Neue Inschriften aus dem phrygischen Hochland

Nalan Eda Akyürek Şahin; Hüseyin Uzunoğlu

doi:10.37095/gephyra.887709

Araştırma Makalesi

Dağlık Phrygia’dan Yeni Yazıtlar

Yıl 2021, Cilt: 21, 177 - 197, 15.05.2021

Nalan Eda Akyürek Şahin , Hüseyin Uzunoğlu

https://doi.org/10.37095/gephyra.887709

Cited By: 1

Öz

Bu makalede Anadolu Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyeleri Rahşan Tamsü-Polat ve Yusuf Polat tarafından gerçekleştirilen Frig vadisi yüzey araştırmalarında keşfedilen ve bir tanesi (no. 5) daha önceden yayımlanmış olan 6 adet Yunanca yazıt tanıtılmaktadır. Yazıtların ikisi (no. 1-2) Tanrı Megistos Hosios’a sunulan adak yazıtlarıdır. Bu tanrı ile büyük olasılıkla Dorylaion ve çevresinden çok iyi bilinen Hosios ve Dikaios isimli tanrılar kastediliyor olmalıdır. Fa-kat tanrı buradaki yazıtlarda sadece tek bir tanrı olarak karşımıza çıkmaktadır ve isminin “Dikaios” kısmı yoktur. Bu tanrının Megistos epithet’i ilk defa bu yazıtlar sayesinde ortaya çıkmaktadır. Yazıtların iki tanesi ise epigram’lardan (no. 3-4) oluşmaktadır. İlk epigram bir pentametron ve altı heksametron vezninde kaleme alınmış olup eser Pasikrates isimli birisi tarafından diktirilmiştir. Bu yazıtta Pasikrates’in Efendisi Letoides’e (Leto’nun oğlu), yani Apollon’a bir teşekkür şiiri sunduğunu görüyoruz. Şiirde Pasikrates eşi Dada’nın yanı sıra çok sayıdaki çocuk-larının da isimlerini ve özelliklerini saymaktadır. Makalemizdeki diğer epigram ise bir mezar şiiri/ağıtı olup Karikos isimli birisine aittir. Şiire göre eserin üzerinde vaktiyle iki adet aslan heykeli de yer almaktaydı. Mezar soyguncularına karşı koruyucu bir tedbir olarak konulan aslanlar bugün kayıp olsa da stel üzerinde görülebilen dübel delikleri şiirde bahsedilen bu aslanların heykellerinin yerleştirilmesi için kullanılmış olsa gerektir. Şiirde bir kelime oyunu vardır ve ölen kişinin (bu) vahşi hayvanlarla (Yunancası θήρ) aynı adı taşıyan bir işi (θήρα = avcılık) yaptığından söz edilmektedir. Karikos’un bir avcı olması muhtemeldir. Son iki yazıt (no. 5-6) düz mezar yazıtı olup ilki Solon ve Nana için çocukları Menodoros ve diğer bir oğlu tarafından yaptırılmıştır; diğer yazıt ise fragmandır. Eserlerin hepsi Roma İmparatorluk Dönemi’nin 2. veya 3. yüzyıl-larındandır. Yazıtların Türkçe çevirileri şöyledir:
1. Andr- - - - oğlu, - - -on, brabeutes, Tanrı Megistos Hosios için (bu) adağı dikti.
2. Tyrannos oğlu rahip Polykrates? Tanrı Megistos Hosios’a adağı (sundu).
3. Pasikrates (bu altarı adadı).
Çünkü onu Efendi Letoides (= Leto’nun oğlu = Apollon) atalarından beri seviyordu ve onu tüm ölümlüler arasında açık ara en iyi kişi yapmıştı. Eşi Dada ile beraber asil çocuklar dünyaya getirdi: bilgelikte yaşından çok daha olgun olan Papylos’u, sonra Leonti(o)s’u, Tanrı (görevine) kutsanmış Pasikrates’i ve sevgiyle özlemi duyulan Patriki(o)s’u ve Gregori(o)s’u (ve) hepsinden daha sevimli bir şekilde öne çıkan Antiokhos’u, çok saygıdeğer kızları Domna’yı ve beraberinde Strato-nike’yi.
4. Bu mezarın üzerinde iki aslan görüyorsun, dağlarda yaşayan hayvanları; isimleriyle aynı anlama gelen bir işi yapan kişiyi bekliyorlar. Annem Demetria’dan doğmayım, babam ise Diomedes idi. Adım Karikos’tu, bütün ölümlülere yardım eden! Hayattayken ve aklım yerindeyken yaptırdı(m) bu parlak taştan mezar anıtını.
5. - - - ros ve Menodoros babaları Solon için ve (anneleri) Nana için (hatıraları nedeniyle bu mezarı yaptırdılar.)
6. - - - - - anısı nedeniyle - - - -

