6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremlerinde yıkılan binalar ile zemin ilişkisinin incelenmesi ve depremde yıkıma uğrama riski analizi

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 207 - 226, 29.08.2024

Selim Eraslan , İlter Kutlu Hatipoğlu , Fatih Ocak , Fatih Işık , Halil İbrahim Zeybek

https://doi.org/10.29128/geomatik.1422639

Öz

Depremler, yıkıcı etkileriyle anılan felaketlerdir. Bu özelliği nedeniyle depremler, zemini ve üzerindeki her yapıyı tehdit etmektedir. Bu araştırmada, 6 Şubat Kahramanmaraş depremlerinden etkilenen sahalardaki bina-zemin ilişkisi belirlenerek gelecekte oluşabilecek depremlerde binaların yıkılma riski analiz edilmiştir. Çalışma, depremin etkilediği 11 ilde gerçekleştirilmiş ve bu kapsamda, jeoloji, eğim, yükselti, en büyük yer ivmesi, zemin geçirimliliği, büyük fay hatlarına yakınlık verileri kullanılmıştır. Yıkılan bina-zemin ilişkisi Uzaktan Algılama teknikleriyle belirlenmiş ve depremde yıkılmaya karşı riski değerlendirmek için ise Coğrafi Bilgi Sistemleri tekniklerinden yararlanılarak frekans oranı yöntemi uygulanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre; yıkımların %84'ünün düz alanlarda gerçekleşmiştir. Diğer taraftan yıkımların %49,7'sinin 0-500 m yükselti aralığında, gerçekleştiği görülmüştür. Özellikle, yıkılan binaların %46'sının (110,8 km²) Kuvaterner dönemine ait alüvyal arazi üzerinde meydana geldiği tespit edilmiştir. Bu çalışmada ele alınan toplam 108.812 km2 alanda yapılan deprem frekans analizine göre de alanın %43,72'si “Riskli” düzeyde yer almaktadır ve bu durum, bölgenin büyük bir kısmının önemli oranda deprem riski altında olduğunu göstermektedir. Ayrıca, depremde binaların yıkılma riskinin yüksek olduğu illerin başında Hatay, Adana, Osmaniye, Şanlıurfa, Kahramanmaraş ve Malatya gelmektedir. Çünkü bu illerde aktif fay hatlarının uzandığı ve alüvyal arazinin yaygın olduğu belirlenmiştir. Bu sonuçlar, deprem riski taşıyan illerde yer seçimi ve yapı stoğu konularında daha fazla önlem alınması gerektiğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bina-zemin, Deprem-topografya, Uzaktan algılama, Deprem frekans oranı, Kahramanmaraş depremleri

