TARIMSAL İŞLETME YERİ SEÇİMİNDE COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ DESTEKLİ ÇOK ÖLÇÜTLÜ KARAR ANALİZİ UYGULAMALARI

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: Özel Sayı (BSM 2017), 88 - 102, 27.12.2017

Yasin Mercan , Ersel Yılmaz Fuat Sezgin Halil Baki Ünal

Öz

İşletme yeri
seçim kararı, işletme
kurulduktan sonra değiştirilmesi zor ve yüksek
maliyetli olacağından,
işletmeler açısından oldukça
önemli bir karardır. En uygun işletme yeri, işletme faaliyetlerinin minimum maliyetle ve
maksimum kazançla, sürdürülebilir bir biçimde gerçekleştirilmesine olanak
vermektedir. Ancak ülkemizde belirli
bir karar mekanizması bulunmadığı için yer seçimi, işletme sahibinin kendi
fiziki olanakları ve bilgisine göre yapılmakta, bu durum hatalı yer seçiminden
kaynaklı sorunlara yol açmaktadır.Bu sorunlar, genellikle iklim koşulları,
topoğrafya, arazi durumu, toprak koşulları, ulaşım, su, enerji ve doğal ısı kaynaklarına erişebilirlik gibi coğrafi
konum yönünden uygun olmayan yerlerde ortaya çıkmaktadır. Yer seçiminden
kaynaklanan sorunlar ise, işletmelerin hammadde temini, pazarlama, ulaşım ve diğer altyapı
sorunlarına ve sorunların giderilmesi için ek harcamalara yol açmaktadır.

            Tarımsal işletme yeri seçim kararı,
değerlendirme sürecinde çok sayıda ölçütün olması ve birbirleriyle çelişebilen
bu ölçütler arasında bir uzlaşma gerekmesinden dolayı oldukça karmaşık bir problemdir.
Karmaşık karar verme problemlerinin çözümünde kullanılan çok ölçütlü karar analizi (ÇÖKA) teknikleri, çok sayıda bağımsız
faktörün etkisini göz önüne alarak en uygun kararın verilmesini sağlamaktadır. Mekânsal analiz
ve veri görselleştirmede geniş seçenekler sunan coğrafi bilgi sistemleri (CBS)
ise, kompleks karar problemlerinin çözümünde sınırlı yeteneklere sahiptir.
Bundan dolayı bu tür problemlerin çözümünde CBS destekli çok ölçütlü karar analizi
(C-ÇÖKA) yaklaşımı kullanılmaya başlanmıştır. Ülkemizde tarımsal işletmeler için uygun yer seçimiyle ilgili bilimsel
çalışmalar ise oldukça sınırlıdır.
Bu çalışmada, tarım ve diğer
sektörlerde yaygın olarak kullanılan karar analiz yöntemleri incelenerek,
C-ÇÖKA yöntemine ilişkin uygulamalar ayrıntılı olarak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tarımsal işletme, yer seçimi, coğrafi bilgi sistemi, çok ölçütlü karar analizi