Anahtar Kelimeler

Yazılıkaya, Eskişehir, Yunanca yazıtlar, adak yazıtları, Theos Megistos Hosios, brabeutes, epigram, Letoides

Kaynakça

Anthologia Graecae. Greek Anthology, Vol. II with an English translation by W. R. Paton, London 1919.
N. E. Akyürek Şahin, Phrygia’dan Yeni Zeus Bronton Adakları, Arkeoloji ve Sanat 122, 2006, 89-124.
N. E. Akyürek Şahin, Yazıdere (Seyitgazi) Kutsal Alanı ve Adak Yazıtları, İstanbul 2006.
N. E. Akyürek Şahin, Neue Votivsteine aus dem Museum von Afyon, Gephyra 4, 2007, 59-115.
N. E. Akyürek Şahin – H. Uzunoğlu, Eskişehir Müzesi’nden Yeni Yazıtlar, in: M. Arslan - F. Baz (eds.), Arkeoloji, Tarih ve Epigrafi’nin Arasında: Prof. Dr. Vedat Çelgin’in 68. Doğum Günü Onuruna Makaleler, İstanbul 2018, 33-67.
N. E. Akyürek Şahin – H. Uzunoğlu, Neue Weihungen an Hosios kai Dikaos aus dem Museum von Eskişehir, Gephyra 19, 2020, 189-230.
A. O. Alp, Eskişehir, Başara Köyü Kazılarında Bulunan Bizans Dönemi Kiliseleri, in: K. Pektaş et al., XIII. Ortaçağ ve Türk Dö-nemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildi-rileri, 14-16 Ekim 2009, İstanbul 2010, 21-30.
J. G. C. Anderson, A Summer in Phrygia: I, JHS 17, 1897, 396-424.
K. Belke – N. Mersich, Phrygien und Pisidien (TIB 7), Wien 1990.
D. Berndt, Midasstadt in Phrygien. Eine sagenumwobene Stätte im Anatolischen Hochland, Mainz 2002.
T. Christian, Gebildete Steine. Zur Rezeption literarischer Techniken in den Versinschriften seit dem Hellenismus (Hypomnemata 197), Göttingen 2015.
A. Coşkun, Dionysiac Associations among the Dedicants of Ho-sios kai Dikaios. Revisiting Recently Published Inscriptions from the Mihalıççık District in North-West Galatia, Gephyra 19, 2020, 111-133.
Th. Drew-Bear, Nouvelle Inscriptions de Phrygie, Zutphen 1978.
Empedocles, The Extant Fragments, M. R. Wright (Hrsg.), New Haven-London 1981.
E. Erten, Dorylaion’dan Yeni Bir Hosios kai Dikaios Adağı ve Atlı Tanrı Üzerine Bazı Düşünceler, Phaselis IV, 2018, 199-217.
Etymologicum Magnum, T. Gaisford (Hrsg.), Oxford 1848.
P. Frei, Phrygische Toponyme, EA 11, 1988, 9-34.
V. Garulli, Byblos lainee. Epigrafia, letteratura, epitafio (Eikasmos, Studi 20), Bologna 2012.
F. T. Gignac, A grammar of the Greek Papyri of the Roman and Byzantine Periods I. Phonology, Milan 1976.
H. Güney, New Inscriptions from Northeast Phrygia: The Cult of Hosios and Dikaios, Gephyra 15, 2018, 101-117.
C. H. E. Haspels, The Highlands of Phrygia: Sites and Monuments, 2 cilt, Princeton/New Jersey 1971.
C. H. E. Haspels, Frigya. Midas Kenti Kazıları ve Dağlık Frigya Bölgesi’ndeki Araştırmalar (Hrsg.: D. Berndt, mit der Hilfe von H. Çambel), İstanbul 2009.
B. Hemberg, ΑΝΑΞ, ΑΝΑΣΣΑ und ΑΝΑΚΕΣ als Götternamen unter besonderer Berücksichtigung der attischen Kulte, Uppsala 1955.
P. Herrmann, Ergebnisse Einer Reise in Nordostlydien (Denk-schrif¬ten der Österreichische Akademie der Wissenschaften. Philoso¬phisch-historische Klasse 80), Wien 1962.