Kaynakça

• AFAD. (2018). Türkiye deprem bina Yönetmeliği. Ek: Deprem etkisi altında binaların tasarımı için esaslar. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/03/20180318M1-2.htm
• AFAD. (2023a). 06 Şubat 2023 Kahramanmaraş (Pazarcık ve Elbisten) Depremleri Saha Çalışmaları Ön Değerlendirme Raporu. https://deprem.afad.gov.tr/assets/pdf/Arazi_Onrapor_28022023_surum1_revize.pdf
• AFAD (2023b). 06 Şubat 2023 Pazarcık-Elbistan Kahramanmaraş (Mw: 7.7 – Mw: 7.6) Depremleri Raporu. https://deprem.afad.gov.tr/assets/pdf/Kahramanmara%C5%9F%20Depremi%20%20Raporu_02.06.2023.pdf
• Aleotti, P., & Chowdhury, R. (1999). Landslide hazard assessment: Summary review and new perspectives. Bulletin of Engineering Geology and the Environment, 58(1), 21–44. https://doi.org/10.1007/s100640050066
• Allen, C. R. (1969). Active faulting in northern Turkey. Conribution 1577. Div. Geol. Sciences California Inst. Technology, 32. https://authors.library.caltech.edu/74136/1/Allen_1969p1.pdf
• Arpat, E., & Şaroğlu, F. (1972). Doğu Anadolu Fayı ile ilgili bazı gözlemler. MTA Dergisi, 78, 44–50.
• Balyemez, S., & Berköz, L. (2005). Hasar görebilirlik ve kentsel deprem davranışı. Itüdergisi/a Mimarlık, Planlama, Tasarım, 4(1), 3–14.
• Başara, A. C., & Şişman, Y. (2022). Frekans oranı, kanıt ağırlığı ve lojistik regresyon yöntemleri kullanılarak heyelan duyarlılık haritalarının CBS tabanlı karşılaştırılması Comparison of landslide susceptibility maps using frequency ratio, weight of evidence and logistic regression meth. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 11(3), 647–660. https://doi.org/10.28948/ngmuh.1065284
• Bayrak, E. (2019). Doğu Anadolu Bölgesi İçin En Büyük Yer İvmesi Tahmini. European Journal of Science and Technology, 17, 676–681. https://doi.org/10.31590/ejosat.637938
• Bayrak, E., Ozer, C., Cakici, H., & Kocadagistan, M. E. (2021). January 24, 2020 Sivrice (Turkey) Earthquake (Mw 6.8): Evaluation of Ground-Motion Prediction Equations and Microtremor Studies. Turk Deprem Arastirma Dergisi, 3(2), 125–148. https://doi.org/10.46464/tdad.1003057
• Biricik, A. S., & Korkmaz, H. (2001). Kahramanmaraş’ın Depremselliği. Marmara Coğrafya Dergisi, 3, 53–82.
• Chaudhary, M. T., & Piracha, A. (2021). Natural Disasters—Origins, Impacts, Management. Encyclopedia, 1(4), 1101–1131.
• Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2023). 2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri̇ Raporu. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/03/2023-Kahramanmaras-ve-Hatay-Depremleri-Raporu.pdf
• Coşkun, M., & Toprak, F. (2023). Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) tabanlı orman yangını risk analizi: Bartın İli örneği. Geomatik, 8(3), 250–263. https://doi.org/10.29128/geomatik.1192219
• Çelik, O. C., Çılı, F., & Özgen, K. (2000). 17 Ağustos 1999 Kocaeli (İzmit) Depreminden gözlemler. Yapı Dergisi, 218, 65–76.
• Değerliyurt, M. (2013). Antakya’da Doğal Afet Risk Analizi. https://shodhganga.inflibnet.ac.in/jspui/handle/10603/7385
• Demirtaş, R., & Erkmen, C. (2000). Deprem ve jeolojisi. TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları.
• Dewey, J. F., Hempton, M. R., Kidd, W. S. F., Saroglu, F., & Şengör, A. M. C. (1986). Shortening of continental lithosphere: The neotectonics of Eastern Anatolia - A young collision zone. In Geological Society Special Publication, 19, 1–36. https://doi.org/10.1144/GSL.SP.1986.019.01.01
• EM-DAT. (2023). EM-DAT: The International Disaster Database. http://www.emdat.be/Database/Trends/trends.html
• Erinç, S. (2000). Jeomorfoloji-I. Der Yayınları.
