6 Şubat 2023 Kahramanmaraş-Gaziantep Depremleri; Adana İli ve Yakın Kesimlerine Yansımaları

Yıl 2023, Cilt: 57 Sayı: 1, 1 - 41, 03.07.2023

Ulvi Can Ünlügenç , Ahmet Can Akıncı , Ali Gökhan Öçgün

Öz

Türkiye, Alp-Himalaya dağ kuşağı üzerinde çevresinin aktif faylarla sınırlandırılmış olduğu sismik olarak aktif, birinci derecede bir deprem ülkesidir. Ülkemiz oldukça uzun bir süredir 2023 yılında yaşamış olduğumuz büyüklüklerde bir depremle karşı karşıya kalmamıştır. Bu depremlerin oluşmasına neden olan jeolojik faktör yerkabuğu üzerinde yer alan levha ve levhacıkların kabuk üzerindeki bağıl hareketleridir. Afrika ve Arap levhalarının güneyde Ölü Deniz transform fay zonu sınırı boyunca kuzeye doğru hareket etmesi nedeniyle, bu levhalar çok uzun bir süredir kuzeyindeki Türkiye (Anadolu) levhacığını sıkıştırıp-itmektedir. Ayrıca, Türkiye levhacığı kuzeyindeki Avrasya Levhası arasında da sıkıştırılmaktadır. Bu tektonik konumu nedeniyle ülkemizdeki Anadolu levhacığı Türkiye’deki Major Sağ yanal Doğrultu atımlı Kuzey Anadolu Fay Zonu ve Sol Yanal doğrultu atımlı Doğu Anadolu Fay Zonu’nun kesiştiği alanın batısına doğru yılda 2.1 cm hızla hareket etmektedir. Bu depremin oluşmasının, ilksel olarak nedeni Afro-Arap levhasının sınırını oluşturan transform nitelikli Ölü Deniz Fay zonunun ülkemizin sınırları içerisine kadar uzanması ve bu fay zonu boyunca çok uzun bir süre biriktirmiş olduğu potansiyel enerjinin Sol Yanal Doğrultu atımlı Doğu Anadolu Fay Zonu üzerinde anlık olarak kinetik enerjiye dönüştürmesidir. 7.8 büyüklüğündeki ilk deprem 6 Şubat 2023 tarihinde sabah saat 4.17’de Gaziantep’in yaklaşık 22 km batı-güneybatısında Sofalaca alanında meydana gelmiştir. Yüzlerce km uzaklıktaki 11 şehri yaklaşık 86 saniye boyunca ciddi bir şekilde sarsan ilk deprem onbinlerce insanın ölümüne ve onbinlerce binanın yıkılmasına neden olmuştur. Bu depremin artçısı, 6.8 büyüklüğünde olup, sadece 11 dakika sonra birinci depremin yaklaşık 10 km güneybatısında yine Karasu grabeni içerisinde Nurdağı’na yakın bir yerde meydana gelmiştir. Bu artçı da ayakta durmaya çalışan binaları çok ciddi bir şekilde etkilemiş ve yıkmıştır. Bu depremler ile Doğu Anadolu Fay Zonunun yüzlerce km uzunlukta 5 segmenti kırılmıştır. Bu depremlerin ardından aynı gün yaklaşık 9 saat sonra ilk depremin olduğu yerin yaklaşık 100 km kuzeyinde saat 13:24’te Doğu Anadolu Fay Zonu’nun kuzey kesimlerinden uzanan Sürgü-Çardak Fay Segmenti ilk depremler tarafından tetiklenerek 7.6 büyüklüğünde ikinci büyük bir deprem ile Kahramanmaraş Ekinözü taraflarında kırılmıştır. İkinci depremin artçısı da 98 dakika sonra aynı segmentin yaklaşık 65 km batı kesiminde Göksun İlçesinin yaklaşık 10 km kuzeyinde 6 büyüklüğünde meydana gelmiştir. Göksun’da yaşayan insanlar, birinci depremde yüzey kırığının oluşmadığını ancak, 7.6 büyüklüğündeki deprem ile bölgede yüzey kırıklarının oluştuğunu belirtmişlerdir. Bu depremlerin oluşması sonrasında Doğu Anadolu Fayı’nın güney segmentleri boyunca sahada ortalama 3,5 metre civarında sol yönlü yanal ötelenmeler ile genelde kuzey bloğun yükseldiği 1,5 metreye varan düşey atımlar tespit edilmiştir. Bu depremler sonrasında 12000’in üzerinde artçı sarsıntıların meydana gelmesi sonrasında da 20.2.2023 tarihinde Amanos Fayının uzantısında bulunan ve o tarihe kadar kırılmamış bulunan Antakya Fayını (Hatay) saat 20:04’te kırarak 6.4 büyüklüğünde diğer bir depremin meydana gelmesine neden olmuştur. Bu artçı deprem bu zonda karada kırılan son parça olup, güneybatısında Akdeniz’in içinden bir transform faylı sınır ile Kıbrıs’ın güney kesimlerine ulaşmakta ve bu sınır da Afrika plakası-Anadolu levhacığının sınırını oluşturmaktadır. Depremlerin ardından Adana ili yakın çevresinde esas deprem bölgesine göre çok daha küçük yüzey deformasyonları gelişmiştir.

