BİLGİ KİPLİĞİNDE ANLAMI OLUŞTURAN TEMEL UNSURLAR

Yıl 2023, Sayı: 32, 121 - 139, 30.06.2023

Hatice Saat

Öz

Konuşurun önermeye karşı yaklaşım ve tutumunu iç ve dış etkenlerin yönlendirmesiyle belirlediği kiplik alanının bilgiye ait kısmı üzerinde durulmuştur. Bilgi kipliği özelinde dil kullanıcısının dilsel ifadeleri nasıl konumlandırdığı inceleme konusu edilmiştir. Makalede, bilgi kipliği salt işaretleyicilerden ibaret gramatikal bir ulam olarak görülmeyip anlamın belirlenmesinde belli unsurların önemi vurgulanarak disiplinlerarası çözümleme önemsenmiştir. Diğer bir deyişle söylem içerisinde önemli bir işlevi karşılamasına rağmen gerekli ilgiyi göremeyerek dilsel inceleme ve çözümlemelerin sınırlı bakış açısıyla araştırılmasına neden olan dil yapılarına bağlam, anlam, işlev, çok anlamlılık, edimbilim, öznellik vb. noktalara dikkat çekilerek yoğunlaşılmıştır. Belli işaretleyici veya kullanımlarla kodlanabilen iletilerin dışında doğrudan fark edilmemesine rağmen kullanım içeriğinde önermenin görünenin dışında daha derin mesajlara işaret edildiği söylemsel kullanımların anlamlandırmadaki değerine dikkat çekilmiştir. Değinilen açıklamalar bilgi kipliğinin alanının düşünüldüğünden geniş olduğunu ve net sınırlara sahip olmadığını gösterdiğinden farklı dinamikler dikkatle incelenerek anlamsal değişkenler doğrultusunda derecelendirme yoluna gidilmiştir.

Anahtar Kelimeler

kiplik, bilgi kipliği, anlam, işlev, sınıflandırma

BİLGİ KİPLİĞİNDE ANLAMI OLUŞTURAN TEMEL UNSURLAR/ Main Elements That Constitute the Meaning in Epistemic Modality

Öz

Konuşurun önermeye karşı yaklaşım ve tutumunu iç ve dış etkenlerin yönlendirmesiyle belirlediği kiplik alanının bilgiye ait kısmı üzerinde durulmuştur. Bilgi kipliği özelinde dil kullanıcısının dilsel ifadeleri nasıl konumlandırdığı inceleme konusu edilmiştir. Makalede, bilgi kipliği salt işaretleyicilerden ibaret gramatikal bir ulam olarak görülmeyip anlamın belirlenmesinde belli unsurların önemi vurgulanarak disiplinlerarası çözümleme önemsenmiştir. Diğer bir deyişle söylem içerisinde önemli bir işlevi karşılamasına rağmen gerekli ilgiyi göremeyerek dilsel inceleme ve çözümlemelerin sınırlı bakış açısıyla araştırılmasına neden olan dil yapılarına bağlam, anlam, işlev, çok anlamlılık, edimbilim, öznellik vb. noktalara dikkat çekilerek yoğunlaşılmıştır. Belli işaretleyici veya kullanımlarla kodlanabilen iletilerin dışında doğrudan fark edilmemesine rağmen kullanım içeriğinde önermenin görünenin dışında daha derin mesajlara işaret edildiği söylemsel kullanımların anlamlandırmadaki değerine dikkat çekilmiştir. Değinilen açıklamalar bilgi kipliğinin alanının düşünüldüğünden geniş olduğunu ve net sınırlara sahip olmadığını gösterdiğinden farklı dinamikler dikkatle incelenerek anlamsal değişkenler doğrultusunda derecelendirme yoluna gidilmiştir.