Kaynakça

• Ağdaş M (2014). Çok kriterli karar verme yöntemleri ile lojistik tesis yer seçimi: Kamu sektöründe bir uygulama. Kara Harp Okulu Komutanlığı. Savunma Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Alpdemir EA (2006). 1999-2004 Yılları Arasında Eskişehir’de İşlenen Asayiş Suçlarına İlişkin Suç Haritalarının Coğrafi Bilgi Sistemleri Yardımıyla Oluşturulması. ANAÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
• Aragonés-Beltrán P, Pastor-Ferrando JP, García-García F and Pascual-Agulló A (2010). An analytic network process approach for siting a municipal solid waste plant in the metropolitan area of Valencia (Spain). Journal of Environmental Management, 91(5): 1071-1086.
• Aras H, Erdoğmuş İ ve Koç E (2004). “Multi-Criteria Selection For A Wind Observation Station Location Using Analytic Hierarchy Process”, Renewable Energy, 29(8): 1383-1392.
• Ashrafzadeh M, Rafıel FM and Zare Z (2012). The Application Of Fuzzy Analytic Hierarchy Process Approach For The Selection Of WarehouseLocation: A Case Study. International Journal of Business And Social Science, 3(4): 112-125.
• Badri MA (1999). Combining The Analytic Hierarchy Process And Goal Programming For Global Facility Location–Allocation Problem. International Journal Of Production Economics, 62(3): 237–248.
• Balaban A ve Şen E (1988). Tarımsal yapılar. Ankara Üniversitesi. Ziraat Fakültesi Yayınları, 845.
• Barda OH, Dupuıs J and Lencoını P (1990). Multicriteria Location Of Thermal Power Plants. European Journal Of Operations Research, 45(2-3): 332-346.
• Canbolat YB, Chelst K and Garg N (2007). Combining Decision Tree And Maut For Selecting A Country For A Global Manufacturing Facility”, Omega, 35(3): 312-325.
• Cemek B (2005). Determination of Indoor Climate Requirements of Greenhouses in Samsun Provinces with –GIS assisted. Journal of the Faculty of Agriculture, 36 (2): 179-186.
• Chang NB, Parvathınathan G and Breeden JB (2008). Combining GIS With Fuzzy Multicriteria Decision-Making For Landfill Siting İn A Fast-Growing Urban Region. Journal Of Environmental Management, 87(1): 139-153.
• Chen CT (2001). A fuzzy approach to select the location of the distribution center. Fuzzy sets and systems. 118 (1): 65-73.
• Chou SY, Chang YH and Shen CY (2008). A Fuzzy Simple Additive Weighting System Under Group Decision-Making For Facility Location Selection With Objective/Subjective Attributes. European Journal Of Operational Research, 189(1): 132–145.
• Chou TY, Hsu CL and Chen MC (2008). A Fuzzy Multicriteria Decision Model For International Tourist Hotels Location Selection. International Journal Of Hospitality Management, 27(2): 293-301.
• Choudhary D and Shankar R (2012). An Steep-Fuzzy Ahp-Topsıs Framework For Evaluation And Selection Of Thermal Power Plant Location: A Case Study From India. Energy, 42(1): 510-521.
• Cowen D (1988). GIS versus CAD versus DBMS: What are the differences?. Photogramm. Eng. Remote Sens., 54 (11): 1551-1555.
• Delibaş L, Bağdatlı C ve Danışman A (2015) Topoğrafya Ve Bazı Toprak Özelliklerinin Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Ortamında Analiz Edilerek Ceviz Yetiştiriciliğine Uygun Alanların Belirlenmesi: Tekirdağ İli Merkez Köyleri Örneği. Gümüşhane Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5(1): 50-59.
• Demirdöğen O (1988). Kuruluş Yeri Seçimi ve Bir Uygulama. ATATÜRK UNİ. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
• Densham PJ and Goodchild MF (1989). Spatial decision support systems: A research agenda. In GIS/LIS'89. Proc. annual conference, 2: 707-716.
• Derviş R (2015). Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Çok Nitelikli Karar Verme (ÇNKV) Yöntemi İle Lojistik Tesislerin Değerlendirilmesi. Kara Harp Okulu. Savunma Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Doğan Ü (2010). Kuruluş Yeri Seçimi. http://kisi.deu.edu.tr/uzeyme.dogan/dosyalar/Uretim_ Islemler_Yonetimi_04.pdf.
• Doğramacı S (2009).Coğrafi Bilgi Sistemi Destekli Çok Ölçütlü Karar Verme Yöntemleri İle Toplu Konut Yer Seçimi. YTÜ.Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Eldrandaly K, Eldin N and Sui D (2003). A COM-based Spatial Decision Support System for Industrial Site Selection. Journal of Geographic Information and Decision Analysis, 7(2): 72–92.
