İSTANBUL SÖZLEŞMESİ’NİN İSLÂM HUKUKUNA GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 19, 41 - 68, 15.01.2021

Akif Dursun

Öz

Tam adı “Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi” olan meşhur adı ile İstanbul Sözleşmesi, 11 Mayıs 2011 tarihinde İstanbul’da imzalanmış, 14 Mart 2012’de onaylanmış ve 01 Ağustos 2014’de yürürlüğe girmiştir. Sözleşme için ev sahipliği yapan Türkiye, aynı zamanda Sözleşme’yi ilk imzalayan ve meclisinde ilk onaylayan ülkelerden birisidir. Sözleşme, en başından beri ilgili kişiler tarafından eleştiri konusu yapılmış, yakın zamanlarda ise bu tartışma iyice artmıştır. Özellikle dindar camianın şiddetli eleştiri konusu yaptığı Sözleşme bu makalede İslam hukuk açısından incelenmiştir. Bu inceleme yapılırken Sözleşme’nin geneli hakkında bir değerlendirme yapılmış ancak temel olarak İslâm hukuku ile uyuşmadığı düşünülen kavramlar ve düzenlemeler üzerinde durulmuştur. Sözleşme aslında hukukî bir konuyu düzenlemesine rağmen içerik olarak ciddi biçimde ideolojik unsurlar taşımaktadır. Bu sebeple İslâm hukuku açısından değerlendirme yapılırken sadece fıkhî hükümlere değil aynı zamanda, fıtrat, yaratılış amacı gibi doğrudan hukuk kabul edilemeyecek hususlara da değinilmiştir. Makale giriş ve sonuç haricinde üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde tanımlar, ikinci bölümde düzenlemeler incelenmiş, üçüncü bölümde de genel bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İstanbul Sözleşmesi, toplumsal cinsiyet, kadın, şiddet, fıtrat

