XIX. YÜZYILIN SONU - XX. YÜZYILIN BAŞINDA RUSYA’NIN ORTA ASYA SEFERLERİ: TÜRKİSTAN HALKLARI VE KÜLTÜRLERİ

Yıl 2024, Sayı: 34, 171 - 190, 30.06.2024

Arif Akbaş

Öz

Bu makalede “Institut Vostokovedeniya Rossiyskoy Akademii Nauk (IV RAN)” yani Rusya Bilimler Akademisi Doğu Çalışmaları Enstitüsü hocalarından Irina Fedorovna Popova’nın editörlüğünde hazırlanan; “XIX. Yüzyılın Sonu - XX. Yüzyılın Başında Rusya'nın Orta Asya’ya Seferleri/ Makale koleksiyonu” isimli derleme çalışması değerlendirilecektir. Rusya Bilimler Akademisi’nin Asya Şubesi diğer şark ülkelerinin kapsamlı incelenmesi dışında Türkiyat çalışmaları alanında da faaliyet gösteren bir araştırma enstitüsüdür. Dünyadaki “Doğu-Batı” araştırmalarında çok çeşitli araştırma alanlarını kapsayan, küresel ölçekte lider bir bilim merkezidir. XVII. yüzyılın sonunda Doğu’nun komşu ülkelerinin dillerini ve geleneklerini bilme ihtiyacı, Rusya ile Doğu ülkeleri arasındaki ilişkiler alanında doğrudan çalışanların eğitimi için maddi bir temel ihtiyacını doğurmuştur. St. Petersburg Üniversitesi Şarkiyat Fakültesi bu ihtiyacı karşılamak için kurulmuştur. Bunun yanında Doğu ülkelerinden toplanan materyalleri ve el yazmalarını korumak için aynı yapının bir devamı olarak İmparatorluk “Asya Müzesi” açılmıştır. Şarkiyat Çalışmaları Enstitüsü’nü ilk kuran âlim Alman asıllı Christian Danilovich Fren’dir. Enstitünün son direktörü Şarkiyatçı ve Türkolog I. P. Popava’dır. Hazırlanan bu yeni makale koleksiyonunda Rus araştırmacılar tarafından Orta Asya'nın gelişim tarihini kapsayan makalelerin yanı sıra XIX. yüzyılın sonları - XX. yüzyılın başlarındaki keşif gezilerinin getirdiği arkeolojik, el yazması ve etnografik koleksiyonların çalışma aşamaları yer almaktadır. Yayımı yapılan bu makaleler; Weberci yorumlayıcı yaklaşımla-yöntemle [verstehende] analiz edilmeye çalışılacaktır. Kitap, Orta Asya'nın doğu dillerindeki benzersiz el yazmalarının saklandığı ve incelendiği Rusya Bilimler Akademisi'nin Doğu El Yazmaları Enstitüsü'nün (eski adıyla Asya Müzesi) 190. yıldönümüne ithaf edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Rusya, Türkistan, Orta Asya ve Sömürgecilik, Doğu-Batı

Etik Beyan

Makale araştırma makalesi olduğu için herhangi bir etik beyan gerekmemektedir.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

Teşekkürler

Russian Expeditions to Central Asia at the Turn of the 20th Century: Turkistan Peoples and Cultures

Öz

The meaning of dynamic modality provided by the verb u- in Orkhon Turkic (language) has also been expressed with the verbs bol-, bil- and al- in the process that has continued until modern dialects. These verbs have continued in contemporary dialects, but different verbs with the same meaning and function also began to be used in Uzbek, Khakas and Chuvash Turkic. In Sakha Turkic, this differentiation has reached its peak. As a result of the analysis carried out in this study, a total of three verbs (sataa-, kıay-, tabılın-) and two adjectives (söp and kıaxtaax) were identified. Each of them contains one/several of the meanings of “potency/power, possibility, opportunity/possible and permission/prohibition” expressed by the dynamic modality, and there are differences in the way they are used as a structure. The verbs sataa- and kıay- come before the main verb and take the adverb suffix. This situation draws attention in terms of the fact that it differs from the usual compound verb usage. Another remarkable point is that while verbs are mostly used for negative meanings, adjectives are used to express positive meanings. In addition, the use of adjectives in the formation of a dynamic modality structure stands out as a characteristic feature of Sakha Turkic. Since there are no headings under the dynamic modality category in the grammar books of Sakha Turkic, the elements expressing dynamic modality in this study have been determined based on various grammar books, dictionaries, literary works and data from previous studies conducted by us. Identified verbs and adjectives were discussed separately and their meanings in the scanned works were determined, and sample sentences were provided for each of them. These verbs and adjectives have been classified grammatically in accordance with which suffixes they have with the verb before or after them. The findings were evaluated in the conclusion part.

Anahtar Kelimeler

Russia, Turkestan, Central Asia and Colonialism, East-West

Proje Numarası

-

Kaynakça

• ABASHİN, S. N. ARAPOV, D. Yu. & BEKMAKHANOVA N. E. (2008). Tsentral’naya Aziya v Sostave Rossiyskoy İmperii. Moskva: Novoye Literaturnoye Obozreniye. AHMETBEYOĞLU, A. (2020). “Eski Türklerde Kut ve Töre Bağlamında Hükümranlığın Hudutları”. Tarih Dergisi, Vol.71: 29-50. ALLWORTH, E. (1994). Central Asia, 130 Years of Russian Dominance: A Historical Overview. Durham, North Carolina: Duke University Press. BROWER, D. (2012). Turkestan and the Fate of the Russian Empire. London: Routledge. ÇAPRAZ, H. (2011). “Çarlık Rusyası’nın Türkistan’da Hâkimiyet Kurması”. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Vol. (24): 51-78. FORBES, A. D. W. (1986). Warlords and Muslims in Chinese Central Asia: A Political History of Republican Sinkiang 1911-1949. London: CUP Archive.