İslam Siyaset Düşüncesi Geleneği Çerçevesinde Ebû Mansûr es-Seâlibî ve Âdâbü’l-Mülûk

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 24, 588 - 622, 15.07.2023

Enes Şahin

Öz

İslam Siyaset Düşüncesi’nin kaynaklarına intikal edildiğinde görülebilecek en temel eserlerin siyasetnameler olduğu malumdur. Devlet, hükümdar, siyaset ve cemiyet gibi meselelere dair tetkik, tespit ve tekliflerini telif ettikleri siyasetnameler vasıtasıyla izhar eden müellifler böylece İslam Siyaset Düşüncesi’nin de bir parçası olmanın imkanını bulur. Bu meyanda ihtisas sahası ilm-i siyaset olmayan mütefekkirler dahi siyasete dair eser telif etme arzusu duyar. Bu isimlerden biri de Arap dili ve edebiyatı alanında mütehassıs olduğu kabul edilen Ebû Mansûr es-Seâlibî olur. Seâlibî kaleme aldığı Âdâbü’l-Mülûk serlevhalı eser ile siyasetname geleneğinin bir parçası haline gelir. Seâlibî eserini siyasetin mahiyet ve keyfiyetine dair kanaatlerini doğrudan ifade etmek yerine kendi kanaatini destekleyecek iktibaslar yapmak suretiyle inşa eder. Bu iktibasları yaparken ise yalnızca İslam’ın temel kaynakları ve önemli İslam büyükleri ile sınırlı kalmaz. Ayet-i Kerime ve Ehadis-i Nebevî’den Yunan filozofları ile Bizans ve Sasani hükümdarlarına kadar uzanan iktibas genişliği Seâlibî’nin siyaset geleneğine dair fikrini de ortaya koyar. Çalışma neticesinde varılan sonuç Seâlibî’nin düşüncesini dini, siyasi ve felsefi otoritelere dayandırdığı ve İslam öncesi dönemdeki farklı siyasal geleneklere başvurmak suretiyle İslam Siyaset Düşüncesi’nin kaynaklarını geniş bir biçimde ele aldığı olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Siyaset Bilimi, İslam Siyaset Düşüncesi, Siyasetname, Ebû Mansûr es-Seâlibî, Âdâbü’l-Mülûk

Abū Mansūr al-Seālibī and Ādāb al-Mulūk in the Framework of Islamic Political Thought Tradition

Öz

Regarding Islamic Political Thought, it is widely known that politicsbooks are the most fundamental works that can be seen. Intellectuals have put forward their investigations, determinations and suggestions on issues such as the state, the ruler, politics and society through the politicsbooks they wrote. Thus, these people had the opportunity to participate in Islamic Political Thought. In this direction, even intellectuals whose field of expertise is not political science have the desire to write works on politics. One of these people is Seâlibî, who is considered to be an expert in the Arabic language and literature. He has become a part of the tradition of politicsbooks with his work named Âdâbü'l-Mülûk. Seâlibî wrote his work by quoting to support his ideas instead of directly expressing his ideas about the structure of politics. While making these quotations, he was not limited to the fundamental sources of Islam and important Islamic elders. The variety of references from the verses of the Qur'an and the hadiths of the Prophet to the words of Greek philosophers, Byzantine and Sassanid rulers also reveals Sealibi's idea of the political tradition. The conclusion reached as a result of the study is that Sealibi bases his thought on religious, political and philosophical authorities and deals with the sources of Islamic Political Thought broadly by referring to different political traditions in the pre-Islamic period.

Anahtar Kelimeler

Political Science, Islamic Political Thought, Politicsbooks, Ebû Mansûr es-Seâlibî, Âdâbü’l-Mülûk

