (1990). Kemhétélgender. Öfö: Başqortoston Kitap Neşrieté.
• BİİŞEVA, Z. (2022). Aşağılananlar (çev. Fatma Ertürk, Sevilay Tay). Ankara: Bengü Yayınları.
• DURSUN, H. E. (2022). “Şan Kızı Destanı’ndaki Albastı ile Türk Halk İnançlarındaki Albastının Mukayesesi”. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 5 (Yaz 2022): 11-20.
• ELIADE, M. (2001). Mitlerin Özellikleri (çev. Sema Rifat). İstanbul: Om Yayınevi.
• GARİPER. C., KÜÇÜKCOŞKUN, Y. (2008). “Murathan Mungan'ın Dumrul ile Azrail Adlı Hikâyesinde Metinlerarasılık, Yenidenyazma ve Edebi Dönüştürme”, 38. ICANAS Edebiyat Bilimi Sorunları ve Çözümleri, C. II, Ankara, 665-676.
• HİSAMİTDİNOVA, F. Ġ. (2015). Başqort Mifologiyahı Hüžlégé. Öfö.
• HÖSEYÉNOV, Ġ. B., ĠİMALOVA, M. Ġ., ŞEKÜROV, R. Z. (2004). Başqort Ežebieté. Urta mekteptéñ 10 sinıfı ösön deréclék. Öfö: Kitap. İNAN, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KALLİMCİ, İ., T. (2010). Kırgız Destanları 9 Er Soltonoy. (aktaran ve yayımlayan: İsmail Turan Kallimci). Ankara: TDK Yayınları.
• KİNYEBULATOV, İ., HİSAMOV, Ġ. (2008). Xalık Yažıwsıhı Zeyneb Biişeva (Zeyneb Biişeva Turahında Xetireler). Öfö: Kitap.
• ÖGEL, B. (2014). Türk Mitolojisi: Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ROUX, J. P. (2002). Türklerin ve Moğolların Eski Dini (çev. Prof. Dr. Aykut Kazancıgil). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ROUX, J. P. (2005). Orta Asya' da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar (çev: Prof. Aykut Kazancıgil, Lale Arslan). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• SAGİTOV, M. M. (1986). “Başkurt Folklorunda Hayvanlara Tapınma”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, (çev. Nuri Yüce) 30-31 (1982-1983): 125-132.
• URAZ, M. (1994). Türk Mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam Yayınları.
• https://sozluk.gov.tr/ (12.05.2022)
• https://islamansiklopedisi.org.tr/alkarisi (12.05.2022)