Anahtar Kelimeler

6 Şubat 2023 Türkiye Depremleri, Kahramanmaraş, Hatay, Doğu Anadolu Fay Zonu, Yüzey deformasyonu

February 6, 2023 Kahramanmaraş-Gaziantep Earthquakes; Effects on Adana province and its close surroundings

Öz

Türkiye is a seismically active earthquake country, where mainly bounded by active faults, located on the Alpine-Himalayan mountain belt. Our country has not experienced earthquakes of this magnitude for a very long time. The geological factor that causes these earthquakes to occur is the relative movements of the plates and platelets on the crust of the earth. As the African and Arabian plates move northward along the boundary of the Dead Sea transform fault zone in the south, these plates have been compressing and pushing the Turkish Plate in the north for a very long time. In addition, the Turkish (Anatolian) platelet is compressed between the Eurasian Plate in the north. Due to this tectonic settlement of our country, the Anatolian platelet in Turkey moves at a rate of 2.1 cm per year towards the west of the area where the Major Right-lateral Strike-slip North Anatolian Fault Zone and the Left Lateral strike-slip East Anatolian Fault Zone intersect around Karlıova. The primary reason for the occurrence of this earthquake is that the Transform Dead Sea Fault zone, which forms the border of the Afro-Arabian plate, extends into the borders of our country and the potential energy that it has accumulated for a very long time along this left lateral Eastern Anatolian Fault zone is instantly transformed into kinetic energy. The first earthquake with a magnitude of 7.8 occurred on 6 February 2023 at 4:17 am in the Sofalaca area, approximately 22 km west-southwest of Gaziantep. The first earthquake, which shook 11 cities hundreds of kilometers away for about 86 seconds, caused the death of tens of thousands of people and the collapse of tens of thousands of buildings. The aftershock of this earthquake was 6.8 magnitude and occurred just 11 minutes later, about 10 km southwest of the first earthquake, again in the Karasu graben, close to Nurdağı. This aftershock also seriously affected and destroyed the buildings that were trying to stand. With these earthquakes, 5 segments of the East Anatolian Fault Zone with a length of hundreds of kilometers were broken. After these earthquakes, the Sürgü-Çardak Fault Segment extending from the northern parts of the Eastern Anatolian Fault Zone, approximately 100 km north of the first earthquake, approximately 9 hours later on the same day, at 13:24, was triggered by the first earthquakes and a second big earthquake of 7.6 magnitude hit Kahramanmaraş Ekinözü village. The aftershock of the second earthquake occurred 98 minutes later, approximately 65 km west of the same segment, approximately 10 km north of Göksun District with a magnitude of 6. People living in Göksun stated that there was no surface rupture in the first earthquake, but surface fractures occurred in the region with the 7.6 magnitude earthquake. After these earthquakes occurred, left lateral displacements were detected on average around 3,5 meters in the field along the southern segments of the Eastern Anatolian Fault, and vertical displacement up to 1.5 meters, where the northern block generally uplifted. After these earthquakes, more than 12000 aftershocks occurred, and on 20.02.2023, the Antakya Fault (Hatay), which was in the extension of the Amanos Fault and had not been broken until that date, broke at 20:04 and caused another 6.4 earthquake to occur. This zone is the last piece to break on the land, and it reaches the southern parts of Cyprus with a transform fault boundary through the Mediterranean Sea in the southwest, and this boundary forms the boundary of the African plate-Anatolian platelet. During and after these earthquakes, much smaller surface deformations developed in the immediate vicinity of Adana province than the main earthquake region.