R. Merkelbach (mit Hilfe von F. K. Dörner und S. Şahin), Die Inschriften von Kalchedon (IK 20), Bonn 1980.
J. Strubbe, The Inscriptions of Pessinous (IK 66), Bonn 2005.
J. Keil – A. von Premerstein, Bericht über eine Reise in Lydien und der südlichen Aiolis, Wien 1908.
A. Körte, Kleinasiatische Studien III. Die phrygischen Felsdenkmäler, MDAI 23, 1898, 80-153.
J. Kubińska, Les monuments funéraires dans les inscriptions grec¬ques de l’Asie Mineure, Warsaw 1968.
J. -S. Balzat – R. W. V. Catling – É. Chiricat – Th. Corsten, A Lexi-con of Greek Personal Names, Vol. VC: Inland Asia Minor, Oxford 2018.
P. Le Bas – W. H. Waddington, Inscriptions grecques et latines recueillies en Gréce et en Asie Mineure, Hildesheim-New York 1972 (Nachdruck Paris 1870).
Th. Lochman, Studien zu kaiserzeitlichen Grab- und Votivereliefs aus Phrygien, Basel 2003.
D. Magie, Roman Rule in Asia Minor. To the End of the Third Century After Christ I, Princeton 1950.
W. M. Calder, Monumenta Asiae Minoris Antiqua I, Manchester 1928.
C. W. M. Cox – A. Cameron, Monuments from Dorylaeum and Nacolea (MAMA V), Manchester 1937.
W. H. Buckler – W. M. Calder, Monuments and Documents from Phrygia and Caria (MAMA VI), Manchester 1939.
B. Levick – S. Mitchell et alii (eds.), Monuments from Appia and the Upper Tembris Valley, Cotiaeum, Cadi, Synaus, Ancyra Sidera and Tiberiopolis (MAMA X), London 1993.
St. Mitchell, Anatolia: Land, Men, and Gods in Asia Minor Vo¬-lume I: The Celts in Anatolia and the Impact of Roman Rule, Oxford 1993.
St. Mitchell – D. French, The Greek and Latin Inscriptions of An¬kara (Ancyra), Vol. II: Late Roman, Byzantine and other texts, München 2019.
Th. Mommsen, Epinikos, Hermes 32, 1897, 660-663.
Ch. Naour, Inscriptions du Moyen Hermos, ZPE 44, 1981, 11-44.
F. Onur – S. Kılıç-Arslan, New Inscriptions from Aloanda in Lycia, Gephyra 21, 2021,
G. Perrot, Exploration archéologique de la Galatie et de la Bithynie, d’une partie de la Mysie, de la Phrygie, de la Cappadoce et du Pont, Paris 1872.
E. Pfuhl – H. Möbius, Die ostgriechischen Grabreliefs II, Mainz 1979.
J. Pircher, Das Lob der Frau im vorchristlichen Grabepigramm der Griechen, Innsbruck 1979.
Y. Polat, Dağlık Phrygia Bölgesi Yerleşim Tiplerinin Coğrafi Bilgi Sistemleri ile İncelenmesi, A. Çabuk – F. Alanyalı (Hrsgg.), Kültür Varlıklarının Belgelenmesi, Eskişehir 2009, 104-118.
W. M. Ramsay, The Cities and Bishoprics of Phrygia (Continued), JHS 8, 1887, 461-519.
W. M. Ramsay, Luke the Physician, and Other Studies in the History of Religion, London 1908.
W. M. Ramsay, The Utilisation of Old Epigraphic Copies, JHS 38, 1918, 124-192.
M. Ricl, Le sanctuaire des dieux Saint et Juste à Yaylababa Köyü, Ziva Ant 40, 1990, 158-177.
M. Ricl, Hosios Kai Dikaios. Premiere partie: Catalogue des inscriptions, EA 18, 1991, 1-70.
M. Ricl, Hosios Kai Dikaios. Seconde partie: Analyse, EA 19, 1992, 71-103.
M. Ricl, Hosios Kai Dikaios. Nouveaux Monuments, EA 20, 1992, 95-100.
