Marmor Numidicum in Perge under Domitian

Yıl 2012, Cilt: 9, 41 - 50, 15.05.2012

Sencer Şahin

Öz

In this article, an inscription from a stone quarry, inscribed upon the face of a marble block is examined. This inscribed block was reused, forming the base for an imperial statue within the theater of Perge, when the face of this inscrption was turned to face the ground. A comparison with a dedicatory inscription from Simitthus (Numidia) and another, with an inscription from a stone quarry from the city of Rome, show in all three inscriptions the name Primus who is known to have been a procurator for the quarries in Numidia under Domitianus. This inscribed marble block found in the theater of Perge shows that marble imported from the African provinces was used in Pamphylia, and, further it provides an indication that the decoration of the interior of the theater began, at the latest, during the reign of Flavian.

Anahtar Kelimeler

Perge, theater, marble, Numidia, Primus, procurator, loco, Statue

Domitianus Devrinde Perge'de Numidia Mermeri

Öz

1992 yılında Perge Tiyatrosunda yapılan arkeolojik çalışmalar sırasında sahne binasının yıkıntıları arasında çok sayıda göğüs zırhı taşıyan, ince gözenekli beyaz mermerden imparator heykeli başsız olarak ele geçmiştir. Bu heykellerden birinin plintesinin alt yüzünde kopyalanan Latince yazıt Perge yazıtları sorumlusu S. Şahin'e 2010 yılında ulaştırılmıştır. Bugün heykel Antalya Müzesi'nde sergilendiğinden heykeli kaldırıp plinte altındaki yazıtın kontrolü mümkün olmamıştır. Bununla beraber alınan kopyanın yazıtın tamamını yansıttığı ve doğru olduğu anlaşılmaktadır. Buna göre yazıtın çevirisi şöyle olmaktadır:

İmp(erator) Domiti[anus] Caesar Aug(ustus) Germ(anicus)'un (mermer) ocağından 161 nolu (blok), azatlı (köle) Primus tarafından (gönderilmiştir).

Bir imparator azatlısı olduğu anlaşılan aynı Primus Numidia'da (bugünkü Tunus) Simitthus kenti yakınlarındaki mermer ocaklarında imparatorlara yapılan bir ithaf yazıtının da sahibi olup, aynı yazıtta kendisini N(umidia) m(ermerlerinin) proc(urator)u olarak tanıtmaktadır. Roma'da ele geçen bir diğer mermer ocağı yazıtı ise hemen hemen harfi harfine Perge yazıtıyla aynı metne sahiptir. Şu halde Simitthus, Perge ve Roma'da ele geçen yazıtlarda adı geçen Primus Numidia mermer ocaklarının procuratoru olup, Perge nüshası kent tiyatrosunda en geç Flavienler devrinden başlayarak Numidia'dan ince gözenekli beyaz mermer ithal edildiğine ve buradaki imparator heykellerinin yapımında kullanıldığına işaret etmektedir. Yine tiyatroda ele geçen ve Nero dönemine tarihlenebilen diğer bir yapı ithaf yazıtı ile birlikte yeni buluntu binanın yapımının ve heykel donanımının erken imparatorluk devrine dayandığını göstermektedir.

