İran’ın Nükleerleşmesi: Sebepler, Aktörler ve Olasılıklar

Yıl 2021, Cilt: 23 Sayı: 2, 220 - 242, 28.12.2021

Bülent Ağır , Ali Bilgenoğlu

https://doi.org/10.54627/gcd.947942

Öz

Nükleer silahlar, caydırıcılık kavramı kapsamında Soğuk Savaş döneminde uluslararası barış ve güvenliğin teminatı olarak görülmüşler ve iki kutuplu ideolojik ve jeopolitik bloklaşmanın “Soğuk Savaş” olarak adlandırılmasının en önemli nedenini oluşturmuşlardır. Nükleer silahların yayılması sorunu Soğuk Savaş sonrasında Ortadoğu boyutu ağırlıklı olarak Irak ve İran üzerinden ileri sürülmüş ve tartışılmıştır. 2003 yılında gerçekleşen Amerika Birleşik Devletleri işgali sonrasında Irak bu tartışmanın dışında kalırken; yaklaşık olarak aynı tarihten itibaren İran’ın nükleer programı uluslararası toplumun daha fazla dikkatini çekmeye başlamıştır.
Bu çalışmada Soğuk Savaş sonrası dönemde Amerika Birleşik Devletleri tarafından “şer ekseni” ve “haydut devlet” söylemleri ile Ortadoğu’daki en önemli hedeflerden biri haline getirilen İran’ın hukuki, politik, diplomatik ve güvenlik boyutları ile oldukça karmaşık olan nükleerleşme süreci bölgesel ve uluslararası bağlamının yanı sıra sözü edilen sürece dâhil olan büyük güçler ile uluslararası aktörlerin konumlarını da içine alacak şekilde analiz edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İran, Nükleerleşme, Nükleer Silahlar, Ortadoğu, ABD