M. Ricl, Newly published and unpublished Inscriptions for Hosios and Dikaios and their Contribution to the Study of the Cult, şurada: E. Winter (Hrsg.), Vom Euphrat bis zum Bosporus. Kleinasien in der Antike. Festschrift für Elmar Schwertheim zum 65. Geburtstag (Asia Minor Studien 65), Bonn 2008, 563-579.
L. Robert, Études anatoliennes: Recherches sur les inscriptions grecques de l’Asie Mineure, Paris 1937.
L. Robert, À travers l'Asie Mineure: poètes et prosateurs, monnaies grecques, voyageurs et géographie, Paris 1980.
Chr. Schuler, Ländliche Siedlungen und Gemeinden im hellenistischen und römischen Kleinasien, München 1998.
R. Merkelbach – J. Stauber, Steinepigramme aus dem griechischen Osten I: Die Westküste Kleinasiens von Knidos bis Ilion, München-Leipzig 1998.
R. Merkelbach – J. Stauber, Steinepigramme aus dem griechischen Osten II: Die Nordküste Kleinasiens (Marmarameer und Pontos), München-Leipzig 2001.
R. Merkelbach – J. Stauber, Steinepigramme aus dem griechischen Osten III: Der ferne Osten und das Landesinnere bis zum Tauros, München-Leipzig 2001.
R. Merkelbach – J. Stauber, Steinepigramme aus dem griechischen Osten IV: Die Südküste Kleinasiens, Syrien und Palaestina, München-Leipzig 2002.
G. Staab, Gebrochener Glanz. Klassische Tradition und Alltags-welt im Spiegel neuer und alter Grabepigramme des griechischen Ostens, Berlin-Boston 2018.
J. R. Steuart, A description of some ancient monuments, with inscriptions, still existing in Lydia and Phrygia, several of which are supposed to be tombs of early kings, London 1842.
P. Herrmann, Tituli Asiae Minoris V. Tituli Lydiae linguis Graeca et Latina conscripti. Fasc. II: Regio septentrionalis ad occidentem vergens, Wien 1989.
R. Tamsü Polat, Yazılıkaya/Midas Vadisi Akpara Kale Mezarları, Olba 26, 2018, 249-284.
C. Texier, Description de l’Asie Mineure: faite par ordre du gouvernement français en 1833-1837, Première partie, Paris 1839.
T. Tüfekçi Sivas, Eskişehir-Afyonkarahisar-Kütahya il sınırları içindeki Phryg kaya anıtları (Anadolu Üniversitesi Yayınları No 1156), Eskişehir 1999.
T. Tüfekçi Sivas, Batı Frigya’da Frig Yerleşmeleri ve Kaya Anıtlarının Araştırılması, in: H. Sivas – T. Tüfekçi Sivas (Hrsgg.), Friglerin Gizemli Uygarlığı/The Mysterious Civilization of the Phrygians, İstanbul 2007.
T. Tüfekçi Sivas, Frig Vadileri ve Kutsal Yazılıkaya-Midas Kenti, in: T. Tüfekçi Sivas – H. Sivas (Hrsgg.), Frigler/Phrygians. Midas’¬ın Ülkesinde, Anıtların Gölgesinde/In the Land of Midas, In the shadow of monuments, İstanbul 2012, 112-159.
T. Tüfekçi Sivas – H. Sivas, Frig Vadileri (Friglerden Türk Döne-mine Uzanan Kültürel Miras), Eskişehir 2007.
M. Waelkens, Die kleinasiatischen Türsteine: Typologische und epigraphische Untersuchungen der kleinasiatische Grabreliefs mit Scheintur, Mainz am Rhein 1986.
Ch. Wallner, Die Inschriften des Museums in Yozgat, Wien 2011.
L. Zgusta, Kleinasiatische Personennamen, Prag 1964.

