Arap Gramerinin Şiirle İstişhâdında Şairlerin Medenî-Bedevî Ayrımı ve Bölgeleri

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 2, 245 - 278, 25.12.2022

Mehmet Emin Efe

Öz

Arap gramerini temellendirme çalışmalarında dil âlimleri, istişhâd yöntemini etkin bir şekilde kullanmışlardır. Doğruluğundan emin olunan bir Arap sözünün gramer kuralı için şahit olarak kullanılmasından ibaret olan istişhâdda şiir, şahit olarak en fazla kullanılan unsur olmuştur. Şiiri ile istişhâd edilecek şairlerin tespiti için fesâhat ölçü alınarak şairler, belirli ölçütlere göre tasnif edilmiştir. Şairlerin medenî-bedevî durumu ve yaşadığı bölgeler de istişhâd açısından yapılan tasnifler arasındadır. Şehirlerde yaşayanların yabancılarla daha fazla irtibat halinde olmaları neticesinde dil hataları, şehirlerde daha çok yayılmıştır. Bu nedenle şehirlerde yaşayan şairlerden istişhâd edilemeyeceği ifade edilmiştir. Ayrıca Arabistan yarımadası genel kabul edilen görüşe göre Hicaz, Necid, Tihâme, Aruz ve Yemen olmak üzere beş bölgeye ayrılmıştır. Arabistan yarımadasının bu beş bölgesi, yabancı etkisine maruz kalma açısından değerlendirilmiş ve buna binaen istişhâd sınırları çizilmiştir. Bu çalışmada belirlenen örneklem gramer eserlerindeki gerçekleşen istişhâd, teorideki medenî-hadarî durumu ve çizilen bölgesel istişhâd sınırları ile karşılaştırılmıştır. Mezkûr konuya, istişhâd ile ilgili çalışmalarda değinilmiş olsa da konunun, ayrı bir çalışma olarak ele alındığına şahit olunmamıştır.

Anahtar Kelimeler

İstişhâd, Medenî, Bedevî, Şairlerin Bölgeleri, Arap Şiiri, Arap Grameri.

The Madani-Bedouin Distinction of Poets and Their Regions in the Istishad of Arabic Grammar with Poetry

Öz

Linguists have used the istishhad method effectively in their studies of grounding Arabic grammar. Poetry has been the most used element as a witness in istishhad, which consists of using an Arabic word that is sure of its correctness as a witness for a grammatical rule. In order to determine the poets to be istishhad with their poetry, the poets were classified according to certain criteria by taking the measure of fluency. The marital-bedouin status of the poets and the regions where they lived are also among the classifications made in terms of istishhad. It has been stated that poets living in cities and on the fringes of the Arabian peninsula cannot be istishhad because they are exposed to foreign influence. In this study, the actual istishhad in the sample grammatical works were compared with the marital-hadari status in the theory and the regional istishhad boundaries drawn. Although the aforementioned subject has been mentioned in studies on istishhad, it has not been witnessed that the subject has been handled as a separate study.

Anahtar Kelimeler

Istishad, Madani, Bedouin, Regions of Poets, Arabic Poetry, Arabic Grammar.