Anahtar Kelimeler

kiplik, bilgi kipliği, anlam, işlev, sınıflandırma, kiplik, bilgi kipliği, anlam, işlev, sınıflandırma, modality, epistemic modality, meaning, function, taxonomy, modality, epistemic modality, meaning, function, taxonomy

Kaynakça

• Kaynakça Aksu Koç, A. (1988). The Acquisition of Aspect and Modality: The Case of Past Reference in Turkish. Cambridge: Cambridge University Press.
• Aksu Koç, A. (2000). “Some Aspects of the Acquisition of Evidentials in Turkish”. Evidentials: Turkic, İranian and Neighbouring Languages. Berlin-New York: Mouton de Gruyter. 15-28.
• Aslan Demir, S. (2008). Türkçede İsteme Kipliği/ Semantik-Pragmatik Bir İnceleme. Ankara: Grafiker Yay. Bacanlı, E. (2010). “Altay Türkçesindeki –atan Ekinin Görünüş-Zamansal ve Kiplik Anlamları”. Bilig, 55. 71- 92.
• Benzer, A. (2012). Türkçede Zaman, Görünüş ve Kiplik. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Bybee, J. (1985). Morphology: A Study of the Relation Between Meaning and Form. Typological Studies in Language, 9. Amsterdam: John Benjamins.
• Bybee, J.; Revere Perkins and William Pagliuca (1994). The Evolution of Grammar: Tense, Aspet and Modality in the Languages of the World. Chicago: The University of Chicago Press.
• Bybee, J. and Suzanna Fleischman (1995). “Modality in Grammar and Discourse: An Introductory Essay”. Modality in Grammar and Discourse (Ed: Joan Bybee and Suzanna Fleishman). Amsterdam: John Benjamins. 1-14.
• Coates, J. (1987). "Epistemic Modality and Spoken Discourse". Transactions of the Philological Society. 110-131.
• Coates, J. (1995). “The Expression of Root and Epistemic Possibility in English”. Modality in Grammar and Discourse (Ed: Joan Bybee and Suzanna Fleishman). Amsterdam: John Benjamins. 55-65.
• Comrie, B. (1985). Tense. Camridge: Cambridge University Press.
• Dahl, Ö. (1985). Tense and Aspect Systems. Oxford: Basil Blackwell.
• De Haan, F. (1997). The Interaction of Modality and Negation. London: Routledge.
• De Haan, F. (2006). “Typological Approaches to Modality”. The Expression of Modality (Ed: William Frawley). Berlin: Mouton de Gruyter. 27-70.
• Declerck, R. (2011). “The Definition of Modality”. Cognitive Approaches to Tense, Aspect and Epistemic Modality (Ed. Adeline Patard and Frank Brisard). Philadelphia: John Benjamins. 21-44.
• Demir, N. ve E. Yılmaz (2003). Türk Dili El Kitabı. Ankara: Grafiker Yay.
• Dilaçar, A. (1971). “Gramer: Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi”. TDAY Belleten, 19. 83-145.
• Doğan, G. ve A. Kocaman (1999). “Sözcede Kişisel Tutum ve Belirteçler”. Dilbilim Araştırmaları, 10, 65-78.
• Erguvanlı Taylan, E. (1997). “Türkçede Görünüş, Zaman ve Kiplik İlişkisi: {-DI} Biçimbirimi”. XI. Dilbilim Kurultayı Bildirileri, ODTÜ Yay., 1-11.
• Erguvanlı Taylan, E. (2018). “Türkçede Dilbilgisel Kiplikte Olasılık ve Gereklilik”. Mersin Üniversitesi Dil ve Edebiyat Dergisi, MEUDED, 15/ 2, 1-22.
• Erk Emeksiz, Z. (2008). “Türkçede Kiplik Anlamının Belirsizliği ve Anlamsal Roller”. AÜ Dil Dergisi, 141, 55- 66.
• Frawley, W. (1991). Linguistic Semantics. London: Routledge.
• Göksel, A. and C. Kerslake (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar. London and New York: Routledge.
• Johanson, L. (2009). “Modals in Turkic”. Modals in the Language of Europe: A Reference Work (Ed. Björn Hansen and Ferdinand de Haan). Berlin: Mouton de Gruyter. 487-510.
• Johanson, L. (2016). Türkçede Görünüş. (çev. Nurettin Demir). Ankara: Grafiker Yay.
• Karabağ, İ. (2000). “Türkçede Kip ve Kiplik Olgusu”. Türk Dili, 585, 275-278.
• Kaya, N. (2004). “Türkçede Bildirme Kiplerinde Zarf Kullanımlarına Dayalı Anlam Özellikleri”, TDAY Belleten- II, 89-98.
• Kerimoğlu, C. (2011). Kiplik İncelemeleri ve Türkçe. İzmir: Dinozor Kitabevi Yayınları.