Kaynakça

• Adalıoğlu, Hasan Hüseyin. (Haz.) “Giriş”. Zencânî. Kitâbu’l-letâifi’l-‘Alâiyye fi’l-fedâili’sseniyye Alâeddin Keykûbat’a Sunulan Siyâsetnâme. 13-89. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2019.
• Adalıoğlu, Hasan Hüseyin. “Siyâsetnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/304-306, İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Ahmed bin Hüsameddin Amâsî. Kitâb-i Mirâtu’l-Mülûk. sad. Mehmet Şakir Yılmaz. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2016.
• Ahmet Cevdet Paşa. Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârih-i Hulefâ. 2. Cilt. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1972.
• Aristoteles. Politika. çev. Mete Tuncay. İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları, 1975.
• Arslan, Adnan. “Ebû Mansûr es-Seâlibî’de Ahlakî Görecelilik”. 5. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Bildiri Kitabı. 813-818. Ankara: Sageya Yayıncılık, 2019.
• Aydın, Erhan. Orhon Yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor). İstanbul, Bilge Kültür Sanat, 2017.
• Aykut, Said. “Seâlibî ve Siyaset Sanatına Dair Görüşleri”. Akademya 3 (1996a), 47-55.
• Aykut, Said. “Seâlibî’nin, Sanat, İnce Siyaset, Ordu ve Ruh Terbiyesiyle İlgili Öğütleri”. Akademya 4 (1996b), 46-54.
• Aykut, Sait A.. “Câhız, Seâlibî ve İbn Hazm: Klasik Arap Edebiyatında Ten ve Ten Sevgisi”. Cogito 44-45 (2006), 183-208.
• Bağdatlı, Özlem. İslâm Siyaset Düşüncesinin Kavramsal Temelleri. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• Bedreddin ibn Cemâa. Adl’e Boyun Eğmek Ehl-i İslâm’ın Yönetimi İçin Hükümler. çev. Özgür Kavak. İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
• Bray, Julia. “Al- Tha’alibi’s Adab al-muluk, a Local Mirror for Princes”. Living Islamic History: Studies in Honour of Professor Carole Hillenbrand. 32-46. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2010.
• Coşar, A. Mevhibe. (Haz.) “Giriş”. Abdüsselâm El-Amasî. Tuhfetü’l-Ümerâ ve Minhatü’lVüzerâ Siyaset Ahlâkı. 17-41. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2012.
• Çağrıcı, Mustafa. “Ahlâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/1-9. Ankara: TDV Yayınları, 1989. Dinçer, Ömer. Siyasetnâmeleri Yeniden Okumak. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
• Ebû Mansur es-Seâlibî. Hükümdarlık Sanatı (Âdabu’l-Mulûk). çev. Sait Aykut. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997. Ebû Nasr El-Farabî. Es-Siyâsetü’l-Medeniyye veya Mebâdi’ül-Mevcûdât. çev. Mehmet S. Aydın-Abdulkadir Şener-Rami Ayas. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2017.
• Ebü’n-Necip Şeyzerî. Nechü’s-Sül’uk fî Siyaset’i’l-Mülûk. haz. Ensar Köse. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2013.
• Ebülgazi Bahadır Han. Şerece-i Türk Türk’ün Soyağacı. çev. Arif Acaloğlu. İstanbul: Selenge Yayınları, 2020.
• Farabî. İdeal Devlet. Çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Gelibolulu Mustafa Âli. Nushatü’s-Selâtîn. haz. Faris Çerçi. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2015.
• Gündoğdu, Hasan. Ebu Mansur Abdulmelik b. Muhammed es-Sealibi`nin Sirru`l-Arabiyye adlı Eserinin Edisyon Kritiği. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• İbn Haldun. Mukaddime-1. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 9. Baskı, 2013.
• İbn Haldun. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2. Baskı, 2020.
• İbnu’l-Mukaffa. İslâm Siyaset Üslûbu. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
• İbrahîm bin Muhammed. Âdâbu’l-Hilâfe ve Esbâbu’l-Hisâfe. çev. Hayrullah Acar. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2016.
• İmam-ı Gazâlî. Nasihatü’l-Mülûk. çev. Osman Şekerci. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2016.
• İnalcık, Halil. Şâir ve Patron Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2003.
• Kafes, Mahmut. “İbn Faris’in es-Sahibi fi Fıkhı’l-Luğa ve es-Seâlibi’nin Fıkhı’-Luğa ve Sırru’l-Arabîyye Adlı Eserlerinin İçerik ve Metot Yönünden Karşılaştırılması”. Şarkiyat Mecmuası 12 (2008), 71-94.
