Comparıson of Gumushhānawī’s Lawāmiʿu’l-ʿUqūl and Munāwī’s Fayz Al-Qadīr

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 27, 40 - 70

Abdulvehhab Gözün

https://doi.org/10.53683/gifad.1538440

Öz

Aḥmad Ziyāaddīn Gumushānawī (1813-1894) was a person who was famous for his scholarly side as well as his mystical side and had an important place among the Ottomanʿulamāʾand mashāyīkh who had lived in 19th century. Especially the books that he wrote on the science of ḥadīth have showed his competence in science. Two of them have stood out and have gained fame. These are Rāmūzu’l-Aḥādīth, inspired by al-Suyūṭī’s (d. 911/1505) al-Jāmiʿu’s-Saghīr, and Lawāmiʿu’l-ʿUqūl, inspired by Munāwī’s (d. 1031/1622) Fayz al-Qadīr.
The subject of this study is the comparison of Lawāmiʿu’l-ʿUqūl, with Munāwī’s commentaryon al-Jāmiʿu’s-Saghīr. This comparison will be based only on the commentary of the first fifty ḥadīths. Gumushhānawī had made extensive use of Fayz al-Qadīr in commenting on them. On this occasion, this study aims to determine the similarities and differences between the two commentaries in terms of commentary methods. It is thought that such a study will be beneficial in terms of showing the change and development in the commentary literature, even if only partially, and that it is important in this respect. As a result, the extent to which Gumushhānawī was influenced by Munāwī and the degree of originality of his work will be revealed.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Gumushhānawī, Lawāmiʿu’l-ʿUqūl, Munāwī, Fayz al-Qadīr, Comparison

Gümüşhânevî’nin Levâmi‘u’l-‘Ukûl’u ile Münâvî’nin Feyzü’l-Kadîr’inin Mukayesesi

Öz

19. asırda yaşamış Osmanlı ulemâsı ve meşâyihi içerisinde önemli bir yeri olan Ahmed Ziyâeddin Gümüşhânevî, tasavvufî yönünün yanı sıra ilmî tarafıyla da şöhret bulmuş bir şahsiyettir. Özellikle hadis ilmiyle ilgili yazdığı kitaplar onun ilimdeki yetkinliğini ortaya koymaktadır. Bu eserlerden iki tanesi öne çıkmıştır ki, bunlar Süyûtî’nin el-Câmi‘u’s-Sağîr’inden esinlenerek telif ettiği Râmûzü’l-Ehâdîs ile, Münâvî’nin Feyzü’l-Kadîr’inden ilham alarak meydana getirdiği Levâmi‘u’l-‘Ukûl adlı eserdir.
Bu araştırmanın konusu, hadis şerhlerinden olan Levâmi‘u’l-‘Ukûl’un, Münâvî’nin el-Câmi‘u’s-Sağîr’i şerh ettiği mezkûr eseriyle mukayesesidir. Bu karşılaştırma, özellikle ilk elli hadisin şerhi üzerinden yapılacaktır. Kendi telifi olan Râmûzü’l-Ehâdîs’teki rivayetlerin çoğunluğu Süyûtî’nin eserinde yer aldığı için Gümüşhânevî, bunların şerhinde Feyzü’l-Kadîr’den epeyce istifade etmiştir. Tabii ki kendine özgü yorumları ve değerlendirmeleri de hiç şüphesiz mevcuttur. Bu vesileyle araştırmada şerh metotları açısından iki şerhin benzerliklerinin ve farklılıklarının tespiti amaçlanmıştır. Bu tür bir çalışmanın şerh literatüründeki değişim ve gelişimi kısmen de olsa göstermesi açısından fayda sağlayacağı ve bu yönüyle önemli olduğu düşünülmektedir. Sonuç olarak Gümüşhânevî’nin Münâvî’den etkilenme oranı ile eserinin özgünlük derecesi ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Gümüşhânevî, Levâmi‘u’l-‘Ukûl, Münâvî, Feyzü’l-Kadîr, Mukayese.