Kaynakça

• Ağırakça, Ahmet. “Gassânîler”. DİA 13 (1996), 397-398.
• Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. 3 Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 6. Basım, 2015.
• Avcı, Casim. “Kudâa (Benî Kudâa)”. DİA 26 (2002), 308-309.
• Bağdâdî, Abdulkadir. Ḫizânetü’l-Edeb ve Lübbü Lübâbi Lisâni’l-‘Arab. 13 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Ḫâncî, 1997.
• Bekrî, Ebû Ubeyd Abdullah. Mu‘cemü Me’sta‘ceme min Esmâi’l-Bilâdi ve’l-Mevâḍi‘. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 3. Basım, 1982.
• Bilge, Mustafa L. “Yemâme”. DİA 43 (2013), 399-400.
• Büyükcoşkun, Kudret. “Arabistan”. DİA 3 (1991), 248-252.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Baḥr. el-Beyân ve’t-tTebyîn. 3 Cilt. Beyrut: Dârü ve Mektebetü’l-Hilâl, 2. Basım, 2002.
• Cevâd Ali. el-Mufaṣṣal fî Târîḫi’l-Arabi Ḳable’l-İslâm. 20 Cilt. Dârü’s-Sâkî, 4. Basım, 2001.
• Corcî Zeydân. Târîḫu Âdâbi’l-Lüğati’l-Arabiyye. 4 Cilt. Kahire: Müessesetü’l-Hindâvî li’t-Ta‘lîm ve’s-Seḳâfe, 2012.
• Cumahî, İbn Sellâm Ebû Abdillâh. Ṭabaḳâtü Fuḥûli’ş-Şu‘arâ. 2 Cilt. Cidde: Dârü’l-Medenî, ts.
• Cürcânî, Ebû Hasan Ali b. Abdülaziz. el-Vesâṭa Beyne’l-Mütenebbî ve Ḫuṣûmih. Maṭba‘atü Îsâ el-Bâbî el-Ḥalebî ve Şürekâüh, ts.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. et-Ta‘rîfât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Çetin, Nihad M. Eski Arap Şiiri. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yay., 1973.
• Durmuş, İsmail. “İstişhâd”. DİA 23 (2001), 396-397.
• Ebû Ubeyde, Ma‘mer b. Müsennâ. Mecâzü’l-Kur’ân. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Ḫâncî, 1961.
• Fârâbî, Ebû Naṣr. Kitâbü’l-Ḥurûf. Beyrut: Dârü’l-Meşrıḳ, 1986.
• Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Kur’ân. 3 Cilt. Mısır: Dârü’l-Mıṣrıyye, 1. Basım, ts.
• Halîl b. Ahmed, el-Ferâhîdî. el-Cümel fi’n-Naḥv, 1995.
• Halîl b. Ahmed, el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-‘Ayn. 8 Cilt. Dârü ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Halîl Yahya. el-Arabu Ḳable’l-İslâm-Târîḫuhum-Luğâtuhum-Âlihetuhum. Kahire: Dârü’l-Me‘ârif, ts.
• Hannâ el-Fâhûrî. el-Câmi‘ fî Târîḫi’l-Edebi’l-Arabî el-Edebü’l-Ḳadîm. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, ts.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. Târîḫu Bağdâd. 16 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 2002.
• İbn Abdirabbih, Ebû Amr Şihâbuddîn. el-İḳdu’l-Ferîd. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1984.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Fetḥ Osman. el-Ḫaṣâiṣ. 3 Cilt. el-Hey’etü’l-Mıṣriyyetü’l-‘Âmmetü li’l-Kütüb, 4. Basım, ts.
• İbn Enbârî, Ebû Bekir. Kitâbü Îḍâḥi’l-Vaḳfi ve’l-İbtidâ. 2 Cilt. Dımaşḳ: Maṭbû‘âtü Mecme‘i’l-Lüğati’l-‘Arabiyye, 1971.
• İbn Esîr, İzzüddîn. el-Lübâb fî Tehẓîbi’l-Ensâb. 3 Cilt. Beyrut: Dârü Ṣâdır, ts.
• İbn Fâris, Ebû Huseyn Ahmed. es-Sâhibî fî Fıḳhi’l-Lüğati’l-Arabiyyeti ve Mesâilihâ ve Süneni’l-Arabi fî Kelâmihâ, 1997.
• İbn Hâik el-Hemdânî, Ebû Muhammed Hasan b. Ahmed. Ṣıfatü Cezîreti’l-Arab. Leiden (Hollanda): Maṭba‘atü Berîl, 1884.
• İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed. Muḳaddime. 2 Cilt. Dımaşḳ: Mektebetü’l-Hidâye, 1. Basım, 2004.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Târîḫu İbn Haldûn (el-‘İber). 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1988.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl. el-Bidâye ve’n-Nihâye. 21 Cilt. Dârü Hicr, 1. Basım, 1997.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. eş-Şi‘r ve’ş-Şu‘arâ. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2002.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Faḍl Muhammed b. Mukerrem. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dârü Ṣâdır, 1993.