Anahtar Kelimeler

6 February 2023 Turkey Earthquakes, Kahramanmaraş, Hatay, East Anatolian Fault Zone, Surface Deformation.

Kaynakça

• Barka, A.A. ve Kadinsky-Cade, K., 1988. Strike-Slip Fault Geometry in Turkey and Its Influence on Earthquake Activity. Tectonics, (7), 3, 663-684.
• Demirtaş, R., 2019. Türkiye diri fayları, deprem etkinlikleri, paleosismolojik çalışmalar ve gelecek deprem potansiyelleri, 303 s.
• Doyuran, V., Gülkan, P. and Koçyiğit, A., 1989. Seismotectonic evaluation of the Akkuyu Nuclear Power plant site. Geology Geophysics research center, Middle East Technical University, Ankara, 69.
• Duman, T. Y., Emre, Ö., 2013. The East Anatolian Fault: Geometry, Segmentation and Jog Characteristics, Geological Society, Special Publication, 372:495-529, London.
• Erdağ, D.Ş., 2007. Ecemiş Fay Zonu'nun Yahyalı (kayseri)-pozantı (Adana) Arasında Kalan Kesimin Morfotektoniği Ve Paleosismik Aktivitesi. İstanbul Teknik Üniversitesi, Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 186 s.
• Emre, Ö., Duman, T. Y., Özalp, S., Elmacı, H., Olgun, Ş., Şaroğlu, F., 2013. Açıklamalı Türkiye Diri Fay Haritası, MTA Genel Müdürlüğü, Özel Yayın Serisi-30, Ankara- Türkiye.
• Emre, Ö., Duman, T. Y., Özalp, S., Şaroğlu, F., Olgun, Ş., Elmacı, H., & Çan, T., 2016. Active fault database of Turkey. Bulletin of Earthquake Engineering, 1-47. DOI: https://doi.org/10.1007/s10518-016-0041-2
• Esat, K., Seyitoğlu, G., 2023. 6.2.2023 Kahramanmaraş depremleri ön inceleme raporu. Ankara.
• Hempton, M. R., Dewey, J. F., Şaroğlu, F., 1981, The East Anatolian Transform Fault: along strike variations in geometry and behaviour, EOS Transac, American Geophysial Union, EOS 62, 393.
• Herece, E., 2008. Doğu Anadolu Fayı (DAF) Atlası. General Directorate of Mineral Research and Exploration. Special Publications, Ankara, Serial Number, 13, 359.
• Kara, M., Ünlügenç, U.C., Elmacı, H., Duman, T.Y., 2020. Yumurtalık Fayı’nın Holosen Aktivitesinin Araştırılması (Ceyhan-Adana). Ç.Ü. Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 35 (1), ss. 183-193, Adana.
• Menekşe, A., 2016. Probabilistic Seismic Hazard Assessment For East Anatolian Fault Zone Using Planar Source Models, M.Sc Thesis, Natural and Applied Sciences of METU, 132s.
• Muehlberger, R. W. ve Gordon, M. B., 1987, Observations on the complexity of the East Anatolian Fault, Turkey. Journal of Structural Geol., vol. 9, no. 7, pp. 899-903.
• Över S, Ünlügenç U.C., 1998. Seismotectonic Evidence of the Antioch Triple Junction and Resent Temporal Change in Quaternary to Present-day Stress State Along Hatay Region (SE-Turkey), Third International Geology Symposium, Proceeding Book, p. 98, Ankara.
• Pampal, S., 1984. Kadirli-Kozan-Feke (Adana) Bölgesinin Stratigrafisi ve Tektonik Özellikleri, Selçuk Üniversitesi, Mühendsilik Fakültesi, Jeoloji Mühesndisliği Bölümü, Konya.
• Perinçek, D. and Çemen, İ., 1990, The structural relationship between the East Anatolian and Dead Sea fault zones in southeastern Turkey. Tectonophysics, 172, 331-340.
