KEMALEDDİN İBNÜ’L-HÜMÂM’IN AKIL-NAKİL ANLAYIŞI

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 12, 31 - 67, 15.07.2017

Nizamettin Karataş

Öz

Kemaleddin İbnü’l-Hümâm, Sivas asıllı bir ailenin çocuğu olarak Mısır’da doğmuş ve orada vefat etmiş, aklî ve naklî ilimlerde allâme kabul edilen çok yönlü bir âlimdir.

Bu makale İbnü’l-Hümâm’ın akıl ve nakil anlayışını tespit etmeyi hedeflemektedir. İlim tarihine kalıcı eserler bırakan âlimlerin temel meseleler hakkındaki görüşlerinin tespiti yol gösterici ve ufuk açıcı olmaktadır. İbnü’l-Hümâm’ın akıl ve nakil anlayışını ortaya koyabilmek için; aklın alanına (mecâlü’l-akl), naklin alanına (mecâlü’n-nakl) ve akıl ve naklin ortak olduğu alanlara ait konuları, müellifin nasıl değerlendirdiği tespit edilmeye çalışılmıştır. Aklın asıl naklin fer, naklin asıl aklın fer olduğu meseleler tartışılmış, müellifin akıl ve nakil anlayışının tespitinde belli başlı kelam ekollerinin konuyla ilgili görüşlerine kısaca yer verilmiştir. Mâtürîdîlik ekolüne mensup bir âlim olarak kabul edilen İbnü’l-Hümâm’ın her hususta mezhebini savunan bir yaklaşım sergilemediği, bazı konularda eklektik bir anlayışla meseleleri izah ettiği gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İbnü’l-Hümâm, el- Müsayere, akıl, nakil, asıl, fer.