• İbn Reşîḳ, Ebû Ali el-Hasenel-Ḳayrevânî. el-‘Umde fî Meḥâsini’ş-Şi‘ri ve Âdâbih. 2 Cilt. Dârü’l-Cîl, 1981.
• İbn Serrâc, Ebû Bekir Muhammed b. es-Serî. el-Uṣûl fi’n-Naḥv. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Alî. Ṣubḥu’l-A‘şâ fî Ṣınâ‘ati’l-İnşâ’. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Kehhâle, Ömer b. Rıza. Mu‘cemü Ḳabâili’l-Arabi’l-Ḳadîme ve’l-Hadîse. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 7. Basım, 1994.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Hicaz”. DİA 27 (1998), 432-437.
• Makdisî, Muhammed b. Ahmed. Aḥsenü’t-Teḳâsîm fî Ma‘rifeti’l-Eḳâlîm. Kahire: Mektebetü Medbûlî, 3. Basım, 1991.
• Mecnûn, Kays b. Mülevvaḥ b. Müzâḥim el-Âmirî. Dîvânü Kays b. Mülevvaḥ Mecnûn Leylâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1999.
• Merzûkî, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed. el-Ezmine ve’l-Emkine. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1417.
• Merzübânî, Ebû Ubeydillâh. el-Müveşşaḥ fî Meâḫiẓi’l-Ulemâ ‘Ale’ş-Şu‘arâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1995.
• Muhammed Şurrâb. el-Me‘âlimü’l-Esîre fi’s-Sünneti ve’s-Sîre. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1. Basım, 1411.
• Muhâsibî, Ebû Abdillâh Ḥâris b. Esed. Fehmü’l-Kur’ân ve Me‘ânîhî. Beyrut: Dârü’l-Kindî, 2. Basım, 1398.
• Müberred, Ebû Abbas Muhammed b. Yezîd. el-Muḳteḍab. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Râfiî, Mustafa Sâdık. Târîhu Âdâbi’l-Arab. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 2000.
• Semhûdî, Ali b. Abdullah. Vefâü’l-Vefâ bi Aḫbâri Dâri’l-Muṣṭafâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1419.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osman. el-Kitâb. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Ḫâncî, 1988.
• Sîrâfî, Yusuf b. Hasan. Şerḥu Ebyâti Sîbeveyhi. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Fikr, 1974.
• Süyûtî, Ebü’l-Faḍl Celâlüddîn. el-İḳtirâḥ fî Uṣûli’n-Naḥv ve Cedelih. Dımaşḳ: Dârü’l-Beyrûtî, 2. Basım, 2006.
• Süyûtî, Ebü’l-Faḍl Celâlüddîn. el-İtḳân fi ‘Ulûmi’l-Kur’ân. 4 Cilt. el-Hey’etü’l-Mıṣriyyetü’l-‘Âmmetü li’l-Kütüb, 1974.
• Süyûtî, Ebü’l-Faḍl Celâlüddîn. el-Müzhir fî‘ Ulûmi’l-Lüğati ve Envâ‘ihâ. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1998.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Tarîḫu’l-Ümem ve’l-Mülûk. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’t-Türâs, 2. Basım, 1387.
• Yahya el-Cebbûrî. eş-Şi‘ru’l-Câhilî Ḫaṣâiṣuhu ve Funûnuhu. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 9. Basım, 2001.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn. Mu’cemü’l-Büldân. 7 Cilt. Beyrut: Dârü Ṣâdır, 2. Basım, 1995.
• Zeccâcî, Ebû Kâsım Abdurrahman. Ebû Kâsım Abdurrahman, el-Lâmât. Dımaşḳ: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1985.
• Zeccâcî, Ebû Kâsım Abdurrahman. el-Cümelü’l-Kübrâ. Cezayir: Col Karbonal, 1926.
• Zemaḥşerî, Ebû Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Cibâl ve’l-Emkine ve’l-Miyâh. Kahire: Dârü’l-Faḍîle, 1999.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn. el-Bürhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. 4 Cilt. Dârü İḥyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1. Basım, 1957.