Milyas Bölgesi'nin Roma Dönemi Yol ve Yerleşim Yapısı

Yıl 2004, Cilt: 1, 67 - 83, 15.05.2004

Mustafa Adak , Sencer Şahin

Öz

Milyas Bölgesi'nin Roma Dönemi Yol ve Yerleşim Yapısı

Deniz seviyesinden ortalama 1100 m yüksekliğe sahip Elmalı Platosu etrafı yüksek dağlarla çevrili ve önemli su kaynaklarına sahip, hafif engebeli mümbit bir düzlüktür. Ovanın kuzeyinde ve güneyinde bugün büyük ölçüde kurutulmuş olan iki göl bulunmaktadır. Kuzeydeki Karagöl, güneydeki ise Avlan ismini taşımaktadır. Akdağ'dan (antik Kragos) doğup, Avlan Gölü'ne dökülen Akçay (antik Aedesa), daha sonra Avlan Gölü'nü düdenler aracı­lığı ile terk ederek Alakır Çayı ismiyle (antik Arykandos) denize ulaşır. Yağışlı mevsimlerde kabaran göl suları ovanın büyük bölümünü kapladığı için, antik çağlarda bölgenin yerleşim coğrafyası ve yerleşimler arasındaki ulaşım sistemi bu doğal koşullara göre şekillenmiştir. Likya Bölgesi'nin zahire ambarı niteliğini taşıyan ve çeşitli edebi ve epigrafik kaynakta Milyas adıyla anılan Elmalı Platosu Patara Yol Anıtı'ndan anlaşıldığı gibi, her yön­den gelen yolların birleştiği bir göbek özelliğini de taşımaktaydı. Söz konusu anıtta Elmalı Ovası'nda yer alan beş kent ve bu kentler arasındaki yol güzergahları şöyle sıralanmaktadır:

Güz. 27 Kastabara'dan Khoma'ya … Stadia

Güz. 28 Khoma'dan Podalia'ya 40 Stadia (yak. 7,5 km)

Güz. 29 Khoma'dan Milyas'daki Kodopa'ya 3[2]Stadia (yak. 6 km)

Güz. 30 Kodopa'dan [Akarassos'a …Stadia]

Güz. 31 Akarassos'tan [Soklai'a … Stadia]

Güz. 32 Soklai'dan [Podalia'ya … Stadia]

Güz. 33  Podali[a'dan …  Arneai'ya] 10[4 Stadia]

Güz. 34  Pod[alia'dan  Arykanda'ya … Stadia]

Bu listeye göre, batı yönünden gelip Khoma'ya ulaşan yol burada iki yöne ayrılmakta ve ovayı çepeçevre dolaştıktan sonra yine aynı yere gelmekteydi. Şu halde adı geçen kentler ovanın kenar kısımlarında, yani dağ eteklerinde ya da göllerin ıslak zemininden daha yüksek kısımlarda aranmalıdır. Öyle anlaşılıyor ki, ovanın orta bölümleri iki göl dolayısıyla yerleşime ve ulaşıma elverişli değildi. „Höyük“ anlamına gelen Khoma Kenti'nin bugünkü Hacımusalar yanındaki büyük Höyük olduğu bilim dünyasınca uzun zamandır bilinmekteydi. Ne var ki, yol burada biri Podalia'ya, diğeri Kodopa'ya gitmek üzere iki yöne ayrılmaktaydı ve bu noktada ilkin, hangi kentin hangi yönde olduğu sorusunun cevaplandırılması gerekiyordu. Ancak bundan sonra diğer üç kentin yerle­rinin saptanabilmesi mümkün olabilirdi. Her ne kadar bilim dünyasında Podalia'nın yeri hakkında çeşitli görüşler ortaya atılmış ise de, biz ilkin bu kentin Avlan Gölü'nün kuzey kıyısında yükselen tepe üzerindeki Buraliye Ha­rabeleri ile özdeş olduğu varsayımından hareketle arazideki gözlemlerimize yön verdik. Çünkü, bu varsayımda en önemli ipucunu yine Patara Yol Anıtı vermekteydi. Şöyle ki; yol listesinin 33. ve 34. güzergahlarında Podalia'yı sahile bağlayan iki güzergah verilmekteydi. Bu da açıkça, Podalia'nın Elmalı Ovası'nın güneyinde, yani Avlan Gölü civarında aranması gerektiğine işaret etmekteydi. Esasen gerek iki sözcük arasındaki ses ben­zerliği (Buraliye/ Podalia) gerekse Patara Yol Anıtı'nda Khoma ile Podalia arası için verilen 7,5 km'lik uzaklık da bu varsayımımızı doğrular nitelikteydi. Karamık Köyü yakınlarındaki Buraliye ören yerinde yaptığımız ince­lemeler ve Hacımusalar–Tekke Köyü ile Avlan Gölü arasında bulduğumuz yol kalıntıları bu tahminimizde ya­nılmadığımızı gösterdi. Khoma (Hacımusalar) ile Podalia arasındaki yol (Güz. 28) bugünkü Abdal Musa Tür­besi'nin bulunduğu Tekke Köyü'ne kadar çamurluk bir sahadan geçmek zorundaydı. Arazide bugün hala görüle­bilen ve her biri tonlarca ağırlıktaki blok taşların döşenmesinden oluşan kilometrelerce yol kalıntısı bu gerçeği doğrular niteliktedir. Yumuşak ve ıslak zemin üzerinde uzayıp giden bu devasa büyüklükteki sayısız taş dizile­rine bir anlam veremeyen yöre sakinleri, duruma bir halk inancıyla cevap bulmaya çalışmış ve bu olguyu Abdal Musa ile ilişkilendirmiştir.