New Inscriptions from the Highlands of Phrygia

Yıl 2021, Cilt: 21, 177 - 197, 15.05.2021

Nalan Eda Akyürek Şahin , Hüseyin Uzunoğlu

https://doi.org/10.37095/gephyra.887709

Cited By: 1

Öz

In this article, we present six inscriptions (one has already been published) discovered in the course of the on-going surveys in the Phrygian Highlands conducted by Rahşan Tamsü-Polat and Yusuf Polat from the archaeology department of Anadolu University (Eskişehir). Two of the inscriptions are ex-votos dedicated to Megistos Hosios, which are most likely to be associated with Hosios and Dikaios worshipped predominantly in Dorylaion and in its environs. In both of these dedications, the god appears as one deity and does not bear the name ‘Dikaios’, but has the epithet of Megistos, attested here for the first time. Two of the inscriptions are epi-grams. The first is an epigram comprising of one pentamer and 6 hexameters in verse. The in-scribed monument is erected by a certain Pasikrates who expresses his gratitude through this poem to his Lord Letoides (Leto’s son) i.e. to Apollon. In this epigram, Pasikrates list the names of his wife and many children along with their characteristics. The other poem is of the funerary epigram genre, belonging to a man called Karikos. According to the epigram, two lions were standing on the top of the funerary monument, apparently serving an apotropaic function. Even though these lions are missing today, the dowel holes visible on the monument were almost certainly employed to secure the recorded statues of two lions. In the epigram there is a sort of wordplay and the deceased seemingly performed something (i.e. θήρα = hunting) which bears the same name with these wild animals (θήρ), and this possibly indicates that Karikos was a hunter. The last two inscriptions (nos 5-6) are funerary inscriptions. The first is inscribed for Solon and Nana by their child Menodoros. The other is fragmentary. All of these inscriptions date from the Roman Imperial Period (2nd and 3rd century A.D.).

