Charles Sanders Peirce’ün Yanılabilirilk İlkesi

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 415 - 435, 14.06.2024

Hasan Hüseyin Kargın

Öz

Öz
Bu makale, Pragmatizmin kurucusu Charles Sanders Peirce’ün yanılabilirlik ilkesini ele almak amacıyla yazılmıştır. Peirce’ün açık evren anlayışı ve süreci merkeze alan epistemoloji kuramına göre evren sürekli olarak genişlemekte ve bizim deneyimlerimiz artmaktadır. Bilgi, deneyimin sonucunda meydana gelmekte ve deneyim arttıkça bilgimiz de artmaktadır. Peirce, her türlü doğuştancılığa karşı çıkar. İnsanın doğuştan bilgisi olamaz. Descartes’in şüphe ile başlayıp, kesinliğe varan akıl yürütme biçimini düşünürümüz kabul etmez. Hayatta esas olan şüphe değil, inançtır ve insan şüpheden kurtulma eğilimindedir. Bilgideki Kartezyen kesinlik dünyanın olgusal gerçekliğine aykırıdır. Bir bilim adamı deney ve gözlem yapar ve bulduğu sonuçları yayınlar. Bu bilgi kesin bilgidir denilemez. Çünkü bilimsel araştırmalar süreklidir ve bulgularda bilgilerde sürekli bir değişime tabidir. Bugün doğru olarak kabul ettiğimiz bir bilgi kısa süre sonra doğruluğunu yitirecektir. Bilim tarihi doğru olduğuna inanılan ama bir süre sonra geçersiz kılınan kabullerle doludur. Bu nedenle elde ettiğimiz bilgileri “genel geçer”, “evrensel” ve “kesin” olarak görmemeli, şimdilik doğru ya da yanlış olduğu ispatlanana kadar doğru olarak kabul etmeliyiz. Bilimsel araştırmalar daima yapılacak ve daima yeni ve farklı sonuçlara ulaşılacaktır. Bu nedenle bilimi bir tabu, pozitivistlerin yaptığı gibi bir din haline getirmemek gerekmektedir. Bilim, en soylu insani faaliyettir ama bir dogma değildir. Elde edilen bulgular değiştikçe, mevcut olan bilgiler de değişecektir. Yanılabilirlik ilkesi, bilimsel faaliyetin sigortası, bilimsel araştırmaların devamlılığını sağlayan bir katölözör öğedir.
Anahtar Kelimeler: Peirce, Yanılabilirlik, Bilimsel Araştırma, Bilgi, Süreç, Evren.

Abstract
This article is written to discuss the principle of fallibility of Charles Sanders Peirce, the founder of Pragmatism. According to Peirce's understanding of the open universe and his epistemological theory centred on process, the universe is constantly expanding and our experiences are increasing. Knowledge is the result of experience, and as experience increases, so does our knowledge. Peirce opposes all kinds of innatism. Man cannot have innate knowledge. Our thinker does not accept Descartes' form of reasoning that starts with doubt and reaches certainty. What is essential in life is not doubt but faith, and man tends to get rid of doubt. Cartesian certainty in knowledge is contrary to the factual reality of the world. A scientist conducts experiments and observations and publishes his results. It cannot be said that this knowledge is certain knowledge. Because scientific research is continuous and findings and knowledge are subject to constant change. Information that we accept as true today will soon lose its accuracy. The history of science is full of assumptions that were believed to be true but were invalidated after a while. For this reason, we should not regard the information we obtain as ‘generally valid’, ‘universal’ and ‘definitive’, but should accept it as true for the time being until it is proven to be true or false. Scientific research will always be carried out and new and different results will always be reached. For this reason, science should not be turned into a taboo or a religion as positivists do. Science is the noblest human activity, but it is not a dogma. As the findings change, the existing knowledge will also change. The principle of fallibility is the insurance of scientific activity, a catastrophic element that ensures the continuity of scientific research.
Keywords: fallibility Peirce,, scientific research, knowledge, process, universe.

