Endülüs’te Eğitim Öğretim Aşamaları ve Kurumları

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 404 - 457, 15.12.2021

Mehmet Mecnur Dağ , Mustafa Mücahit

Öz

Dünya tarihinde önemli bir yeri olan Endülüs, Müslüman dünyasının gerçekleştirdiği Ortaçağ’daki “Altın Çağ”ın, mimarlarından biri olmuştur. Doğu’daki ilmi gelişmelerin Avrupa’ya taşınmasında Sicilya Müslümanları ile oynadığı rol, Endülüs’ü medeniyet tarihinde önemli bir konuma getirmiştir. Avrupa’daki “aydınlanma hareketi”nin başlamasında büyük katkı sunmasının yanında Avrupa’nın antik dönem felsefesi ile tanışmasında köprü vazifesi üstlenmiştir. Çok kültürlü yapısı ve bu yapının oluşturduğu mozaik, gerçekleştirilen bilimsel faaliyetlerdeki nitelik, hemen her alanda kendini yetiştiren bir toplum olması, yönetici kadroların bilimsel faaliyetlerdeki destekleyici tutumu, Doğu İslâm dünyası ile giriştiği ilmi rekabet Endülüs’ü üzerinde sıkça durulması gereken bir araştırma konusu haline getirmektedir.
Hiç şüphesiz bu büyük medeniyetin oluşmasındaki en önemli unsur eğitim ve öğretim faaliyetleri olmuştur. Doğu İslâm eğitim tarihi ile paralel yönlerinin çokça bulunmasına rağmen bir yerden sonra taklit ettiği Doğu’yu çoğu konuda geride bırakan bir sisteme sahip olması ayrıca dikkate değerdir. Bu çalışmada Endülüs medeniyetini oluşturan eğitim ve öğretim faaliyetlerinin aşamalarını “ilköğretim, ortaöğretim, yükseköğretim” başlıkları altında değerlendirilmiştir. Bu aşamalarda eğitim ve öğretimin gerçekleştirilmesini, birbirlerinden farklarını, toplumdaki yeri incelenmiştir. Daha sonra eğitim ve öğretim faaliyetlerinin gerçekleştirildiği eğitim kurumları ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Endülüs, Eğitim, Öğretim, Eğitim Kurumları, İslâm Eğitim Tarihi

Education and Training Stages and Institutions in Al-Andalus

Öz

Al-Andalus, which has an important place in world history, has been one of the architects of the “Golden Age”in the Middle Ages, realized by the Muslim world. The role played by the Sicilian Muslims in the transfer of scientific developments in the East to Europe has put Al-Andalus in an important position in the history of civilization. In addition to making a great contribution to the beginning of the “enlightenment movement” in Europe, it served as a bridge to the transport of Europe with the philosophy of antiquity. This structure creates a mosaic of multicultural structure and scientifically activities in quality, a a society that educates itself in almost every field, to be supportive attitude in the scientific activities of the executive branch, Its scientific competition with the Eastern Islamic world makes Al-Andalus a subject of research that needs to be focused frequently.
Undoubtedly, the most important factor in the formation of this great civilization has been education and training activities. In our study, we evaluated the educational stages in Al-Andalu under the headings of "primary education, secondary education, higher education". We examined the differences of education in these stages and its place in society. Then we discussed the educational institutions.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Al-Andalus, Education, Training, Education Institutions, History of the Islamic Education

