Seçilmiş Değişkenlerin Doğrudan Yabancı Yatırımlara Etkisi: Türkiye Örneği

Yıl 2020, Cilt: 15 Sayı: 2, 95 - 110, 31.12.2020

Hasan Özel , Umut Akaner

Öz

Küreselleşme ile birlikte ulusal sınırlar şeffaflaşmaya başlamıştır. Bu şeffaflaşma doğrudan yabancı yatırımların küresel ekonomiye dağılmasına da olanak sağlamıştır. Özellikle tasarruf oranlarının düşük olduğu, dolayısıyla da yeterli sermaye birikimi bulunmayan az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için doğrudan yabancı yatırımlar daha fazla önem kazanmaktadır. Bu bağlamda az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler yapmış oldukları yasal düzenleme ve uyguladıkları ekonomi politikalarıyla kendi ülkelerine daha fazla doğrudan yabancı yatırım çekmeye çalışmaktadır.
Bu çalışmada, Türkiye’nin 2005.Q1-2019.Q4 dönemini kapsayan üçer aylık veriler kullanılarak doğrudan yabancı yatırımlara (DYY) dolar kuru (DLR), kazanç endeksi (KE), büyüme (BUY), vergi oranı (VRG) ve ticari açıklık (TA) değişkenlerinin etkileri ele alınmıştır. Çalışmada, öncelikle literatür taraması yapıldıktan sonra, analizde kullanılacak olan değişkenlere ait olan veriler tanıtılmıştır. İkinci aşamada ekonometrik tahmini yapabilmek için kullanılacak analizin metodolojisi hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü aşamada, analiz edilen modele ait bulgular ortaya konulmuş, ve çıkarımlarda bulunulmuştur. Türkiye için oluşturulan model çerçevesinde bağımsız değişkenlerin katsayı değerlerine bakıldığında doğrudan yabancı yatırımlar üzerine en çok etkinin büyümeden kaynaklandığı görülmektedir. İkinci sırada ise dolaysız vergiler gelmektedir. Doğrudan yabancı yatırımlar üzerine etki eden diğer değişkenler sırasıyla dolar kuru, ticari açıklık ve kazanç endeksidir. Bu değişkenler arasında ekonomik büyüme, ticari açıklık ve kazanç endeksi doğrudan yabancı yatırımları pozitif etkilerken, vergiler ve dolar kuru negatif etkilemektedir.

Anahtar Kelimeler

Kantil Regresyon, Doğrudan Yabancı Yatırımlar, Küreselleşme

Kaynakça

• AYDEMİR, O. GENÇ, E. (2015). “Uluslararası Sermaye Hareketlerinin Belirleyicileri, Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kapsamında Bir Analiz”, Türkiye Örneği. Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi,2(2), ss.17-42.
• ÇAKMAK, G. (2017). Türkiye’de Yerli ve Doğrudan Yabancı Yatırımların Güvenlik Harcamaları İle Kıyaslanması, Doğuş Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• DÖNMEZ, A. (2009). Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının Ekonomik Büyüme ve Dış Ticaret Üzerine Olan Etkileri: Türkiye Üzerine Bir Uygulama, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Adana.
• DPT. (2020). Küreselleşme Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, DPT:2544-ÖİK:560, Ankara.
• DURSUN, G. (2004). Yabancı Doğrudan Yatırımlar ve Belirleyicileri: Türkiye Analizi (1981-2003). TC. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı Uluslararası İktisat Bilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul.
• DUTT, K.A. (1997). “The Pattern of Direct Foreing Investmen and Economic Growth”, Word Development, Vol. 25, Issue 11, pp. 1925-1936
• GÜLSEREN, C.F. ALKİN, K. (2010). Türkiye İçin Yeni Bir Büyüme Modeli, İstanbul, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, Türkiye Ekonomisi Araştırmaları, Yayın No:2010-21, İstanbul.
• NARİN, G. (2007).Türkiye’ye Gelen Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının Özellikleri ve Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Olası Etkileri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• KARAGÖZ, K. (2007). “Türkiye’de Doğrudan Yabancı Yatırım Girişlerini Belirleyen Faktörler: 1970–2005”, Yaşar Üniversitesi Dergisi, 2(8), ss. 929-948.
• KURTARAN, A. (2007). “Doğrudan Yabancı Yatırım Kararları ve Belirleyicileri”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2), 367-382.
• LIPSEY, R.E. (2001). “Foreing Direct Investment and the Operations of Multinational Firms: Concepts, History, and Data”, National Bureu of Economic Research (NBER), NBER Working Paper No. 8665, 2001, p. 1-56.
• NUR, H.B. DİLBER, İ. (2017). “Gelişmekte Olan Ülkelerde Doğrudan Yabancı Yatırımları Belirleyen Temel Unsurlar”, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Volume 32, Issue 2, ss.15-45
• ÖZCAN, B. ARI, A. (2010).Doğrudan Yabancı Yatırımların Belirleyicileri Üzerine Bir Analiz: OECD Örneği. Ekonometri ve İstatistik e-Dergisi, (12), 65-88.
• SELAMOĞLU, A. (2000). “Sosyal Sorunlarıyla Küreselleşme”, Küreselleşmenin İnsani Yüzü, Ed. Veysel Bozkurt, I. Baskı, İstanbul, Alfa Yayınları, ss.33-69.
• SÜLEYMANLI, J. (2015). Azerbaycan’da Doğrudan Yabancı Yatırımlar ve Doğrudan Yabancı Yatırımları Etkileyen Faktörlere İlişkin Bir Uygulama. (Yüksek Lisans Tezi). Bursa. Uludağ Üniversitesi.
• ŞAHİN D. (2018). “APEC Ülkelerinde Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının Belirleyicileri”, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), ss. 415-430.
• YAPRAKLI, S. (2006). “Türkiye’de Doğrudan Yabancı Yatırımların Ekonomik Belirleyicileri Üzerine Ekonometrik Bir Analiz”, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi,21(2), ss. 23-48.
• YARDIMCI, S. (2011). Türkiye'de İnsan Sermayesi Birikiminin Doğrudan Yabancı Yatırımları Teşvik Etkisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İzmir.
• ZEREN, F. ERGUN, S. (2010). “AB'ye Doğrudan Yabancı Yatırım Girişlerini Belirleyen Faktörler: Dinamik Panel Veri Analizi”, Business and Economics Research Journal, 1(4), ss. 67-83.