• Perinçek, D., Günay, Y. and Kozlu, H., 1987. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesindeki yanal atımlı faylar ile ilgili yeni gözlemler. Türkiye 7. Petrol Kongresi Bildirileri, 89-103.
• Soysal, H., Sipahioğlu, S., Kolcak, D., Altinok Y., 1981. Türkiye ve Çevresinin Tarihsel deprem Kataloğu. TUBITAK, Proje no. TBAG 341, Istanbul, 86 pp.
• Şaroğlu, F., Emre, Ö., Boray, A. 1987. Türkiye’nin Diri Fayları ve Depremsellikleri, Institute of Mineral Research and Exploration Report, 8174.
• Şaroğlu, F., Emre, Ö., Kuşçu, İ., 1992. The East Anatolian Fault Zone of Turkey, Annales Tectonicae, 6:99-125.
• Şengör, A.M.C. ve Yılmaz, Y., 1981. Tethyan Evolutıon Of Turkey: A Plate Tectonıc Approach, Tectonophysics, 75, 181-241.
• Ünlügenç, U.C., 1993. Controls on Cenozoic sedimentation in the Adana Basin, Southern Turkey (Ph.D. Thesis), Keele University, UK. Two Volumes, Volume 2, figures, logs and maps. pp. 229.
• Ünlügenç, U.C., Akıncı, A.C., Güneyli, H., 2011. Çukurova Basen Kompleksinin Tektonik Elementleri, ATAG 15, 19-22 Ekim 2011, s 6., Adana.
• Ünlügenç, U. C., Akıncı, A. C., 2017. Kızıldere- Güveloğlu (Ceyhan- Adana) Civarının Tektono-Stratigrafisi, Çukurova Ünv. Müh. Mim. Fak. Dergisi, 32(2):85-99, Adana.
• Ünlügenç, U.C., and Akıncı, A.C., 2018. Geodynamical Evolution of the Misis Structural High, Ceyhan (Adana), Southern Turkey. 9th International Symposium on Eastern Mediterranean Geology, Antalya/Turkey. 7–11 May 2018, Cilt 1, ss. 374-379, Antalya, Turkey.
• Ünlügenç, U.C., Akıncı, A.C., 2019. Çukurova Bölgesinde Deprem Üreten (Aktif) Fayların Geometrilerinin Belirlenmesi. Çukurova Üniversitesi Bireysel Araştırma Projesi Proje No: FBA-2017-8064.
• Ünlügenç,U.C., Akyıldız, M., ve Akıncı, A.C., 2021. Anavarza Antik Kenti (Adana-Osmaniye) Civarının Jeolojisi ve Depremselliği Hakkında Genel Bilgiler. Anazarbos ve Anavarza Kitap bölümü, Cilt 1, 31-48 Aralık, 2021, ISBN:978-625-8430-28-8.
• Westaway, R., 1994, Present-day kinematics of the Middle East and Eastern Mediterranean, J. Geophys. Res., vol. 99, no. B6, p. 12,071-12,090.
• Westaway, R. 2004. Kinematic Consistency between the Dead Sea Fault Zone and The Neogene and Quaternary Left-Lateral Faulting in SE Turkey. Tectonophysics, 391, 203–237.
• Williams, G. D., Ünlügenç, U. C., Kelling, G., Demirkol, C., 1995. Tectonic Controls on Stratigraphic Evolution of The Adana Basin, Turkey, Journal of the Geological Society, 152:873-882, London.
• Yavuzoğlu, A., Özalp, S., Elmacı, H., Kara, M., Yurtseven, E., Duman, T.Y., 2016. Karataş fault: a paleoseismological glance to the Neotectonics of İskenderun bay. Abstracts Geological Congress of Turkey 69, April 11-15, p 469.
• Yürür, M.T., Chorowicz, J., 1998. Recent Volcanism, Tectonics and Plate Kinematics Near The Junction of The African, Arabian and Anatolian Plates in The Eastern Mediterranean, Journal of Volcanology and Geothermal Research, 85:1-15.
• AFAD, T.C., Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Deprem Dairesi Başkanlığı, İnternet sitesi, https://deprem.afad.gov.tr/depremkatalogu.
• EMSC, The European-Mediterranean Seismological Centre İnternet sitesi, https://www.emsc-csem.org/Earthquake/seismologist.php.