Kaynakça

• Adıgüzel, Adnan - Si̇njar, Esra. “Geçmişten Günümüze Mûsikîşinâs Ziryab’ın Endülüs Kültür Hayatına ve Avrupa’ya Etkileri”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 2/1 (2016), 71-96.
• Adıgüzel, Cumhur Ersin. “XI. Asırda Endülüs’te İlmî Hayat”. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2016.
• Akpınar, Cemil. “İcâzet”. TDVİA. 21/393-400. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Ali, Nureddin Al-i. Endülüs Tarihi. çev. Hakkı Uğur. İstanbul: Ensar, 2010.
• Âşûr, Saîd Abdülfettâh. “Ezher”. TDVİA. 12/59-63. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Baltacı, Cahid. İslam Medeniyeti Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2010.
• Baltacı, Cahid. “İslâm Medeniyetinde Cami”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 0/3 (1985), 225-241.
• Bozkurt, Nebi. “Medrese”. TDVİA. 18/323-332. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Calero-Secall, Isabel. “Mâleka”. TDVİA. 27/485-486. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Çağrıcı, Mustafa. “İbn Meserre”. TDVİA. 20/188-193. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Çelebi, Aḥmed. İslam’da Eğitim-Öğretim Tarihi. çev. Ali Yardım. İstanbul: Damla Yayınevi, 1998.
• Çelebi, İlyas. “Mu’tezile”. TDVİA. 31/391-401. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Durant, Wiil. İslâm Medeniyeti. çev. Orhan Bahaeddin. İstanbul: Tercüman, 1980.
• Ebied, R. Y - Young, M. J. L. “New Light On The Origin Of The Term ‘Baccalaureate’”. Islamic Quarterly 18/1 (1974), 3-7.
• Erkoçoğlu, Fatih - Arslan, Fazlı. “Endülüs’ün ‘Sanat Güneşi’ Ziryâb (Ö.238/852)”. İSTEM 14 (2009), 261-281.
• Erünsal, İsmail E. “Kütüphane”. TDVİA. 27/11-32. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Gözütok, Şakir. “Tasavvufî Kurumlarda Öğretim”. Ana Hatlarıyla İslam Eğitim Tarihi. ed. Mustafa Köylü - Şakir Gözütok. 273-298. İstanbul: Ensar, 2017.
• Hacci, Abdurrahman Ali. Endülüs Tarihi: İslami Fetihten Gırnata’nın Düşüşüne Kadar 711-1492. çev. Kadir Kınar. İstanbul: İlk Harf Yayınevi, 2017.
• Hitti, Philip K. Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi. çev. Salih Tuğ. 4 Cilt. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1989.
• İbn Battuta. İbn Battuta Seyahatnamesi. çev. A. Sait Aykut. 2 Cilt. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 2004.
• İbn Haldûn. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. 2 Cilt. İstanbul: Dergah Yayınları, 2007.
• İrving, Thomas B. “Kastilya”. TDVİA. 25/1-2. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• İsa, Muhammed Abdulhamid. Târîhu’t-ta‘lîm fi’l-Endelüs. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1982.
• Koç, Okan. “Endülüs Kütüphaneleri ve Bilimsel Bilginin Üretimine Katkıları”. Bilgi Dünyası 19/2 (23 Aralık 2018), 297-323.
• Köylü, Mustafa. “Medrese Öncesi Kurumlarda Eğitim”. Ana Hatlarıyla İslam Eğitim Tarihi. ed. Mustafa Köylü - Şakir Gözütok. 75-106. İstanbul: Ensar, 2017.
• Ocak, Ahmet. “Selçuklu Medreselerinin Mağrib ve Endülüs Üzerindeki Etkileri”. Journal of Turkish Studies 4/3 (2009), 1622-1647.
• Osmanoğlu, Cemil. “Medreselerde Eğitim: Selçuklu Medreseleri”. Ana Hatlarıyla İslam Eğitim Tarihi. ed. Mustafa Köylü - Şakir Gözütok. 135-196. İstanbul: Ensar, 2017.
• Özdemir, Mehmet. Endülüs. İstanbul: İsam Yayınları, 2014.
• Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları: İlim ve Kültür Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları: Medeniyet Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Özdemir, Mehmet. “Mürsiye”. TDVİA. 32/56-58. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Parlak, Nizamettin. “Endülüs’te Kitap Yakma Hâdiseleri”. İSTEM 32 (28 Aralık 2018), 199-217.
• Ribera, Julián. La Enseñanza Entre Los Musulmanes Españoles: Bibliófilos y Biblioteca En La España Musulmana. Córdoba: Imprenta La Comercial, 1925.
• Sâid El-Endelusî. Tabakâtü’l-ümem (Milletlerin Bilim Tarihi). çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Şeyban, Lütfi. Endülüs. İstanbul: Albaraka Türk Yayınları, 2014.
• Şeyban, Lütfi. Endülüs Alimleri. İstanbul: Ketebe, 2019.
• Şeyban, Lütfi. “Endülüs Ulemasının Tahsil ve Tedris Hayatıyla İlgili Kaynaklarda Öne Çıkarılan Hususiyetler”. The Journal of Academic Social Science Studies 12/53 (2016), 11-28.
• Şükürov, Qiyas. “Benî Ahmer Devleti”. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Doktora Tezi, 2008.
• Talas, Muhammad Asad. Nizamiyye Medresesi ve İslâm’da Eğitim-Öğretim. çev. Sadık Cihan. Samsun: Etüt Yayınları, 2000.
• Tartut, Esra. “Geçmişten Günümüze Musikîşinas Ali B. Nafi’ (Ziryab)’nin Endülüs Kültür Hayatına ve Avrupa’ya Etkileri”. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Viardot, Louis. Endülüs Tarihi. çev. Ziya Paşa. haz. Cemil Çiftçi. İstanbul: Mostar, 2013.
• Yıldırım, Kadri. “İslâm Kültüründe Küttâb Eğitimi Üzerine Bir İnceleme”. Diyanet İlmi Dergi 45/3 (2009), 124-144.
• Yılmaz, Saim - Erbaş, Furkan. “Endülüs Emevî Halifesi II. Hakem’in İlmî Kişiliği ve İlim Hayatına Sağladığı Katkılar”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 17/1 (30 Haziran 2017), 157-185.
• Yiğit, İsmail. “Nasrîler”. TDVİA. 32/420-424. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yiğit, İsmail. “Ribât”. TDVİA. 35/76-79. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.