Kaynakça

• Aydoğdu, Rukiye. 19. Yy. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf-Hadis İlişkisi –Ahmed Ziyâeddin Gümüşhanevî Özelinde-. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mesûd b. Muhammed b. el-Ferrâ. Mesâbîhu’s-sünne. thk. Yusuf Abdurrahmân el-Mer‘aşlî v.dğr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1. Basım, 1407/1987.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd el-Fârâbî. es-Sıhâh: Tâcü’l-lüğa ve sıhâhu’l-arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1407/1987.
• Demirer, Macit. Hadis İlimleri Açısından Ahmed Ziyâüddîn Gümüşhanevî (V. 1311-1893) ve Levâmiu’l-ukûl Adlı Eseri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Demirer, Macit. “Farklı Bir Hadis Kavramı: Lâhin –letâifü’l-Hikem Örneği”. Dergiabant: AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (Bahar 2015), 32-49.
• Ebü’ş-Şeyh, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca‘fer b. Hayyân el-Ensârî el-İsfahanî. el-Azame. thk. Rızâullah b. İdrîs el-Mübârekfûrî. 5 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1. Basım, 1408.
• Elbânî, Ebû Abdirrahmân Muhammed Nâsıruddîn b. el-Hâcc Nûh b. Necâtî. Da‘îfü’l-Câmi‘i’s-sağîr ve ziyâdâtihî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, ts.
• Fevzi, Mustafa b. Nû‘mân. Hediyyetü’l-hâlidîn fî menâkıbı kutbi’l-Ârifîn Ahmed Ziyâiddîn el-Gümüşhânevî. İstanbul: b.y., 1313.
• Gümüşhânevî, Ahmed Ziyâüddîn. Levâmi‘u’l-‘ukûl şerhu Râmûzi’l-ehâdîs. 5 Cilt. İstanbul: Dersaadet Kitabevi, ts.
• Gümüşhânevî, Ahmed Ziyâüddîn. Râmûzü’l-ehâdîs. thk. Abdülhafîz Beyzûn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1441/2020.
• Gündüz, İrfan. Gümüşhânevî Ahmed Ziyâeddin, Hayatı, Eserleri, Tarikat Anlayışı ve Hâlidiyye Tarikatı. İstanbul: Seha Yay., 1983.
• Hasan Yenibaş, “Tasavvuf-Hadis İlişkisi Bağlamında Ahmed Ziyâüddîn Gümüşhânevî ve Râmûzü’l-Ehâdîs Adlı Eseri”. Ekev Akademi Dergisi 18/59 (Bahar 2014), 494-501.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb el-Büstî. Me‘âlimü’s-sünen. 4 Cilt. Halep: el-Matba‘atü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1351/1932.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Berâat-i İstihlâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/470. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed el-Askalânî. en-Nüket alâ kitâb-i İbni’s-Salâh. thk. Rabî‘ b. Hâdî Umeyr el-Medhalî 2 Cilt. Medine: İmâdetü’l-Bahsi’l-İlmî, 1. Basım, 1404/1984.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. Lisânü’l-mîzân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1. Basım. 2002.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed el-Askalânî. Takrîbü’t-Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dâru’r-Reşîd, 1. Basım, 1406/1986.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Mevzû‘ât, thk. Abdurrahmân Muhammed Osman 3 Cilt. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1. Basım, 1386/1966.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osman b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Ma‘rifetü envâ‘ı ulûmi’l-hadîs (Mukaddime). thk. Nûreddîn İtr. Suriye: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.
• Kârî, Ebü’l-Hasan Nûruddîn Ali b. (Sultân) Muhammed el-Molla el-Herevî. Şerhu Nühbeti’l-şiker fî mustalahât-i ehli’l-eser. thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde. Beyrut: Dâru’l-Erkam, ts.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekir b. Abdilmelik el-Kuteybî el-Mısrî. İrşâdü’s-sârî li şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 10 Cilt. Mısır: el-Matba‘atü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 7. Basım, 1323.