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• “Wipe Israel “off the map” Iranian says”. https://www.nytimes.com/2005/10/27/world/africa/wipe-israel-off-the-map-iranian-says.html
• Adıbelli, B. (2012). İran dış politikasında ideolojik ve jeopolitik dönüşüm. B. Adıbelli (Ed.), Doğu batı yol ayrımında İran: ideoloji, devlet ve dış politika (ss. 108-226). İstanbul: Bilim-Gönül Yayınları.
• Akbaş, Z. ve Baş, A. (2013). İran’ın nükleer enerji politikası ve yansımaları. History Studies, 5/2, 21-44.
• Amrabi, A.. Tahran ABD'ye saldırmaz sadece İsrail'i tehdit eder. Radikal, 25 Nisan 2006.
• Aras, B. ve Turhan, E. (2014). İran nükleer anlaşması, Ortadoğu’da güç dengesi ve Türkiye. Ortadoğu Analiz, 6/62, 18-21.
• Baghat, G. (2005). Nuclear proliferation in the Middle East: Iran and Israel. Contemporary Security Policy, vol: 26, no: 1, 25-43.
• Baghat, G. (2007). Nuclear proliferation: The Islamic Republic of Iran. International Studies Perspectives, 7, 124-136.
• Birdişli, F. (2012). İran’ın nükleer teknoloji politikası ve Türkiye için yaratacağı sonuçlar. Güvenlik Stratejileri, 8/15, 33-53.
• Bowen, W. Q. & Kidd, J. (2004). The Iranian nuclear challenge. International Affairs, 80/2, 257-276.
• Byman, D. (2008). Iran, terrorism and weapons of mass destruction. Studies in Conflict and Terrorism, 31/3, 169-181.
• CNBC, (2021). “Biden Administration Turns Focus to Iran as Secretary of State Blinken meets with European Allies”, www.cnbc.com.
• Cohen, A. (2006). İran başka İsrail başka, Haaretz.
• Communique of the Washington Nuclear Security Summit. (2010). The White House, http://www.whitehouse.gov/the-press-office/communiqu-washington-nuclear-security-summit (Erişim Tarihi: 15.04.2010).
• Cronberg, T. (2017). No EU, no Iran deal: the EU's choice between multilateralism and the transatlantic link. The Nonproliferation Review, 24/3-4, 243-259.
• David, H. (2004). İlk günahı İsrail işledi. Guardian.
• Denk, E. (2011). Bir kitle imha silahı olarak nükleer silahların yayılmasını önlemeye yönelik çabalar. AÜSBF Dergisi, 66/3, 93-136.
• Einhorn, R. & Nephew, R. (2016). The Iran nuclear deal: Prelude to proliferation in the Middle East?. Arms Control and Non-Proliferation Series Paper 11.
• Ekrem, E. (2006). İran’ın nükleer krizi ve Çin. http://www.turksam.org/tr/yazilar.asp?kat=19&yazi=791 (Son Erişim: 07.07.2006).
• Elik, S. (2013). Nükleer teknoloji ve kitle imha silahlarının yayılması sorunu ekseninde Türkiye-İran ilişkilerine tematik bir yaklaşım 1945-2013. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 13/2, 1-24.
• Feldman, S.. (1995). Middle East nuclear stability: The state of the region and the state of the bebate. Journal of International Affairs, 49/1, 205-230.
• Ghattas, K. (2010). Clinton urges Iran to fully engage in nuclear talks. BBC News, http://www.bbc.co.uk/news/mobile/world-us-canada-11917186 (Erişim Tarihi: 02.07.2020).
• Hobbs, C. &Moran, M. (2014). Exploring regional responses to a nuclear Iran: Nuclear dominoes?. Palgrave.
• IAEA. (2004). Introductory statement to the board of governors. http://www.iaea.org (Erişim Tarihi: 02.07.2020).
• IAEA. (2012). Implementation of the NPT safeguards agreement and relevant provisions of security council resolutions in the Islamic Republic of Iran: Report by the Director General, GOV/2012/9, https://www.iaea.org/sites/default/files/gov2012-9.pdf. (Erişim Tarihi: 02.07.2020).
• Imai, R. (2002). Weapons of wass destruction: Major wars, regional conflicts, and terrorism. Asia Pasific Review, 9/1, 88-99.
• Kantarcı, Ş. (2006). ABD’nin imparatorluk projesini gerçekleştirme düşüncesi çerçevesinde İran krizi ve Türkiye. 2023 Aylık Dergi, 58/15, 22-29.
• Karon, T. ABD’nin rejim takıntısı. Time, 06 Nisan 2006.
• Katzman, K. (2005). Iran, US concern and policy responses. CRS Report for Congress.
• Keskin, A. (2005). İran’ın nükleer çabaları: Hedefler, tartışmalar ve sonuçlar. http://www.turksam.org/tr/yazilar.asp?kat1=2&yazi=77 (Erişim Tarihi: 12.07.2006).
• Keskin, A. (2006). Ahmedinejad dönemi İran dış politikası: Saldırganlığın rasyonelleşmesi. Stratejik Analiz, 72-77.
• Keskin, A. İran ve Ahmedinecad radikalizmi. Radikal, 3 Mayıs 2006
• Kharazzi, K. (2005). The view from Tehran, Middle East Policy. 12/1, 25-30.
• Kibaroğlu, M. (2003/2004). Yeniden yapılanan Orta Doğu ve kitle imha silahları. Avrasya dosyası: Ortadoğu özel sayısı, 1-18.
• Kibaroğlu, M. (2006). İran’ın nükleer güç olma iddiası ve Batı’nın tutumu: Şaha destek, mollalara yasak. Akademik Ortadoğu, 1/1, 77-111.
• Kibaroğlu, M. (2007). Iran’s nuclear ambitions from a historical perspective and the attitude of the West. Middle Eastern Studies. 43/2, 223-245.
• Kissinger, H. A. (2006). Nükleer krizi diplomasi çözmeli. The Washington Post.
• Lodgaard, S. (2011). Nuclear disarmament and non-proliferation: towards a nuclear-weapon-free world?. Routledge Global Security Studies.
• Mahnaimi, U. & Conradi, P. (2004). Israel targets Iran nuclear plant. The Sunday Times.
• Mousavian, H. (2012). Iran, the USA and weapons of mass destruction. Survival. 54/5, 183-202.
• NPT http://www.un.org/disarmament/WMD/Nuclear/NPTtext.shtml (Erişim Tarihi: 02.07.2020).
• Obama, B. (2012). State of the Union Address. Washington DC, http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2012/01/24/remarks-president-state-union-address (Erişim Tarihi: 30.06.2020).
• Ogan, S. (2006). İran’ın nükleer krizine farklı bir bakış. TÜRKSAM, http://www.turksam.org/tr/yazilar.asp?kat=19&yazi=736 (Erişim Tarihi: 02.07.2020).
• Putin: The West Wants Regime Change in Iran. (2012), RT.com, http://rt.com/politics/putin-regime-iran-usa-175/ (Erişim Tarihi: 30.06.2020).
• Russell, Ri. (2005). China’a WMD foot in the greater Middle East’s door. Middle East Review of International Affairs. 9/3, 108-124.
• Security Studies: An Introduction (2008). Paul Williams (Ed.). London, Routledge.
• Simon, J. (1996). United States non-proliferation policy and Iran: Constraints and opportunities. Contemporary Security Policy. 17/3, 365–94.
• Sinkaya, B. (2014). İran P5+1 müzakereleri: Temkinli ve iyimser. Ortadoğu Analiz, 6/63, 21-25.
• Sinkaya, B. (2016). Nükleer antlaşma sonrası İran siyasetinde süreklilik ve değişim, ORSAM, 45, 1-16.
• United Nations Security Council, Resolution 2231, 20 July 2015, http://unscr.com/en/resolutions/doc/2231 (Erişim Tarihi: 02.07.2020).
• Uzun, Ö. S. (2019). İran nükleer programıyla ilgili güncel tartışmalar. Mehmet Seyfettin Erol & Muharrem Ekşi (Ed.), Uluslararası İlişkilerde Güncel Sorunlar (ss. 243-261). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Vural Jane, Hazal ve Aksu, Fuat. (2019). İran Dış Politikasında Lider’in Etkisi: İran Nükleer Krizi. Yönetim, Ekonomi, Edebiyat, İslami ve Politik Bilimler Dergisi, 4/1, 21-47.