• FAO. (2021). The impact of disasters and crises on agriculture and food security: 2021. In The impact of disasters and crises on agriculture and food security: 2021.https://doi.org/10.4060/cb3673en
• Fayez, L., Pazhman, D., Pham, B. T., Dholakia, M. B., Solanki, H. A., Khalid, M., & Prakash, I. (2018). Application of Frequency Ratio Model for the Development of Landslide Susceptibility Mapping at Part of Uttarakhand State, India. International Journal of Applied Engineering Research, 13(9), 6846–6854. http://www.ripublication.com
• Hatipoğlu, İ. K., & Zeybek, H. İ. (2023). Türkiye’de etkili olan afetler. H. İ. Zeybek, F. Sipahi, Çam Alper Veli, T. Türkkan ve E. Hatipoğlu (Ed.), Multidisipliner Açıdan Afetler içinde (ss. 25-80). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Hoşgören, M. Y. (2011). Jeomorfoloji terimler sözlüğü (1. Baskı). Çantay Kitabevi.
• Işık, F., Eraslan, S., & Zeybek, H. İ. (2023). Afet ve Afet Türleri. H. İ. Zeybek, F. Sipahi, A. V. Çam, T. Türkkan ve E. Hatipoğlu (Ed.), Multidisipliner Açıdan Afetler içinde (ss. 1-24). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• İmamoğlu, M. Ş., & Çetin, E. (2007). Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve yakın yöresinin depremselliği. D.Ü.Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 9, 93–103.
• İnce, G. (2011). The relationship between the performance of soil conditions and damage following an earthquake: A case study in Istanbul, Turkey. Natural Hazards and Earth System Science, 11(6), 1745–1758. https://doi.org/10.5194/nhess-11-1745-2011
• İTÜ. (2023). 6 Şubat 2023 04.17 Mw 7,8 Kahramanmaraş (Pazarcık, Türkoğlu), Hatay (Kırıkhan), ve 13.24 Mw 7,7 Kahramanmaraş (Elbistan/Nurhak-Çardak) Depremleri Ön İnceleme Raporu. https://haberler.itu.edu.tr/docs/default-source/default-document-library/2023_itu_deprem_on_raporu.pdf?sfvrsn=77afe59e_4
• Kalaycioglu, S., Rittersberger-Tilic, H., Celik, K., & Günes, F. (2006). Integrated Natural Disaster Risk Assessment: The Socio-Economic Dimension of Earthquake Risk in the Urban Area. In Proceedings Geohazards Engineering Conferences International Year. http://dc.engconfintl.org/geohazards/23
• Kavak, K. Ş. (2017). Depremler ve Yerküre’nin İçi. In F. K. Lutgens, E. J. Tarbuck, & D. Tasa (Eds.), Genel jeoloji -Temel Kavramlar, 11, 334–359. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Korkmaz, H. (2006). Antakya’da Zemin Özellikleri ve Deprem Etkisi Arasındaki İlişki. Coğrafi Bilimler Dergisi, 4(2), 49–66.
• Mata-Lima, H., Alvino-Borba, A., Pinheiro, A., Mata-Lima, A., & Almeida, J. A. (2013). Impacts of natural disasters on environmental and socio--economic systems: what makes the difference? http://www.redalyc.org/articulo.oa?id=31728987004
• Meşin, V., & Demir, V. (2023). Coğrafi bilgi sistemleri tabanlı analitik hiyerarşi yöntemi kullanılarak Konya il merkezinde teknoloji geliştirme bölgesi için yer seçimi. Geomatik, 8(3), 208–221. https://doi.org/10.29128/geomatik.1161059
• Nola, I. A. (2018). Earthquakes and their environmental, medical and public health impacts. Salud Publica de Mexico, 60, S16–S22. https://doi.org/10.21149/9212
• Ocak, F., & Bahadır, M. (2022). CBS teknikleri kullanılarak deprem duyarlılık analizi için Analitik Hiyerarşi Prosesi: Samsun Ladik Gölü Havzası örneği, Türkiye. Kesit Akademi Dergisi, 8(33), 322–348. https://doi.org/10.29228/kesit.64705
• Özey, R., & Ünlü, M. (2022). Afetler Coğrafyası (1. Baskı). Aktif Yayınevi.
• Pampal, S. (1999). Depremler. Alfa Yayıncılık.