• Kazvînî, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Ali b. Ömer. Meşîhatü’l-Kazvînî. thk. Âmir Hasan Sabrî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1426/2005.
• Kevserî, Muhammed Zâhid b. el-Hasan. et-Tahrîru’l-vecîz fî mâ yebteğîhü’l-müstecîz. thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde. Halep: Mektebü’l-Matbû‘âti’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1413/1993.
• Kevserî, Muhammed Zâhid b. el-Hasan. İrğâmü’l-merîd fî şerhi’n-Nazmi’l-atîd. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyyetü li’t-Türâs, 1. Basım, ts.
• Kutluay, İbrahim. “Râmûzü’l-Ehâdîs ve Levâmiu’l-Ukûl Bağlamında Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî’nin Hadis Şerhçiliği ve Sünnet Anlayışı”. I. Uluslararası Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî Sempozyumu. ed. İhsan Günaydın vd. 485-497. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Kuzudişli, Ali. “Ramûzü’l-Ehâdîs ve Nevâdir Hadislerin Dayanılmaz Çekiciliği”. I. Uluslararası Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî Sempozyumu. ed. İhsan Günaydın vd. 513-520. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Mazhari, Nasseruddin. Münâvî’nin Süyûtî’ye İtirazları (Feyzü’l-kadîr’in Birinci Cildi Özelinde). Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstütüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf. et-Teysîr bi şerhi’l-Câmi‘s’s-sağîr. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-İmâmi’ş-Şâfiî, 3. Basım, 1408/1988.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf. Feyzü’l-kadîr şerhu’l-Câmi‘i’s-sağîr min ehâdîsi’l-beşîri’n-nezîr. thk. Ahmed Abdüsselâm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1422/2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc şerhu Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1392.
• Oflu, Yusuf Şevki Efendi. “Risâletün fî Menâkıbı eş-Şeyh el-Hâcc Ahmed Ziyâiddin el-Gümüşhânevî”. çev. Hür Mahmut Yücer. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi 2/4 (Kasım 2013), 222-231.
• Özkan, Halit. “Süyûtî” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/202-204. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Özsoy, Abdulvahap. “Levâmiu’l-ukûl ve Hadis Şerh Geleneğindeki Yeri”. I. Uluslararası Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî Sempozyumu. ed. İhsan Günaydın vd. 533-542. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Cem‘u’l-cevâmi‘: el-Câmi‘u’l-kebîr. thk. Muhtâr İbrahim el-Hâc v.dğr. 25 Cilt. Kahire: el-Ezheru’ş-Şerîf, 2. Basım, 1426/2005.
• Süyûtî, Abdurrahmân Celâleddîn b. Ebî Bekr. el-Câmi‘u’s-sağîr fî ehâdîsi’l-beşîri’n-nezîr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1425/2004
• Süyûtî, Abdurrahmân Celâleddîn b. Ebî Bekr. el-Fethu’l-kebîr fî zammi’z-ziyâdeti ile’l- Câmi‘i’s-sağîr. thk. Yûsuf en-Nebhânî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1423/2003.
• Süyûtî, Abdurrahmân Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevâvî. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Faryâbî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, ts.
• Şişman, Merve. Abdurraûf el-Münâvî ve Hadis İlmindeki Yeri. Bayburt: Bayburt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Şişman, Merve. “Münâvî’nin Feyzü’l-kadîr Şerhinde Kullanılmış Olduğu Nüshalar ve Asıl Kaynağa Ulaşma Gayreti”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21 (30 Haziran 2022), 85-99.
• Şişman, Merve. “Osmanlı Muhaddislerinden Abdurraûf el-Münâvî ve Şerhu’l-Erbeîn’deki Metodu-Cibrîl Hadisi Örneği”. Osmanlı Dönemi İlmî Çalışmaları-III-. haz. Hasan Yerkazan. 16-29. Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları, 2022.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ. ed-Du‘afâü’l-kebîr. thk. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-İlmiyye, 1. Basım. 1404/1984.