Anahtar Kelimeler

peirce,, yanılabilirlik, bilimsel araştırma, bilgi, süreç, evren, fallibility, scientific research, knowledge, process, universe

CHARLES SANDERS PEIRCE’S PRINCIPLE OF FALLIBILITY

Öz

Öz
Bu makale, Pragmatizmin kurucusu Charles Sanders Peirce’ün yanılabilirlik ilkesini ele almak amacıyla yazılmıştır. Peirce’ün açık evren anlayışı ve süreci merkeze alan epistemoloji kuramına göre evren sürekli olarak genişlemekte ve bizim deneyimlerimiz artmaktadır. Bilgi, deneyimin sonucunda meydana gelmekte ve deneyim arttıkça bilgimiz de artmaktadır. Peirce, her türlü doğuştancılığa karşı çıkar. İnsanın doğuştan bilgisi olamaz. Descartes’in şüphe ile başlayıp, kesinliğe varan akıl yürütme biçimini düşünürümüz kabul etmez. Hayatta esas olan şüphe değil, inançtır ve insan şüpheden kurtulma eğilimindedir. Bilgideki Kartezyen kesinlik dünyanın olgusal gerçekliğine aykırıdır. Bir bilim adamı deney ve gözlem yapar ve bulduğu sonuçları yayınlar. Bu bilgi kesin bilgidir denilemez. Çünkü bilimsel araştırmalar süreklidir ve bulgularda bilgilerde sürekli bir değişime tabidir. Bugün doğru olarak kabul ettiğimiz bir bilgi kısa süre sonra doğruluğunu yitirecektir. Bilim tarihi doğru olduğuna inanılan ama bir süre sonra geçersiz kılınan kabullerle doludur. Bu nedenle elde ettiğimiz bilgileri “genel geçer”, “evrensel” ve “kesin” olarak görmemeli, şimdilik doğru ya da yanlış olduğu ispatlanana kadar doğru olarak kabul etmeliyiz. Bilimsel araştırmalar daima yapılacak ve daima yeni ve farklı sonuçlara ulaşılacaktır. Bu nedenle bilimi bir tabu, pozitivistlerin yaptığı gibi bir din haline getirmemek gerekmektedir. Bilim, en soylu insani faaliyettir ama bir dogma değildir. Elde edilen bulgular değiştikçe, mevcut olan bilgiler de değişecektir. Yanılabilirlik ilkesi, bilimsel faaliyetin sigortası, bilimsel araştırmaların devamlılığını sağlayan bir katölözör öğedir.
Anahtar Kelimeler: Peirce, Yanılabilirlik, Bilimsel Araştırma, Bilgi, Süreç, Evren.
Abstract
This article is written to discuss the principle of fallibility of Charles Sanders Peirce, the founder of Pragmatism. According to Peirce's understanding of the open universe and his epistemological theory centred on process, the universe is constantly expanding and our experiences are increasing. Knowledge is the result of experience, and as experience increases, so does our knowledge. Peirce opposes all kinds of innatism. Man cannot have innate knowledge. Our thinker does not accept Descartes' form of reasoning that starts with doubt and reaches certainty. What is essential in life is not doubt but faith, and man tends to get rid of doubt. Cartesian certainty in knowledge is contrary to the factual reality of the world. A scientist conducts experiments and observations and publishes his results. It cannot be said that this knowledge is certain knowledge. Because scientific research is continuous and findings and knowledge are subject to constant change. Information that we accept as true today will soon lose its accuracy. The history of science is full of assumptions that were believed to be true but were invalidated after a while. For this reason, we should not regard the information we obtain as ‘generally valid’, ‘universal’ and ‘definitive’, but should accept it as true for the time being until it is proven to be true or false. Scientific research will always be carried out and new and different results will always be reached. For this reason, science should not be turned into a taboo or a religion as positivists do. Science is the noblest human activity, but it is not a dogma. As the findings change, the existing knowledge will also change. The principle of fallibility is the insurance of scientific activity, a catastrophic element that ensures the continuity of scientific research.
Keywords: fallibility Peirce,, scientific research, knowledge, process, universe.