Podalia'yı Elmalı Ovası'nın güneyinde Avlan Gölü'nün kuzey kıyısındaki Buraliye Harabeleri'ne yerleşti­rince, Khoma'dan sonra ikinci güzergah olarak verilen Kodopa'yı (Güz. 29) bunun ters yönünde, Khoma'dan (Hacımusalar) yaklaşık 7 km kuzeyde Karagöl'ün güneybatı kıyısında bir yerde aramamız gerekmekteydi. Araş­tırmalarımız Kuzuköy civarında sonuç verdi. Burada güney–kuzey yönünde dağ eteği boyunca giden antik yol kalıntılarına, Çatal Tepe üzerinde ise antik yerleşime rastladık. Gerek kalıntılar gerekse mesafe bakımından, bu yerleşim yerinin antik Kodopa'yı karşılama olasılığı yüksektir. Kodopa bugüne kadar ismi bilinmeyen yeni bir antik köy yerleşimi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Yol, Karagöl'ün karşı tarafındaki Balıkçı Dağ'ı batı yamacından geçerek Elmalı Kasabası yönüne doğru ilerlemektedir. Söz konusu taş döşeli Roma yolunu Geçitköy (Mümür) ile Ördek Beli arasındaki engebeli arazide Elmalı yönünde kesintili biçimde kilometrelerce izlemek mümkündür. Patara Yol Anıtı'nın Kodopa'dan sonra verdiği Akarassos (Güz. 30) kenti bugünkü Elmalı olmalıdır. Çünkü bu civarda Elmalı'dan başka bir yerde antik kalıntılara rastlanmamaktadır. Bu küçük kent her ne kadar İ.S. 6. yy'da yaşamış olan kutsal Sion Manastırı baş­papazı Tragalassos'lu Nikolaos'un yaşam öyküsünde anılmakta ise de, yeri bugüne kadar saptanamamıştır. Bu lokalizasyonumuz, Elmalı'nın antik ismini öğrenmiş olmamız bakımdan da, önem taşımaktadır. Yol Anıtı'nda bundan sonra gelen Soklai Köyü (Güz. 31) de yine Nikolaos'un yaşam öyküsünde geçmekle birlikte, konumu bugüne kadar saptanamayan yerlerden biridir. Gerek Yol Anıtı'ndaki sıra, gerekse yukarıdaki lokalizasyonlarımız takip edildiğinde, Soklai'ı bugünkü Söğle Köyü'ne yerleştirmekten başka seçeneğimiz kalmamaktadır. Bunun yanı sıra, isimler arasındaki büyük ses benzerliği ve köyde karşımıza çıkan çok sayıda antik kalıntılar ve yazılı taş eserler bu lokalizasyonu hiçbir kuşkuya yer vermeyecek şekilde kesinleştirmektedir.

Soklai'dan sonra yol tekrar Podalia'ya dönerek (Güz. 32) Elmalı Platosu çevresindeki turunu tamamlamak­taydı. Antik yolun Podalia'ya en kısa güzergahtan gidebilmesi için, Söğle Köy'ünün batısında kuzey–güney yönünde uzanan dağ silsilesini ikiye ayıran Gavurali Boğazı'nı geçmek zorundaydı. Arazide yaptığımız gözlem­ler bu tahminimizi kuşkuya yer bırakmayacak şekilde doğruladı. Gavurali Boğazı'nda gerçekten de, bugün bile yer yer kullanılabilir durumda olan, taş döşeme Roma yolunu kilometrelerce takip etmek mümkündür. Yolun izleri, bu geçidin sert zeminini terk edip Avlan Gölü kıyısına çıkınca kaybolmaktadır. Yolun bundan sonra Podalia'ya kadarki güzergahı için iki seçenek bulunmaktadır: Ya gölün kuzeyini çevreleyen yumuşak ve ıslak zemin üzerinde, Khoma ile Podalia arasındakine benzer büyük blok taş döşemeden meydana gelen kestirme bir yol vardı, ya da yol gölü doğu–güneydoğu kıyısından dolaşarak uzun bir güzergahtan Podalia'ya ulaşmaktaydı. Bu durum, ancak arazide yapılacak daha ayrıntılı çalışmalardan sonra açıklığa kavuşacaktır.