• Kâtip Çelebi. Düstûru’l-Amel li Islâhi’l-Halel. haz. Ensar Köse. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2016.
• Kautilya. Arthaşastra. çev. Utku Umut Bulsun. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları, 2018.
• Keskintaş, Orhan. Adalet, Ahlâk ve Nizam Osmanlı Siyasetnameleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Keykâvus. Kabusnâme. çev. Mercimek Ahmed. haz. Orhan Şaik Gökyay. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2007.
• Kınalızâde Ali Çelebi. Ahlâk-ı Alâî. sad. Murat Demirkol. İstanbul: Fecr Yayınları, 2016.
• Koca Sekbanbaşı Risâlesi. haz. Abdullah Uçman. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2017.
• Koçi Bey. Koçi Bey Risaleleri. haz. Seda Çakmakcıoğlu. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2008.
• Kömbe, İlker. “Dünya Düzeninin Temelleri: Adalet Dairesi Literatürüne Giriş”. Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 18/35 (2013), 139-198.
• Mahmûd el-Kâşgarî. Dîvânü Lugâti’t Türk. çev. Serap Tuba Yurteser – Seçkin Erdi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2007.
• Mohammadi, Sabriye – Mohammadi, Mohammad. “Ebu Mansûr Es-Seâlibî ve Men Ġābe ʿanhü’l-Muṭrib Adlı Eseri”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 8/1 (Haziran 2022), 91-108.
• Necmeddin Dâye. Hüküm Sahiplerinin İzleyecekleri Yol. haz. Şefaettin Severcan. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2017.
• Niccolô Machiavelli. Hükümdar. çev. Necdet Adabağ. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 4. Basım, 2011.
• Nizamü’l-Mülk. Siyasetname. çev. Mehmet Taha Ayar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 14. Basım, 2018.
• Nizamülmülk. Siyasetnâme. çev. Nurettin Bayburtlugil. İstanbul: Dergâh Yayınları, 12. Basım, 2016.
• Platon. Devlet. çev. Sabahattin Eyüboğlu-M. Ali Cimgöz. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Rousseau, J. J.. Toplum Sözleşmesi. çev. Vedat Günyol. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• Sa’dî-yi Şirâzî. Hükümdara Öğütler. çev. Turgay Şafak. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2016.
• Soykan, Hayreddin. “İslâm Âlimi Seâlibî’nin Hatırlattıkları”. Akademya 10 (1998), 2-3.
• Şahin, Selin – Şahin, Enes. “Şahsiyet ve Siyaset: İslam Siyaset Düşüncesinde Lider Merkezlilik Örneği Olarak Nehcü’s-Sülûk fî Siyaseti’l-Mülûk”. Akademik İncelemeler Dergisi 17/2 (2022), 237-259.
• Şahin, Selin. “Siyasal Meşruiyet: Gelenekten Moderniteye Bir Tahlil”. Siyasal Yazılar. ed. Selçuk Kahraman. 407-425. Konya: Eğitim Yayınevi, 2022a.
• Şahin, Selin. Zihniyet Mücadelesi Diyanet Gazetesi ve İslamcı Dergilerde Din, Devlet ve Siyaset. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 2022b.
• Şerif, Abdulrahim. Es-Seʿâlibî’nin Fıkhü’l-Luğa ve Es-Süyûtî’nin El-Muzhir fî-ʿulûmi’l Luğa ve Envâʿuhâ Eserlerinin Karşılaştırılması. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Şeyhoğlu Mustafa. Kenzü’l-Küberâ ve Mehekkü’l-Ulemâ. haz. Kemal Yavuz. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2013.
• Temir, Fatih. Ebû Mansûr es-Seâlibî ve el-İktibâs mine’l-Kur’ân’i’l-Kerîm Adlı Eseri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Basılmamış, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “SEÂLİBÎ, Ebû Mansûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/236-239, Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Weber, Max. Meslek Olarak Siyaset. çev. Levent Özşar. Bursa: Biblos Kitabevi Yayınları, 2017.
• Yılmaz, Coşkun. “Siyâsetnâme (Osmanlı Dönemi)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/306-308. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yusuf Has Hacip. Kutadgu Bilig. çev. Ayşegül Çakan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Zencânî. Kitâbu’l-letâifi’l-‘Alâiyye fi’l-fedâili’s-seniyye Alâeddin Keykûbat’a Sunulan Siyâsetnâme. haz. Hasan Hüseyin Adalıoğlu. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2. Basım, 2019.