Anahtar Kelimeler

peirce, yanılabilirlik, bilgi, evren, bilimsel araştırma, süreç

Kaynakça

• Cevizci, A. (2005). Paradigma Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Corrington, R. S. (1993). An Introductionto C. S. Peirce, Indianapolis, Indıana University Press, USA.
• Çüçen, A.K. (2017). Bilim Felsefesi, Bursa, 3. Baskı, Sentez Yayınları.
• Demir, Ö. (2009). Bilim Felsefesi, Ankara, 3. Baskı, Vadi Yayınları.
• Freeman, Eugene, The Relevance of Charles Peirce, The Monist Library of Philosophy, The Hegeler Institute Books, USA, 1983.
• Gauch, Jr, H.G. (2016). Bilimsel Yöntem, Çev. İbrahim Yıldız, Ankara: Dipnot Yayınları.
• Güzel, C. (2010). Bilim Felsefesi, İstanbul, Kırmızı Yayınları.
• Haack, S. (1979). “Fallibilism and Necessity”, Synthese. Vol: 41, pp. 37-64.
• Hausman, Carl R, Charles S. Peirce’s Evolutionary Philossophy, Cambridge Üniversity Press, USA,1993.
• Kuhn, S. T. (2008). Bilimsel Devrimlerin Yapısı, Çev. Nilüfer Kuyaş, İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Lakatos, İ. (2014). Bilimsel Araştırma Programlarının Metodolojisi, Çev. Duygu Uygun, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Murphey, Murray, The Development of Peirce’s Philosophy, Cambridge: Harvard University Press, USA, 1961.
• Okwenna, C. M. (2021). Peirce’s Fallibilism: A Thematic Analysis and The Revisitation of The Origins of
• Fallibilism, AMAMIHE: Journal of Applied Philosophy, ISSN: 1597 – 0779, Vol. 19, No. 4, 2021 Department of
• Philosophy, Imo State University, Owerri, Nigeria Erişim Tarihi: 03. 03. 2024. DOI: 10.13140/RG.2.2.26514.17604 Özkan, C.İ. (2020). Bilim Felsefesi, İstanbul, Say Yayınları.
• Peirce, C. S. (1966). Collected Papers of Charles Sanders Peirce, Volum: 7, Edited by A. W. Burks.
• Peirce, C. S. (1966). Collected Papers of Charles Sanders Peirce, Volum:1, Edited by Charles Hartshorne and Paul Weiss.
• Peirce, C. S. (1966). Collected Papers of Charles Sanders Peirce, Volum: 3, Edited by Charles Hartshorne and Paul Weiss.
• Peirce, C. S. (1966). Collected Papers of Charles Sanders Peirce, Volum: 5, Edited by Charles Hartshorne and Paul Weiss.
• Peirce, C. S. (1966). Collected Papers of Charles Sanders Peirce, Volum: 2, Edited by Charles Hartshorne and Paul Weiss.
• Peirce, C. S. (1955). Philosophical Writing of Peirce, Selected and Edited With an Introduction by Justus Buchler, Dover Publications, INC., New York.
• Peirce, C. S. (1966). Collected Papers of Charles Sanders Peirce, Volum: 8, Edited by A. W. Burks. Cambridge: Belknap Press of Harvard University Press, (1931), ISBN: 978-1-57085-185-8, USA.
• Peirce, C. S. (1966). Collected Papers of Charles Sanders Peirce, Volum: 4, Edited by Charles Hartshorne and Paul Weiss.
• Peirce, C. S. (1966). Collected Papers of Charles Sanders Peirce, Volum: 6, Edited by Charles Hartshorne and Paul Weiss.
• Peirce, C. S. (1998). The Essential Peirce, Selected Philosophical Writings, (1893-1913), Volum:2, Peirce Ediction Project, Indiana University Press, 601 North Morton Street, Bloomington, Indiana, USA.
• Peirce, C. S. (2009). The Essential Peirce, Selected Philosophical Writings, (1867-1893), Volum:1, Edited by Nathan Houserand Christian Kloesel, Indiana University Press, ISBN: 978-0-253-20721-0, Bloomington, Indiana, USA.
• Peirce, C. S. (2023). Felsefenin İlkeleri, Çev. Nazlı İnönü, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Popper, R. K. (2015). Bilimsel Araştırmanın Mantığı, Çev. İlknur Aka, İbrahim Turan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Popper, R. K. (2016). Hayat Problem Çözmektir (Bilgi, Tarih ve Politika Üzerine), Çev. Ali Nalbant, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Popper, R. K. (2020). Bitmeyen Arayış, Çev. Mustafa Acar, Ankara: Serbest Kitaplar.
• Popper, R. K. (2020). Bu Yüzyılın Dersi, Çev. Ceyhan Aksoy, Ankara: Serbest Kitaplar.
• Rosenthal, S. B. (1994). Charles Peirce’s Pragmatic Pluralism, New York: Loyola Universty, New Orleans.
• Shook, J. R. (2003). Amerikan Pragmatizminin Öncüleri, Çev. Celal Türer, İstanbul: Üniversite Kitabevi.
• Türer, C. (2003). Charles S. Pirce’ün Pragmatik Felsefesi, İstanbul: Üniversite Kitabevi.
• Türer, C. (2004). Felsefi Metinler: Pragmatizm, İstanbul: Üniversite Kitabevi.
• Türer, C. (2017). Ahlâktan Felsefeye Felsefeden Ahlâka, İstanbul: Dergâh Yayınları.