Kaynakça

• Acar, Halil İbrahim. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Albayrak, Mustafa. “Şikayete Tabi Suçların Özellikleri ve Bu Suçlara Bağlanan Hukuki Sonuçlar”. TBB Dergisi 77 (2008), 281-306.
• Amman, Mehmet Tayfun. “Toplumsal Boyutlarıyla Cinsiyet - Sosyal, Bilimsel Yaklaşımlar”. Dini ve Toplumsal Boyutlarıyla Cinsiyet: Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı. İstanbul: 2012, 13-55.
• Apaydın, H. Yunus. Din ve Fıkıh Yazıları, İstanbul: İlkharf Yayıncılık, 2018.
• Aslan, Mehmet Selim. İslâm Aile Hukuku, Bursa: Emin Yayınları, 2019.
• Aydın, Mehmet Âkif. "Aile", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989, 2/196-200.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebu’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Şerhu Sünen-i Ebî Dâvud, thk. Ebu’l-Münzir Hâlid b. İbrâhim. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1420/1999.
• Bader, Aynur Eryiğit. “Sünnet Olma ve Kadın Sünneti”. Eski Yeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi 37 (2018), 81-107.
• Bakırcı, Çağrı Mert. “Cinsel Kimlik: Biyolojik Cinsiyet, Cinsel Yönelim ve Toplumsal Cinsiyet Nedir?”. Evrim Ağacı. Erişim 8 Ağustos 2020. https://evrimagaci.org/cinsel-kimlik-biyolojik-cinsiyet-cinsel-yonelim-ve-toplumsal-cinsiyet-nedir-1470.
• Bakırcı, Kadriye. “İstanbul Sözleşmesi”. Ankara Barosu Dergisi 2015/4, 133-214.
• Bayar, Mesut. “İslâm Aile Hukukunda Karı-Koca Arasında Meydana Gelen Anlaşmazlıklara Önerilen Çözümler”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi (www.e-sarkiyat.com- ISSN: 1308-9633) V (Nisan 2011), 87-111.
• Bayraktar, Tuğba. “İstanbul Sözleşmesi ve 2017 Türkiye Gölge Raporuna İlişkin Bir Değerlendirme”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 26/3 (2018), 87-111.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullāh b. Ömer b. Muhammed el-Beyzâvî. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, thk. Muhammed Abdurrahman Maraşlı. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1418.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye, 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
• Bozkurt, Nebi. "Sünnet", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/sunnet--hitan#2-islamda (03.10.2020).
• Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ, thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Canikoğlu, Seher Kırbaş. “Kadınlara Yönelik Şiddetin ve Ev İçi Şiddetin Önlenmesine Dair Ulusal ve Uluslararası Mevzuat (İstanbul Sözleşmesi ve 6284 Sayılı Kanun)”. Ankara Barosu Dergisi 2015/3, 357-378.
• Cessas, Ebû Bekir Ahmed b. ‘Alî. Ahkâmü’l-Kur’an, thk. Muhammed Sâdık Kumhâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1405.
• Çelik, Dilek Bilgiç – Şahin, Nevin Hotun. “Cinsel Yönelimler: Sağlık Personelinin Yaklaşımı”. Literatür Sempozyum Dergisi, 2014/1, 15-23.
• Dağcı, Şamil. "Hükûmet-i Adl". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 24 Eylül 2020 https://islamansiklopedisi.org.tr/hukumet-i-adl.
• Demircan, Ali Rıza, “Kız – Kadın Sünnetine Nasıl Bakmalıyız?”. Mirat Haber. Erişim 3 Ekim 2020. https://www.mirathaber.com/kiz-kadin-sunnetine-nasil-bakmaliyiz/
• Desûkī, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Ḥâşiye ʿale’ş-Şerḥi’l-kebîr. 4 Cilt. by. Dâru’l-Fikr, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Erdal, Mesut. “Kur’an’da “Nüşûz” Kavramı”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi III/2 (2001), 37-51.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh İlmine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 2012.
• Erdoğan, Suat. “İslâm Aile Hukukunda Şiddetli Geçimsizlik (Şikâk) Durumunda Hakem Tayini ve Tayin Edilen Hakemlerin Yetkileri”. Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi I/2 (2017), 45-57.
• Fahreddin Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî. Mefâtîḥu’l-ġayb (et-Tefsiru’l-Kebîr). 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• Gültekin, Mücahit. Bilimsel Araştırmalarda Kadın-Erkek Farklılıkları. Aile Akademisi Derneği. Bursa: Nisan 2014.
• Güner, Umut vd. Türkiye’de Cinsel Yönelim veya Cinsiyet Kimliği Temelinde Ayrımcılığın İzlenmesi Raporu 1 Ocak – 30 Haziran 2010. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi, Şubat 2011.
• Halil b. İshak b. Musa el-Cündî. el-Muḫtaṣar. thk. Ahmed Câd. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1426/2005.
• Haraşî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah el-Haraşî. Şerḥu Muḫtaṣarı Ḫalîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Hattab er-Ruaynî, Şemsüddin Ebû Abdillah Muhammed b. Muhammed. Mevâhibü’l-celîl li-şerḥi Muḫtaṣarı Ḫalîl. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• Henrica A.F.M. (Henriette Jansen) vd. Türkiye’de Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet. Ankara 2009.