• Pandian, R. S., Udayakumar, S., Balaji, K. K. P., & Narayanan, R. L. (2023). Identification of groundwater potential for urban development using multi-criteria decision-making method of analytical hierarchy process. International Journal of Engineering and Geosciences, 8(3), 318–328. doi:10.26833/ijeg.1190998
• Patil, M., Saha, A., Pingale, S. M., Rathore, D. S., & Goyal, V. C. (2023). Identification of potential zones on the estimation of direct runoff and soil erosion for an ungauged watershed based on remote sensing and GIS techniques. International Journal of Engineering and Geosciences, 8(3), 224–238. https://doi.org/10.26833/ijeg.1115608
• Rao, N. P. (2016). Earthquakes. In Andhra Pradesh Akademi of Sciences (APAS). https://doi.org/10.1093/nq/s7-IV.81.58-b
• Ritchie, H., Rosado, P., & Roser, M. (2022). Natural Disasters. https://ourworldindata.org/natural-disasters
• Sandal, E. K., & Karademir, N. (2013). Kahramanmaraş’ta Depremsellik Bağlamında Zemin-Yerleşme İlişkisi. 3rd International Geography Symposium – GEOMED, 474–488.
• Sert, S., Özocak, A., & Bol, E. (2016). GIS – based evaluation of the effect of local soil properties on the earthquake damage patterns. SAÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 20(3). https://doi.org/10.16984/saufenbilder.01365
• Singh, Y., & Phani Gade. (2012). Seismic Behavior of Buildings Located on Slopes-An Analytical Study and Some Observations From Sikkim Earthquake of. 15th World Conference on Earthquake Engineering, 1–10.
• Şengör, A. M. C. (1984). Türkiye’nin neotektoniğinin esasları. TJK Konferanslar Serisi, 40.
• Şengör, A. M. C., Görür, N., & Şaroğlu, F. (1985). Strike-Slip Faulting and Related Basin Formation in Zones of Tectonic Escape: Turkey as a Case Study1. In K. T. Biddle & N. Christie-Blick (Eds.), Strike-Slip Deformation, Basin Formation, and Sedimentation (Vol. 37, p. 0). SEPM Society for Sedimentary Geology. https://doi.org/10.2110/pec.85.37.0211
• TÜİK. (2022). İstatistik Veri Portalı. Türkiye İstatistik Kurumu. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Nufus-ve-Demografi-109
• UNDRR. (2015). Global assessment report on disaster risk reduction 2015: making development sustainable: the future of disaster risk management. United Nations International Strategy for Disaster Reduction.
• URL-1: HOTOSM Turkey Destroyed Buildings (OpenStreetMap Export). Humanitarian Data Exchange v1.72.0. https://data.humdata.org/dataset/hotosm_tur_destroyed_buildings
• URL-2: Kahramanmaraş merkezli depremlerden etkilenen ilçelerdeki ilk hasar tespit verileri açıklandı. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/asrin-felaketi/kahramanmaras-merkezli-depremlerden-etkilenen-ilcelerdeki-ilk-hasar-tespit-verileri-aciklandi-/2819579
• URL-3: Zemin sıvılaşması binaların giriş katını yuttu. https://www.trthaber.com/haber/turkiye/zemin-sivilasmasi-binalarin-giris-katini-yuttu-752240.html
• URL-4: https://arcg.is/1Oi1mn
• USGS. (2023). Where do earthquakes occur? United States Geological Survey. https://www.usgs.gov/faqs/where-do-earthquakes-occur
• Uzun, A, Zeybek, H. İ., Bahadır, M., & Hatipoğlu, İ. K. (2016). Yeniköy Heyelanı, Perşembe/Ordu. The Journal of Academic Social Science Studies International, 50, 247–259. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3437
• Yalçın, H., Gülen, L., & Utkucu, M. (2013). Türkiye ve Yakın Çevresinin Aktif Fayları Veri Bankası ve Deprem Tehlikesinin Araştırılması. Yerbilimleri Dergisi, 34(3), 133–160.
• Zeybek, H. İ. (2002). Turhal Ovası ve Yakın Çevresinde Toprak Erozyonu. Doğu Coğrafya Dergisi 7(8), 99–130.
• Zeybek, H. İ. (1998). 22 Mayıs 1998 Havza Sel-Taşkın Felaketi̇. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 11, 157–64