Her ne kadar tiyatronun sahne binasındaki iç dekorasyonlardan hareketle arkeologlar tiyatronun tamamının inşasını geç Antoninler – Severuslar dönemine yerleştirmek istiyorlarsa da, gerek yukarı­daki epigrafik belgeler gerekse erken İmparatorluk çağı imparator heykelleri binanın yapımına İ. s. 1. yy.'ın ikinci yarısında başlandığına ve 2. yüzyıl başlarında tamamlanarak heykel v.s. tezyinatıyla birlikte işlevsellik kazandığını göstermektedir. Buna karşılık sahne binasının iç mimarisine ilişkin dekorasyonların yapımı Antoninler devrinden başlayarak Severuslar devrine kadar devam etmiş olabilir. Arkeologların kendi tezlerini desteklemek amacıyla söz konusu epigrafik belgelerin ve erken İmparatorluk Çağı imparatorlarına ait heykellerin kentin başka mıntıkalarından Tacitus devrinde (İ.s. 275/6) tiyatroya getirilerek devşirme malzeme olarak kullanıldıkları, hatta bu heykellerin başlarının bu devirde yeniden heykeltıraşlık işleminden geçirilerek Traian, Hadrian v.b. portrelere dönüştürüldüğüne ilişkin iddiaları ise hiçbir bilimsel gerekçeye dayanmadığı gibi, hipotezler yumağından oluşan bu tür bir düşüncenin mantığı da yoktur. Zira Pergeliler Tacitus devrinde gerçekten de tarihin derinliklerinden bazı imparatorların heykellerini şu veya bu şekilde biçimleyerek tiyatrolarına koymak isteselerdi, bunlardan biri kuşkusuz Vespasian diğeri de Caracalla olurdu, zira sadece bu iki imparator Tacitus-Hymnos'unda ismen övülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Perge, tiyatro, mermer, Numidia, Primus, procurator, loco, heykel

Marmor Numidicum in Perge unter Domitian

Öz

Kaynakça

• J. İnan – N. Atik – A. Öztürk – H. Alanyalı, Vorbericht über die Unter-suchungen der Fassade des Theaters von Perge, Arch. Anz. 2000, 285–340.
• A. Coşkun, Das Edikt des Sex. Sotodius Strabo Lubiscidianus und die Fasten der Statthalter Galatiens, Gephyra 6, 2009, 159–164.
• A. Coşkun, Bibliographische Nachträge zu den Fasten der Provinz Galatien in augusteischer und tiberischer Zeit, Gephyra 9, 2012, 124–127.
• İ. Delemen, The Colossal Statue of Lucius Verus Recently Discovered in Perge, Adalya 14, 2011, 297–314.
• M. Heinzelmann, Städtekonkurrenz und kommunaler Bürgersinn. Die Säulenstraße von Perge als Beispiel monumentaler Stadtgestalltung durch kollektiven Euergetismus, Arch Anz. 2003, 197–220.
• H. Dessau, Inscriptones Latinae Selectae I–III, 1–2 1892–1916.
• S. Şahin (Hrsg.), Inschriften von Perge I (I. K. 54) Bonn 1999.
• S. Şahin (Hrsg.), Inschriften von Perge II (I. K. 61) Bonn 2004.
• H. İşkan, Zwei Privatporträts aus Patara. Bemerkungen zur Chronologie der Kleinporträts, Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 117, 2002, 253–281.
• Th. Kraus, Steinbruch- und Blockinschriften, in: F. Rakob (Hrsg.) Simitthus I. Die Steinbrüche und die antike Stadt, Mainz am Rhein 1993, 55– 64.
• A. Özdizbay, Perge'nin M.S. 1.–2. Yüzyıllardaki Gelişimi. Die Stadtentwicklung von Perge im 1.–2. Jh. n. Chr., İstanbul 2012 (Adalya Ekyayın Dizisi 10).
• E. Özgür et alii, Skulpturen des Museums von Antalya I, 21996.
• A. Öztürk, Architektur der scaenae frons des Theaters von Perge, Diss. Berlin 2009.
• S. Şahin, Studien zu den Inschriften von Perge III: Vater und Sohn der Plancia Magna, EA 27, 1996, 115–126.
• S. Şahin, Yazıtlar; in: J. İnan, Perge Tiyatrosu Yayın Çalışmalarının Ön Raporu, KST 18/2, 1996/1997, 72–73.
• S. Şahin, Bauhistorich-epigraphische Zeugnisse aus dem Theater von Perge, Olba 3, 2000, 199–209.
• S. Şahin, Ekklesiasterion und Bouleuterion von Perge, in: F. Naumann-Steckner – B. Päffgen – R. Thomas (Hrsgg.), Zwischen Orient und Okzident. Festschrift für Hansgerd Hellenkemper (Kölner Jahrbuch 43), Berlin 2010, 643–654.