• Eleren A (2006). Kuruluş yeri seçiminin analitik hiyerarşi süreci yöntemi ile belirlenmesi; deri sektörü örneği. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 20(2): 405-416.
• Ercan T ve Komesli M (2008). Kent Bilgi Sistemlerindeki Veritabanı Farklılıklarının İyileştirilmesi. Journal of Yaşar University, 3(9): 1081-1092.
• Erden T ve Coşkun M Z (2010). Acil durum servislerinin yer seçimi: Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve CBS entegrasyonu. İstanbul Teknik Üniversitesi Mühendislik Dergisi, 9(6): 37-50.
• Erden T ve Coşkun MZ (2011). Coğrafi bilgi sistemleri ve analitik hiyerarşi yöntemi yardımıyla itfaiye istasyon yer seçimi. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 13. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı,18-22 Nisan, Ankara.
• Erkut E and Moran SR (1991). Locating Obnoxious Facilities In The PublicSector: An Application Of The Analytic Hierarchy Process To MunicipalLandfill Siting Decisions. Socio-Economic Planning Sciences, 25(2): 89-102.
• Ertuğrul İ ve Karakaşoğlu N (2008a). Comparison of Fuzzy Ahp And Fuzzy Topsıs Methods For Facility Location Selection. The International Journal of Advanced Manufacturing Technology, 39 (7-8): 783-795.
• Ertuğrul İ ve Karakaşoğlu N (2008b). Banka Şube Performanslarının Vikor Yöntemi İle Değerlendirilmesi. Endüstri Mühendisliği Dergisi Ya/Em Özel Sayısı, 20(1): 19-28.
• Farahani RZ and Hekmetfar M (2009). Facility Location Concepts, Models, Algorithms And Case Studies, Contributions To Management Science, Heidelberg, Berlin, Physica-Verlag (A Springer Company)
• Güçlüer D (2010). Güneş Enerjisi Santrali Kurulacak Alanların CBS-Çok Ölçütlü Karar Analizi Yöntemi İle Belirlenmesi. YTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Hokkanen J, Lahdelma R and Salmınen P (1999). A Multiple Criteria Decision Model For Analyzing And Choosing Among Different Development Patterns For The Helsinki Cargo Harbor. Socio-Economic Planning Sciences, 33: 1-23.
• IShizaki A and Nemery P (2013). Multi-Criteria Decision Analysis: Methods and Software. Jon Wiley & Sons, Ltd, United Kingdom
• İnan A ve İzgi E (2011). GİS (Coğrafi Bilgi Sistemi) http://cbs.ormansu.gov.tr /cob2011/wp-content/ uploads/2011/05/cbs1.pdf.
• Jankowski P (1995). Integrating geographical information systems and multiple criteria decision making methods. International Journal of Geographical Information Systems, 9(3): 251-273.
• Ka B. (2011). Application Of Fuzzy Ahp And Electre To China Dry Port Location Selection. The Asian Journal Of Shipping And Logistics, 27(2): 331-353.
• Kahraman C, Ruan D and Doğan İ (2003). Fuzzy Group Decision-Making For Facility Location Selection. Information Sciences, 157: 135–153.
• Kaplan R (2010). AHP Yöntemiyle Tedarikçi Seçimi: Perakende Sektöründe Bir Uygulama. İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Karabay S (2013).Matematiksel Model Ve Stokastik Çok Kriterli Kabul Edilebilirlik Analizi İle Bir Kamu Kurumu İçin Tesis Yeri Seçimi, , Kara Harp Okulu. Savunma Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Keeney RL and Raiffa H (1976). Decision with Multiple Objectives. Wiley, New York.
• Kobu B (2003). Üretim Yönetimi, Avcıol Basım Yayın, İstanbul.
• Kuo MS (2011). Optimal Location Selection For An International Distribution Center By Using A New Hybrid Method. Expert Systems With Applications, 38: 7208-7221.
• Kuo MS, Tzeng GH and Huang WC (2007). Group Decision-Making Based On Concepts Of Ideal And Anti-Ideal Points İn A Fuzzy Environment. Mathematical And Computer Modelling, 45(3): 324-339.
• Kuo RJ, Chı SC and Kao SS (1999). A Decision Support System For Locating Convenience Store Through Fuzzy Ahp. Computers And Industrial Engineering, 37: 323-326.
• Malczewski J (1999a). GIS and Multicriteria Decision Analysis, John Wiley and Sons Inc.
• Malczewski J (1999b). Spatial Multicriteria Decison Analysis, In: J¬C. Thill (Ed.), Multicriteria Decision¬making and Analysis: A Geographic Information Sciences Approach, Brookfield, VT: Ashgate Publishing, pp: 7¬48.
• Menou A, Benallou A, Lahdelma R and Salmınen P (2010). Decision Support For Centralizing Cargo At A Moroccan Airport Hub Using Stochastic Multicriteria Acceptability Analysis. European Journal Of Operational Research, 204(3): 621-629.
• Mokhtarian, MN and Hadi-Vencheh A (2012). A New Fuzzy Topsıs Method Based On Left And Right Scores: An Application For Determining An Industrial Zone For Dairy Products Factory. Applied Soft Computing,12(8): 2496-2505.