Anahtar Kelimeler

Yazılıkaya, Eskişehir, Metropolis, Greek Inscriptions, votive inscriptions, Theos Megistos Hosios, brabeutes, epigrams, Letoides,

Kaynakça

Anthologia Graecae. Greek Anthology, Vol. II with an English translation by W. R. Paton, London 1919.
N. E. Akyürek Şahin, Phrygia’dan Yeni Zeus Bronton Adakları, Arkeoloji ve Sanat 122, 2006, 89-124.
N. E. Akyürek Şahin, Yazıdere (Seyitgazi) Kutsal Alanı ve Adak Yazıtları, İstanbul 2006.
N. E. Akyürek Şahin, Neue Votivsteine aus dem Museum von Afyon, Gephyra 4, 2007, 59-115.
N. E. Akyürek Şahin – H. Uzunoğlu, Eskişehir Müzesi’nden Yeni Yazıtlar, in: M. Arslan - F. Baz (eds.), Arkeoloji, Tarih ve Epigrafi’nin Arasında: Prof. Dr. Vedat Çelgin’in 68. Doğum Günü Onuruna Makaleler, İstanbul 2018, 33-67.
N. E. Akyürek Şahin – H. Uzunoğlu, Neue Weihungen an Hosios kai Dikaos aus dem Museum von Eskişehir, Gephyra 19, 2020, 189-230.
A. O. Alp, Eskişehir, Başara Köyü Kazılarında Bulunan Bizans Dönemi Kiliseleri, in: K. Pektaş et al., XIII. Ortaçağ ve Türk Dö-nemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildi-rileri, 14-16 Ekim 2009, İstanbul 2010, 21-30.
J. G. C. Anderson, A Summer in Phrygia: I, JHS 17, 1897, 396-424.
K. Belke – N. Mersich, Phrygien und Pisidien (TIB 7), Wien 1990.
D. Berndt, Midasstadt in Phrygien. Eine sagenumwobene Stätte im Anatolischen Hochland, Mainz 2002.
T. Christian, Gebildete Steine. Zur Rezeption literarischer Techniken in den Versinschriften seit dem Hellenismus (Hypomnemata 197), Göttingen 2015.
A. Coşkun, Dionysiac Associations among the Dedicants of Ho-sios kai Dikaios. Revisiting Recently Published Inscriptions from the Mihalıççık District in North-West Galatia, Gephyra 19, 2020, 111-133.
Th. Drew-Bear, Nouvelle Inscriptions de Phrygie, Zutphen 1978.
Empedocles, The Extant Fragments, M. R. Wright (Hrsg.), New Haven-London 1981.
E. Erten, Dorylaion’dan Yeni Bir Hosios kai Dikaios Adağı ve Atlı Tanrı Üzerine Bazı Düşünceler, Phaselis IV, 2018, 199-217.
Etymologicum Magnum, T. Gaisford (Hrsg.), Oxford 1848.
P. Frei, Phrygische Toponyme, EA 11, 1988, 9-34.
V. Garulli, Byblos lainee. Epigrafia, letteratura, epitafio (Eikasmos, Studi 20), Bologna 2012.
F. T. Gignac, A grammar of the Greek Papyri of the Roman and Byzantine Periods I. Phonology, Milan 1976.
H. Güney, New Inscriptions from Northeast Phrygia: The Cult of Hosios and Dikaios, Gephyra 15, 2018, 101-117.
C. H. E. Haspels, The Highlands of Phrygia: Sites and Monuments, 2 cilt, Princeton/New Jersey 1971.
C. H. E. Haspels, Frigya. Midas Kenti Kazıları ve Dağlık Frigya Bölgesi’ndeki Araştırmalar (Hrsg.: D. Berndt, mit der Hilfe von H. Çambel), İstanbul 2009.
B. Hemberg, ΑΝΑΞ, ΑΝΑΣΣΑ und ΑΝΑΚΕΣ als Götternamen unter besonderer Berücksichtigung der attischen Kulte, Uppsala 1955.
P. Herrmann, Ergebnisse Einer Reise in Nordostlydien (Denk-schrif¬ten der Österreichische Akademie der Wissenschaften. Philoso¬phisch-historische Klasse 80), Wien 1962.