Anahtar Kelimeler

Roma Yolları, Lycia, Milyas, Yerleşimler

The System of Roman Roads and Settlements in the Lycian Milyas

Öz

The System of Roman Roads and Settlements in the Lycian Milyas

The authors present a detailed description of the topography of the Milyas upland with its minor and major settlements connected with one another by a road system. Owing to the geographical conditions in the Milyas with two lakes which took up a large portion of the upland and with extensive marshland between these lakes, there had never been a centrally located, powerful polis. Instead, there was a number of minor towns, namely Choma and Podalia, which are known from coin legends and literary sources, and Kopoda, Akarassos and Soklai mentioned in the Stadiasmus of Patara. Under Claudius these five towns were connected by a circular road which was, in some areas, elaborately built with big, heavy stone blocks because of marshy terrain. For example, the 7.5 km stretch of road from Choma to Podalia saw the highest construction input not only in the Milyas but also in the whole of Lycia. According to the authors, the fact that the Romans built elaborate, wide roads in some areas of the Milyas is due partly to the topographical conditions and partly to the importance of the upland as a transit area to the northern provinces.

Anahtar Kelimeler

Roman Roads, Lycia, Milyas, Settlements

Das römische Strassen- und Siedlungssystem in der lykischen Milyas

Öz

Kaynakça

• A. A. Atalay, Abdal Musa Sultan ve Velayetnamesi, İstanbul 1997.
• G. E. Bean, The Site of Podalia, Anzeiger der phil. hist. Klasse der Österreichischen Akademie der Wissenschaften 1968, 159.
• G. E. Bean, Journeys in Northern Lycia 1965–1967 (ETAM 4 = Denkschr. ÖAW, phil.-hist. Kl. 104), Wien 1971.
• J. Börker-Klähn, Tumulus D von Bayındır bei Elmalı als historischer Spiegel, in: M. Giorgieri - M. Salvini - M.-C. Trémouille - P. Vannicelli (Hrsgg.), Licia e Lidia prima dell' Ellenizzazione. Atti del Convegno internazionale Roma, 11 - 12 ottobre 1999, Rom 2003.
• A. Ekiz, Dünden Bugüne Elmalı, Antalya 2001.
• B. Flemming, Landschaftsgeschichte von Pamphylien, Pisidien und Lykien im Spätmittelalter, Wiesbaden 1964.
• D. French, Roman Roads and Milestones of Asia Minor, Fasc. 2: An Interim Catalogue of Milestones I, Oxford 1988.
• M. H. Gates, Archaeology in Turkey. Annual reports, AJA 100, 1996, 315.
• A.S. Hall, The Milyadeis and their Territory, AS 36, 1986, 137-157.
• H. Hellenkemper – F. Hild, Lykien und Pamphylien (TIB 8), Wien 2004.
• A. H. A. Jones – J. R. Martindale – J. Morris, The Prosopography of the Later Roman Empire I (A.D. 260-395), Cambridge 1971.
• R.A. Kearsly, The Milyas and the Attalids. A Decree from the City of Olbasa and a New Royal Letter of the Second Century B.C., AS 1994, 51.
• M. J. Mellink, Local, Phrygian and Greek Traits in Northern Lycia, Rev. Arch. 1976, 21-34.
• St. Mitchell, Native Rebellion in the Pisidian Taurus, in: K. Hopwood (Hrsg.), Organised Crime in Antiquity, London 1999,167.
• F. Onur, Antik Veriler Işığında Likya'nın Hidrografisi, in: S. Şahin – M. Adak (edd.), Likya İncelemeleri I, İstanbul 2002, 91-101.
• E. Petersen – F. v. Luschan, Reisen in Lykien, Milyas und Kibyratis (Reisen im südwestlichen Kleinasien II), Wien 1889.
• R. Syme, Anatolica. Studies in Strabo, hrsg. v. A. Birley, Oxford 1995.
• S. Şahin – M. Adak, Stadiasmus Patarensis. Ein zweiter Vorbericht über das claudische Straßenbauprogramm in Lykien, in: R. Frei-Stolba (Hrsg.), Siedlung und Verkehr im römischen Reich. Römerstraßen zwischen Herrschaftssicherung und Landschaftsprägung. Akten des Internationalen Kolloquiums zu Ehren von Heinz E. Herzig vom 28. und 29. Juni 2001 in Bern, Bern 2004.
• M. Wörrle, Stadt und Fest im kaiserzeitlichen Kleinasien. Studien zu einer agonistischen Stiftung aus Oinoanda, München 1988.
• M. Zimmermann, Probus, Carus und die Räuber im Gebiet des Pisidischen Termessos, ZPE 110, 1996, 274.