• Kratzer, A. (1981). “The Notional Category of Modality”. In H.J. Eikmeyer ve H. Rieser (Ed.). Words, Worlds and Contexts. Berlin, New York, de Gruyter. 38-74.
• Kratzer, A. (2012). Modal and Conditionals. New York: Oxford University Press.
• Langacker, R. W. (2008). Cognitive Grammar: A Basic Introduction. New York: Oxford University Press.
• Lyons, J. (1977). Semantics I-II. Cambridge: Cambridge University Press.
• Menz, A. (2010). “Mood in Turkish”. Mood in the Languages of Europe (Ed. Björn Rothstein and Rolf Thieroff). Amsterdam Philadelphia: John Benjamins Publish Company. 584-602.
• Nauze, F. (2009). “Modality and Context Dependence”. Cross-Linguistic Semantics of Tense, Aspect and Modality (Ed. Lotto Hogeweg, Helen de Hoop and Andrej Malchukov). Amsterdam: John Benjamins. 317-339.
• Nuyts, J. (2006). “Modality: Overview and Linguistic Issue”. The Expression of Modality (Ed. W. Frawley ve asistanları). Berlin: Mouton de Gruyter. 1-26.
• Palmer, F. R. (2001). Mood and Modality. Second Edition. Cambridge: Cambridge University Press.
• Papafragou, A. (2006). “Epistemic Modality and Truth Conditions”. Lingua 116. 1688-1702.
• Perkins, M. (1982). “The Core Meanings of the English Modals”. Journal of Linguistics 18/2. 245-273.
• Portner, P. (2009). Modality. Oxford: Oxford University Press.
• Rentzsch, J. (2013). “Türk Dillerinde Kipsellik ve Kipselliğin Anlambilimsel Haritası”. Bilig, 62. 129-168.
• Rubin, V. L., E. D. Liddy and N. Kando (2006). “Certainty Identification in Texts: Categorization Model and Manuel Tagging Result”. Computing Attitude and Affect in Text: Theory and Applications. The Netherlands. 61-76.
• Rubin, V. L. (2007). “Stating with Certainty or Stating with Doubt: Intercoder Reliability Results for Manual Annotation of Epistemically Modalized Statements”. Proceedings of NAACL HLT. 141-144.
• Rubin, V. L. (2010). “Epistemic Modality: From Uncertainty to Certainty in the Context of Information Seeking as Interactions with Texts”. Information Processing and Management, 46. 533-540.
• Ruhi, Ş., D. Zeyrek ve N. Osam (1997). “Türkçede Kiplik Belirteçleri ve Çekim Ekleri İlişkisi Üzerine Bazı Gözlemler”. Dilbilim Araştırmaları, 8, 105-111.
• Smith, C. S. (1983). “A Theory of Aspectual Choice”. Language, 59/3. 479-501.
• Swanson, E. (2008). “Modality in Language”. Philosophy Compass, 3. 1193-1207.
• Sweetser, E. (1990). Modality: From Etymology of Pragmatics, Metaphorical and Cultural Aspects of Semantic Structure. Cambridge: Cambridge University Press.
• Temürcü, C. (2007). A Semantic Framework for Analyzing Tense, Aspect and Mood: an Application to the Ranges of Polysemy of –Xr, -DIr, -Iyor and –ø in Turkish. PhD Dissertation. Belgium: University of Antwerpen.
• Uzun, N. E. (1998). “Türkçede Görünüş, Kiplik, Zaman Üçlüsü”. Dil Dergisi, 68. 5-22.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• van der Auwera, J. and V. Plungian (1998). “Modality’s Semantic Map”. Linguistics Typology, 2. 79- 124.
• van der Auwera, J., P. Kehayov and A. Vittrant (2009). “Acquisitive Modals”. Cross-Linguistic Semantics of Tense, Aspect and Modality (Ed. Lotto Hogeweg, Helen de Hoop and Andrej Malchukov). Amsterdam: John Benjamins. 271-302.
• von Fintel, K. (2006). “Modality and Language”. Encyclopedia of Philosophy, second edition. 1-16.
• von Fintel, K. ve A. S. Gillies (2007). “An Opinionated Guide to Epistemic Modality”. Tamar 6/27. 32-63.
• Weatherson, B. and A. Egan (2011). “Epistemic Modals and Epistemic Modality”. Epistemic Modality (Ed: Andy Egan and Brian Weatherson). New York: Oxford University Press. 1-18.
• Yavaş, F. (1980). On the Meaning of the Tense an Aspect Markers in Turkish. Yayımlanmamış Doktora Tezi. University of Kansas.