R. Merkelbach (mit Hilfe von F. K. Dörner und S. Şahin), Die Inschriften von Kalchedon (IK 20), Bonn 1980.
J. Strubbe, The Inscriptions of Pessinous (IK 66), Bonn 2005.
J. Keil – A. von Premerstein, Bericht über eine Reise in Lydien und der südlichen Aiolis, Wien 1908.
A. Körte, Kleinasiatische Studien III. Die phrygischen Felsdenkmäler, MDAI 23, 1898, 80-153.
J. Kubińska, Les monuments funéraires dans les inscriptions grec¬ques de l’Asie Mineure, Warsaw 1968.
J. -S. Balzat – R. W. V. Catling – É. Chiricat – Th. Corsten, A Lexi-con of Greek Personal Names, Vol. VC: Inland Asia Minor, Oxford 2018.
P. Le Bas – W. H. Waddington, Inscriptions grecques et latines recueillies en Gréce et en Asie Mineure, Hildesheim-New York 1972 (Nachdruck Paris 1870).
Th. Lochman, Studien zu kaiserzeitlichen Grab- und Votivereliefs aus Phrygien, Basel 2003.
D. Magie, Roman Rule in Asia Minor. To the End of the Third Century After Christ I, Princeton 1950.
W. M. Calder, Monumenta Asiae Minoris Antiqua I, Manchester 1928.
C. W. M. Cox – A. Cameron, Monuments from Dorylaeum and Nacolea (MAMA V), Manchester 1937.
W. H. Buckler – W. M. Calder, Monuments and Documents from Phrygia and Caria (MAMA VI), Manchester 1939.
B. Levick – S. Mitchell et alii (eds.), Monuments from Appia and the Upper Tembris Valley, Cotiaeum, Cadi, Synaus, Ancyra Sidera and Tiberiopolis (MAMA X), London 1993.
St. Mitchell, Anatolia: Land, Men, and Gods in Asia Minor Vo¬-lume I: The Celts in Anatolia and the Impact of Roman Rule, Oxford 1993.
St. Mitchell – D. French, The Greek and Latin Inscriptions of An¬kara (Ancyra), Vol. II: Late Roman, Byzantine and other texts, München 2019.
Th. Mommsen, Epinikos, Hermes 32, 1897, 660-663.
Ch. Naour, Inscriptions du Moyen Hermos, ZPE 44, 1981, 11-44.
F. Onur – S. Kılıç-Arslan, New Inscriptions from Aloanda in Lycia, Gephyra 21, 2021,
G. Perrot, Exploration archéologique de la Galatie et de la Bithynie, d’une partie de la Mysie, de la Phrygie, de la Cappadoce et du Pont, Paris 1872.
E. Pfuhl – H. Möbius, Die ostgriechischen Grabreliefs II, Mainz 1979.
J. Pircher, Das Lob der Frau im vorchristlichen Grabepigramm der Griechen, Innsbruck 1979.
Y. Polat, Dağlık Phrygia Bölgesi Yerleşim Tiplerinin Coğrafi Bilgi Sistemleri ile İncelenmesi, A. Çabuk – F. Alanyalı (Hrsgg.), Kültür Varlıklarının Belgelenmesi, Eskişehir 2009, 104-118.
W. M. Ramsay, The Cities and Bishoprics of Phrygia (Continued), JHS 8, 1887, 461-519.
W. M. Ramsay, Luke the Physician, and Other Studies in the History of Religion, London 1908.
W. M. Ramsay, The Utilisation of Old Epigraphic Copies, JHS 38, 1918, 124-192.
M. Ricl, Le sanctuaire des dieux Saint et Juste à Yaylababa Köyü, Ziva Ant 40, 1990, 158-177.
M. Ricl, Hosios Kai Dikaios. Premiere partie: Catalogue des inscriptions, EA 18, 1991, 1-70.
M. Ricl, Hosios Kai Dikaios. Seconde partie: Analyse, EA 19, 1992, 71-103.
M. Ricl, Hosios Kai Dikaios. Nouveaux Monuments, EA 20, 1992, 95-100.