Kaynakça

• Altıntaş, Ramazan. İslam Düşüncesinde İşlevsel Akıl. İstanbul: 2003. Âmidî, Seyfuddin, el-İhkâm fi Usûli’l-Ahkâm. Tahkîk: Seyyid el-Cemîlî, Dâru’l-Kitabi’l-Arabiyye, Beyrût: 1404/1984. Âmidî, Ali b. Ebi Ali Seyfuddin, Ebkâru’l-Efkâr fi Usûli’d-Din. Tahkîk: Ahmed Muhammed el-Mehdî, Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, Kâhire: 1424/2004. Atar, Fahrettin. Fıkıh Usulü. İstanbul:1992. Aydın, Ali Arslan. İslam İnançları ve Felsefesi. (Tevhid ve Kelam), İstanbul: ts. Aydın, Hakkı. Sivaslı Kemaleddin İbnü’l-Hümâm Hayatı ve Eserleri. Sivas: 2000. Bakıllânî, Kadi Ebubekir. Kitâbu Temhidi’l-Evâil ve Telhîsu’d-Delâil. Beyrut: 1988. Baktır, Mehmet. “Ehl-i Sünnet Kelamında Akıl”. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000. Bağdâdî, Abdulkahir. Usûlu’d-din. thk. Ahmed Şemseddin. Beyrut: 2002. Beyazî, Kemalüddin Ahmet. İşârâtü’l-Merâm min İbârâti’l-İmâm. İstanbul:1949. Beyazizâde, Ahmed b. Hasan b. Sinaneddin. İmam Azam Ebu Hanife’nin İtikadi Görüşleri, trc. İlyas Çelebi, İstanbul:1996. Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuki İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhıyye Kamusu. İstanbul: 1967. Buharî, Ebu Abdillah Muhammed b.İsmail. el-Camiu’s-Sahih. İstanbul: 1981. Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. nşr. A. Fikri Yavuz - İsmail Özen. İstanbul: ts. Cürcanî, Ebu’l-Hasan Seyyid Şerif Ali b. Muhammed. Kitâbü’t-Ta’rifât. thk. Abdülmünim el- Hafnî, Kahire: ts. Cürcanî, Ebu’l-Hasan Seyyid Şerif Ali b.Muhammed. Şerhu’l-Mevâkıf. İstanbul:1320. Cüveynî, Ebu’l Meali Abdülmelik. el-Burhân fi Usûli’l-Fıkh. Kahire: ts. Çelebi, İlyas. "Hüsün ve Kubuh". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. TDV Yayınları, İstanbul: 2000. Ebu Davud, Süleyman b.el-Eş’as. es-Sünen. İstanbul: 1981. Ebu’l-Yusr Muhammed Pezdevî. Usûlu’d-din: Ehl-i Sünnet Akaidi. trc. Şerafeddin Gölcük. İstanbul: 1994. Eş’arî, Ebu’l-Hasan. Risâle fi İstihsâni’l-Havd fi İlmi’l-Kelâm. Haydarabad:1344. Eş’arî, Ebu’l-Hasan. el- Lum’a fi’r-Redd ala Ehli’z-Zeyği ve’l-Bid’a. Kahire:1965. Eş’arî, Ebu’l-Hasan. el- el- İbâne an Usûlü’d-Diyâne. Dâru İbn Hazm:1424/2003. Gazzalî, Ebu Hamid Muhammed. Şerefu’l -Akl ve Mâhiyetuhu. Beyrut:1986. Harman, Vezir, Seyfeddin Amidi’nin Kelam Sisteminde Usulud-din ve Usulul-Fıkh İlişkisi, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara. Harman, Vezir, Eş’arî Kelâmcısı Miklâtî’nin Lübâbü’l-ʿUkûl Bağlamında Bazı Kelâmî Görüşleri, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 20, sy. 1 (Haziran 2016). İbn-i Ebî Şerif, Kemaleddin Muhammed b. Muhammed. el-Müsâmerâtü Şerhu’l Müsâyerâti. Sayda: 2004. İbnü’l-Hümâm, Kemaleddin. Kitâbu’l-Müsâyere fi’l-Akâidi’l-Münciyeti fi’l-Ahira. Beyrut: 2004. İbnü’l-Hümâm. et-Tahrîr fi usûli’l fıkh. Kahire: ts. İbn-i Mâce, Ebu Abdillah Muhammed b.Yezid. es-Sünen. İstanbul:1981. İbn-i Manzur, Ebu’l-Fadl Cemalüddin Muhammed b. Mükrim, el-Afrikî. Lisânü’l-Arab. Beyrut: ts. İbn-i Teymiyye, Takıyyüddin. Der’ü Teâruzi’l-Akl ve’n-Nakl (thk. Abdullatif Abdurrahman),Beyrut,1997. İcî, Abdurrahmân b. Ahmed. el-Mevâkıf fi İlmi’l-Kelâm. Kahire: ts. İsfehanî, Ragıp. el-Müfredât fi Garîbi’l-Kur’ân. İstanbul:1986. Kâdî Abdulcebbâr. el-Muğnî fi Ebvâbi’t-Tevhidi ve’l-Adl. thk. M.Ali en-Neccar-Abdülhalim en-Neccar. Kahire: 1965. Kâdî Abdulcebbâr. Şerhu Usûli’l-Hamse. Kahire:1965. Kâtip Çelebi. Keşfu’z-Zünûn. İstanbul: 1971. Kılavuz, A.Saim. Anahatlarıyla İslâm Akaidi ve Kelâm’a Giriş: İstanbul:1997. Kutluer, İlhan. Akıl ve İtikad. İstanbul: 1996. Leknevî, Muhammed Abdulhayy el-Hindî. Fevâidü’l-Behiyye fi terâcimi’l-Hanefiyye. Beyrut: ts. Matürîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed. Kitâbü’t-Tevhid . thk. Fethullah Huleyf. İstanbul: 1979. Miklâtî, Yusuf b. Muhammed (ö. 626/1229). Lübâbü’l-ukûl fî red ale’l-felâsife fî ilmi’l-usûl. nşr. Hüseyin Mahmud. Kahire: Daru’l-Ensâr, 1977. Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. El-Haccac. Sahîhu Müslim, İstanbul,1981. Nesefî, Ebû’l-Muîn, Meymun b. Muhammed. Tabsirâtu’l-Edille Fi-Usûli’d-Din. thk. Hüseyin Atay. Ankara: 1993. Neseî, Ebu Abdirrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. Sünenü’n-Neseî. İstanbul: 1981. Nevevî, Muhyiddin. Riyâzüs-Salihîn. trc. Kıvamüddin Burslan, H. Hüsnü Erdem. Ankara: 1981. Özcan, Hanefi. Matüridî’de Bilgi Problemi. İstanbul: 1993. Özel, Ahmed. Hanefi Fıkıh Âlimleri. Ankara: 1990. Râzî, Fahreddin. Kelam’a Giriş:el-Muhassal trc. Hüseyin Atay. Ankara: 1978. Rudolph, Ulrich, Maturidi ve Semerkant’ta Ehl-i Sünnet Kelamı, trc. Özcan Taşcı, İstanbul 2016 Sehâvî, Muhammed b. Abdurrahman. ed-Dav’ul-Lâmi fi A’yni’l-Karni’t-Tâsi’. Beyrut: ts. Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman. Buğyetü’l-Vu’ât. Beyrut: ts. Şehristânî, Abdülkerim. el-Milel ve’n-Nihâl. thk. M.Seyyid Geylani. Kahire:1986. Şemseddin Sami. Kâmûsü’l-A’lâm. İstanbul: 1306. Taftazânî, Sa’düddin. İslam Akaidi. trc. Süleyman Uludağ. İstanbul:1982. Taşcı, Özcan, Aydınlanma, Oryantalizm ve İslam- Kelami Konular Bağlamında Bir Karşılaştırma, Ankara: 2013 Taşcı, Özcan, “Aydınlanma Felsefesinin Temel Değerlerine İlk Dönem Mu`tezile Kelamcılarının Katkıları”, II. Ilgaz Felsefe Günleri (Aydınlanma-Din-Demokrasi) Ulusal Sempozyumu, Çankırı Karatekin Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü Çankırı 13-14-15 Ekim 2011, s. 313-333. Taşcı, Özcan, Kant'ın Vernuft (Akıl) ve Verstand (Zihin) Arasında Yaptığı Ayrımın Kelam'daki İzlerine Dair Bir Araştırma, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VI (2006), cilt 6, sayı: 4. Ekim-Kasım-Aralık (2006) , s. 195-216 Taşköprüzâde, M. Efendi. Mevzuâtü’l-Ulûm. İstanbul: 1313. Taşpınar, Halil.“Kemaleddin İbnü’l-Hümam’ın İslam Düşünce Tarihindeki Yeri ve el-Müsâyere adlı eserinden İman ve İslam Örneği”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9, sy. (Aralık 2005): 138-168. Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevra. Sünenü’t-Tirmizî. İstanbul:1981. Topaloğlu, Bekir. Kelam ilmi. İstanbul:1993. Yeprem, M. Saim. İrade Hürriyeti ve İmam Matüridi. İstanbul:1997.