• Ömürbek N, Üstündağ S ve Helvacıoğlu ÖC (2013). Kuruluş yeri seçiminde Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) kullanımı: Isparta bölgesinde bir uygulama. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yönetim Bilimleri Dergisi, 11(21):101-116.
• Özcan T veEsnaf S (2013). A discrete constrained optimization using genetic algorithms for a bookstore layout. International Journal of Computational Intelligence Systems, 6(2): 261-278.
• Özcan T, Çelebi N ve Esnaf Ş (2011). Comparative Analysis Of Multi-Criteria Decision Making Methodologies And Implementation Of A Warehouse Location Selection Problem. Expert Systems With Applications, 38(8): 9773-9779.
• Özdağoğlu A (2011). A Multi-Criteria Decision-Making Methodology On The Selection Of Facility Location: Fuzzy Anp. The International Journal Of Advanced Manufacturing Technology, 59(5): 787-803.
• Özşahin E ve Kaymaz ÇK (2013). Rüzgâr Enerji Santrallerinin (Res) Kuruluş Yeri Seçiminin CBS İle Analizi: Hatay Örneği. Tübav Bilim Dergisi, 6(2): 1-18.
• Öztürk D ve Batuk F (2007). Çok sayıda kriter ile karar vermede kriter ağırlıkları. Yıldız Teknik Üniversitesi. Sigma Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, 25(1): 86-98.
• Polat HE (2011). Kırsal Yerleşim şekilleri, Tarımsal Yapılar ve işletme Merkezinin Düzenlenmesi. Tarımsal Yapılar ve Sulama, 248 s., Editörler: Olgun M ve Demir AO). Anadolu Üniversitesi Yayın No: 2269, Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 1266, Eskişehir.
• Queıruga D, Walther G Benıto JG and Spengler T (2008). Evaluation Of Sites For The Location Of Weee Recycling Plants In Spain. Waste Management, 28(1): 181-190.
• Rashed T and Weeks J (2003). Assessing vulnerability to earthquake hazards through spatial multicriteria analysis of urban areas. International Journal of Geographical Information Science, 17(6): 547-576.
• Roig-Tierno N, Baviera-Puig A, Buitrago-Vera, J andMas-Verdu F (2013). The retail site location decision process using GIS and the analytical hierarchy process. Applied Geography, 40: 191-198.
• Saaty TL (1980). The Analytic Hierarchy Process, McGraw-Hill International, New York.
• Shen CYand Yu KT (2009).AGeneralized FuzzyApproachForStrategic Problems: The Empirical Study On Facility Location Selection Of Authors’ Management Consultation Client As An Example. Expert Systems With Applications, 36(3): 4709-4716.
• Sırlı BA, Peşkircioğlu M, Torunlar H, Özaydın KA, Mermer A, Kader S, Tuğaç MG, Aydoğmuş O, Emeklier Y, Yıldırım YE ve Kodal S (2015). Türkiye’de Üzüm (Vitis Spp.) Yetiştirmeye Uygun Potansiyel Alanların Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Teknikleri Kullanılarak İklim ve Topoğrafya Faktörlerine Göre Belirlenmesi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 24(1): 56-64.
• Simon HA (1960). The New Science of Management Decisions, New York: Harper & Row.
• Tekin M (2005). Üretim Yönetimi, C1, Konya
• Turoğlu H (2011). Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Temel Esasları. 3. Baskı. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Tzeng GH, Teng MH, Chen J and Oprıcovıc S (2002). Multicriteria Selection For A Restaurant Location İn Taipei. International Journal Of Hospitality Management, 21(2): 171–187.
• Vıswanadham N and Kameshwaran S (2007). A Decision Framework For Location Selection İn Global Supply Chains. Proceedings Of The 3rd Annual Ieee Conference On Automation Science And Engineering, Scottsdale, Az, Usa, 22-25 September 2007.
• Wu C R, Lın CT and Chen HC (2007). Optimal Selection Of Location For Taiwanese Hospitals To Ensure A Competitive Advantage By Using The Analytic Hierarchy Process And Sensitivity Analysis. Building And Environment, 42(3): 1431-1444.
• Yalçın AGM ve Kılıç F (2015). Jeotermal Alanların Coğrafi Bilgi Sistemleri Tabanlı Çok Ölçütlü Karar Analizi İle Araştırılması: Akarçay Havzası (Afyonkarahisar). XVII. Akademik Bilişim Konferansı
• Yıldırım BF ve Önder E (2015). İşletmeciler, mühendisler ve yöneticiler için operasyonel, yönetsel ve stratejik problemlerin çözümünde çok kriterli karar verme yöntemleri. Dora Yayınları, Bursa.
• Yong D (2006). Plant Location Selection Based On Fuzzy Topsıs. The International Journal Of Advanced Manufacturing Technology, 28(7-8): 839-844.