M. Ricl, Newly published and unpublished Inscriptions for Hosios and Dikaios and their Contribution to the Study of the Cult, şurada: E. Winter (Hrsg.), Vom Euphrat bis zum Bosporus. Kleinasien in der Antike. Festschrift für Elmar Schwertheim zum 65. Geburtstag (Asia Minor Studien 65), Bonn 2008, 563-579.
L. Robert, Études anatoliennes: Recherches sur les inscriptions grecques de l’Asie Mineure, Paris 1937.
L. Robert, À travers l'Asie Mineure: poètes et prosateurs, monnaies grecques, voyageurs et géographie, Paris 1980.
Chr. Schuler, Ländliche Siedlungen und Gemeinden im hellenistischen und römischen Kleinasien, München 1998.
R. Merkelbach – J. Stauber, Steinepigramme aus dem griechischen Osten I: Die Westküste Kleinasiens von Knidos bis Ilion, München-Leipzig 1998.
R. Merkelbach – J. Stauber, Steinepigramme aus dem griechischen Osten II: Die Nordküste Kleinasiens (Marmarameer und Pontos), München-Leipzig 2001.
R. Merkelbach – J. Stauber, Steinepigramme aus dem griechischen Osten III: Der ferne Osten und das Landesinnere bis zum Tauros, München-Leipzig 2001.
R. Merkelbach – J. Stauber, Steinepigramme aus dem griechischen Osten IV: Die Südküste Kleinasiens, Syrien und Palaestina, München-Leipzig 2002.
G. Staab, Gebrochener Glanz. Klassische Tradition und Alltags-welt im Spiegel neuer und alter Grabepigramme des griechischen Ostens, Berlin-Boston 2018.
J. R. Steuart, A description of some ancient monuments, with inscriptions, still existing in Lydia and Phrygia, several of which are supposed to be tombs of early kings, London 1842.
P. Herrmann, Tituli Asiae Minoris V. Tituli Lydiae linguis Graeca et Latina conscripti. Fasc. II: Regio septentrionalis ad occidentem vergens, Wien 1989.
R. Tamsü Polat, Yazılıkaya/Midas Vadisi Akpara Kale Mezarları, Olba 26, 2018, 249-284.
C. Texier, Description de l’Asie Mineure: faite par ordre du gouvernement français en 1833-1837, Première partie, Paris 1839.
T. Tüfekçi Sivas, Eskişehir-Afyonkarahisar-Kütahya il sınırları içindeki Phryg kaya anıtları (Anadolu Üniversitesi Yayınları No 1156), Eskişehir 1999.
T. Tüfekçi Sivas, Batı Frigya’da Frig Yerleşmeleri ve Kaya Anıtlarının Araştırılması, in: H. Sivas – T. Tüfekçi Sivas (Hrsgg.), Friglerin Gizemli Uygarlığı/The Mysterious Civilization of the Phrygians, İstanbul 2007.
T. Tüfekçi Sivas, Frig Vadileri ve Kutsal Yazılıkaya-Midas Kenti, in: T. Tüfekçi Sivas – H. Sivas (Hrsgg.), Frigler/Phrygians. Midas’¬ın Ülkesinde, Anıtların Gölgesinde/In the Land of Midas, In the shadow of monuments, İstanbul 2012, 112-159.
T. Tüfekçi Sivas – H. Sivas, Frig Vadileri (Friglerden Türk Döne-mine Uzanan Kültürel Miras), Eskişehir 2007.
M. Waelkens, Die kleinasiatischen Türsteine: Typologische und epigraphische Untersuchungen der kleinasiatische Grabreliefs mit Scheintur, Mainz am Rhein 1986.
Ch. Wallner, Die Inschriften des Museums in Yozgat, Wien 2011.
L. Zgusta, Kleinasiatische Personennamen, Prag 1964.