• Heyet. el-Mevsûʿatü’l-Fıkhiyyetü’l-Kuveytiyye. 45 Cilt. Kuveyt: Vezâretü’l-Evkaf, 1404-1427.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib b. Abdirrahmân b. Gālib el-Muhâribî el-Gırnâtî el-Endelüsî. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdüsselam Abdü’ş-şâfî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1422.
• İbn Nüceym, Zeynuddîn b. İbrâhîm el-Mısrî. el-Baḥrü’r-râʾiḳ. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübü’l-İslâmiyye, ts.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî. Fetḥu’l-bârî ʿalâ Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 9 Cilt. Medîne: Mektebetü’l-Gurebâ, 1417/1996.
• Kadına Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesi. İstanbul, 11.V.2011.
• Kaptanoğlu, İlknur Yüksel vd. Türkiye’de Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet Araştırması. Ankara: 2015.
• Kazmirci, Treysi. “Cinsel Yönelim”, İstanbul Psikiyatri Derneği. Erişim 8 Ağustos 2020. http://www.ipe.com.tr/tr/icerik/71/cinsel-yonelim.
• Keleş, Şükrü. Psikiyatristlerin ve Cinsel Azınlıkların Cinsel Kimlik ve Cinsel Yönelim Konusuna İlişkin Değersel Söylemleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi, 2015.
• Kılıç, Muharrem. “Yasal Koruma ve Güvence Sistemleri Açısından Şiddetin Hukuksal Çerçevesi”. Şiddet Karşısında İslâm. Ankara: DİB Yay., 2013, 385-416.
• Köse, Feyza Betül. “Cahiliye’den İslâm’a Kadına Yönelik Şiddet”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (2018), 73-94.
• Köse, Üzeyir. “Eşcinsellik ve İslâm Ceza Hukukundaki Durumu”. Asos Journal: The Journal of Academic Social Science V/52 (2017), 383-404.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh el-Kurtubî. el-Câmi’ li-Ahkâmi’l-Kur’an (Tefsîru’l-Kurtubî). thk. Ahmed el-Berdûnî – İbrahim Etfîş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Masriyye, 1964/1384.
• Kutluay, İbrahim. “Kadına Şiddeti Meşrûlaştırdığına Delil Olarak Kullanılan Bazı Âyet ve Hadislerin Değerlendirilmesi”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim] 18/2 (2018), 439-467.
• Mevvak, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yûsuf b. Ebi’l-Kāsım el-Mevvâk el-Abderî. et-Tâc ve’l-iklîl li-Muḫtaṣarı Ḫalîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1994.
• Müslim, Ebu’l-Huseyn b. el-Haccâc en-Neysâbûrî. el-Câmi‘u’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Remlî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Hüseyn b. Hasen er-Remlî el-Makdisî. Şerḥu Süneni Ebî Dâvûd, thk. Halid er-Ribat vd. 20 Cilt. Feyyum: Dâru’l-Fellâh, 1437/2016.
• Scott, Joan W., “Toplumsal Cinsiyet: Faydalı Bir Tarihsel Analiz Kategorisi”. çev.: Derya Demirler-Fahriye Dinçer. Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar 12 (Ekim 2010), 112-138.
• Şafak, Ali. "Erş", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 24 Eylül 2020, https://islamansiklopedisi.org.tr/ers.
• Şahin, Meryem – Gültekin, Mücahit. Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine Dayalı Politika Uygulayan Ülkelerde Kadın ve Aile (İzlanda, Finlandiya, Norveç, İsveç, Türkiye). İstanbul: SEKAM Yayınları, 2014.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî. Câmiu’l-Beyan fî Te’vîli’l-Kur’an (Tefsir), thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 26 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tirmizî, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ es-Sulemî. el-Câmi‘u’l-kebîr (Sünen-i Tirmizî). 5 Cilt. Mısır: Mustafa Babi’l-Halebî, 1975.
• Topal, Şevket – Küçük, Yunus Emre. “Aile İçi Şiddet ve İslâm Hukukundaki Önleyici Tedbirler”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (2012), 11-41.
• Turan, Sümeyra Ünalan. Toplumsal Cinsiyet Tutumları Bağlamında Aile İçi Sorumluluk Paylaşımı: Yükseköğrenim Görmüş Çalışan Dindar Kadınlar ve Eşleri Örneği. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Yaman, Ahmet– Çalış, Halit. İslâm Hukuku. Ankara: Bilay Yayınları, 2019.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Yılmaz, İbrahim. “İslâm Aile Hukukunda Boşanmaları Önleyici Bir Tedbir Olarak Tahkîm Müesseselerine Hukuki İşlerlik Kazandırılması”, Turkish Studies = Türkoloji Araştırmaları: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12/10 (2017), 329-360.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-Zemahşerî. el-Keşşâf ʿan Ḥaḳāʾiḳı Ġavâmiżi’t-Tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.
• Zeydan, Abdülkerim. el-Mufassal fî ahkami’l-mer’e ve’l-beyti’l-müslim fi’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye. 11 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.