MANİSA YAZMA ESER KÜTÜPHANESİNDEKİ YEKŞAH CİLTLER

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 20, 300 - 324, 15.07.2021

Yasin Çakmak

Öz

Türk İslâm sanatının her döneminde icra edilen eserlerin tezyinat programı birbirleriyle irtibatlı ilerlemiş ve hiçbir zaman bütünlüğünü kaybetmemiştir. İslâmiyet’in tarih sahnesine çıkması ve gelişen fetihlerle birlikte birçok yeni kültürlerle tanışılmış ve Türk-İslam sanatına yeni bezeme unsurları girmiştir. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Döneminden sonra Fatih Devrinde Osmanlı cildi kendi üslubunu oluşturarak birbirinden sanatlı eserleri vücuda getirmiştir. Osmanlı Devleti’nin Batı ile kurduğu münasebetler neticesinde XVII. ve XVIII. yüzyıllarda yeni tezyinî unsurlar Türk cilt sanatına girmiştir. Klasik dönemden sonra malzeme ve teknik anlamında farklılaşma yaşanarak ciltler üzerindeki desenler “yazma” tekniğinde üretilmiştir. Akabinde bu motifler “yekşah” aletiyle işlenerek hacim kazandırılmış ve sanat değerleri daha da arttırılmıştır. Cilt sanatı araştırmalarında yekşah örnekleri az bulunmakta olup gerekli akademik çalışmalardan da uzak kalmıştır. Manisa Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki 13.105 adet yazma eser ayrıntılı bir şekilde incelenmiş ve 3 adet Türkçe, 3 adet Arapça ve 1 adet Farsça muhtevaya sahip 7 adet yazma eser cildinin yekşah tekniğinde bezendiği tespit edilmiştir. Ciltler; desen, teknik ve kompozisyon açısından irdelenerek diğer müze ve koleksiyonlardaki örneklerle karşılaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

yekşah, cilt sanatı, tezyinat, manisa, osmanlı

Teşekkür

Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, Manisa Yazma Eser Kütüphanesi müdürü ve personeline gerekli yardımları için teşekkürlerimle.

YEKSAH BOOKBINDINGS IN MANISA MANUSCRIPT LIBRARY

Öz

Türk İslâm sanatının her döneminde icra edilen eserlerin tezyinat programı birbirleriyle irtibatlı ilerlemiş ve hiçbir zaman bütünlüğünü kaybetmemiştir. İslâmiyet’in tarih sahnesine çıkması ve gelişen fetihlerle birlikte birçok yeni kültürlerle tanışılmış ve Türk-İslam sanatına yeni bezeme unsurları girmiştir. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Döneminden sonra Fatih Devrinde Osmanlı cildi kendi üslubunu oluşturarak birbirinden sanatlı eserleri vücuda getirmiştir. Osmanlı Devleti’nin Batı ile kurduğu münasebetler neticesinde XVII. ve XVIII. yüzyıllarda yeni tezyinî unsurlar Türk cilt sanatına girmiştir. Klasik dönemden sonra malzeme ve teknik anlamında farklılaşma yaşanarak ciltler üzerindeki desenler “yazma” tekniğinde üretilmiştir. Akabinde bu motifler “yekşah” aletiyle işlenerek hacim kazandırılmış ve sanat değerleri daha da arttırılmıştır. Cilt sanatı araştırmalarında yekşah örnekleri az bulunmakta olup gerekli akademik çalışmalardan da uzak kalmıştır. Manisa Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki 13.105 adet yazma eser ayrıntılı bir şekilde incelenmiş ve 3 adet Türkçe, 3 adet Arapça ve 1 adet Farsça muhtevaya sahip 7 adet yazma eser cildinin yekşah tekniğinde bezendiği tespit edilmiştir. Ciltler; desen, teknik ve kompozisyon açısından irdelenerek diğer müze ve koleksiyonlardaki örneklerle karşılaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

yekşah, cilt sanatı, tezyinat, manisa, osmanlı

Kaynakça

• Akgül, S. (2019). Kütahya Vahid Paşa Kütüphanesinde Bulunan 18. Yüzyıla Ait Cilt Sanatı Örnekleri. (Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi, Mersin).
• Aksu, H. (2008). Rokoko. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 35, 159-160. ss.). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Arıtan, A.S. (2009). “Türk Cild Sanatı”. Türk Kitap Medeniyeti. ed. Alper Çeker. 60-97. İstanbul: Kültür A.Ş.
• Çakır, B. (2019). Balıkesir Mutasarrıf Ömer Ali Bey Yazma Eserler Kütüphanesinde Bulunan Osmanlı Dönemi Ciltleri. (Yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya).
• Derman, U. (2010). Doksan Dokuz İstanbul Mushafı. İstanbul: Türk Petrol Vakfı.
• Doğru-M. (2020). “Macar Bilimler Akademisi Kütüphanesi Şarkiyat Koleksiyonunda Bulunan 16. 17. ve 18. Yüzyıla Ait Üç Cilt Örneği”. 14. Uluslararası Türk Kültürü, Sanatı ve Kültürel Mirası Koruma Sempozyumu/Sanat Etkinlikleri ed. Kunduracı O. ve Aytaç A. 231-235. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Yayınları.
• Emecen, F. (1999). Manisa’da Türk Devri Yapıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Emecen, F. (2003). Manisa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 27, 577-583. ss.). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Erünsal, İ. (2015). Osmanlılarda Kütüphaneler ve Kütüphanecilik: Tarihi Gelişimi ve Organizasyonu. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Güney, G. (2019). Manisa Yazma Eserler Kütüphanesi’nde Bulunan Yazma Eser Ciltleri Hakkında Bir Değerlendirme. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 99-108.
• Hepworth-P. (2013). “The Yekşah Binding: Problems in a Name”. Uluslararası Cilt Sanatı Buluşması Sempozyumu–Tebliğler ed. Ali Rıza Özcan. 161-163. İstanbul: Lale Yayıncılık.
• Kara, H. (2015). Konya Mevlâna Müzesi Müzelik Eserler Bölümünde Bulunan Osmanlı Dönemi Ciltleri. (Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya).
• Karagöz, S. (1974). Manisa İli Kütüphaneleri. Ankara: Manisa İli Merkez Kütüphaneleri ve Geliştirme Derneği Yayınları I.
• Karaman, G. (2006). Amasya Bayezid İl Halk Kütüphanesindeki 17. ve 18. Yüzyıl Ciltleri. (Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara).
• Küçük, M. (2008). Tire Necip Paşa Kütüphanesindeki Necip Paşa Vakfına Ait Elyazma Eserlerin Çarkuşe, Yekşah ve Zilbahar Cilt Kapağı Özelliklerine Göre Kataloglanması. (Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya).
• Mucuk, N. (2019). Hacı Selim Ağa Kütüphanesindeki Yekşah Ciltler. (Yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul).
• Ünver, S. (1953). İlim ve Sanat Tarihimizde Fatih Sultan Mehmed. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Yalçınkaya, T. (2019). Yusuf Ağa Kütüphanesindeki 17. ve 18. Yüzyıl Deri Ciltleri. (Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara).