TERÖRİZMİN DOĞRUDAN VE DOLAYLI (PORTFÖY) YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: SEÇİLMİŞ GELİŞMEKTE OLAN VE GELİŞMİŞ ÜLKELER İÇİN PANEL VERİ ANALİZİ

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 2, 65 - 82, 16.01.2024

Onur Yağış , Cüneyt Kılıç

Öz

Terör eylemleri mal ve can kayıplarına neden olmasının yanında ülke ekonomilerini de önemli ölçüde etkilemektedir. Ülkelerde terör eylemlerinin meydana gelmesi yatırımcılar üzerinde riskleri meydana getirebilmektedir. Bu durumda yatırımların azalabilmesine neden olabilmektedir. Terör olayları ve bunların ekonomiye ne gibi etkilerinin olduğu tartışılmaya devam etmektedir. Bu nedenle çalışmada terörizmin seçilmiş gelişmekte olan ve gelişmiş ülkelerde doğrudan ve dolaylı yabancı sermaye yatırımları üzerindeki etkisini ortaya çıkarmak hedeflenmiştir. Terörizm endeksi sıralamasında ilk 50 içerisinde yer alan ülkelerden gelişmekte olan 10 ülke ve gelişmiş 5 ülke seçilmiştir. Seçilen 10 gelişmekte olan ve 5 gelişmiş ülke ayrıca gelir düzeyine göre belirlenmiştir. Bu çalışmada seçilmiş gelişmekte olan ve gelişmiş ülkeler için terörizmin doğrudan ve dolaylı yabancı sermaye yatırımları üzerindeki etkileri 2010-2018 dönemine ait yıllık veriler kullanılarak Panel Veri Analizi yöntemi yardımıyla analiz edilmektedir. Araştırmanın sonucunda seçilmiş gelişmekte olan ülkeler için terörizm ile doğrudan yabancı sermaye yatırımları arasında negatif, dışa açıklık ve doğrudan yabancı sermaye yatırımları arasında ise pozitif yönlü bir ilişki, ekonomik büyüme, ticari açıklık ve cari işlemler dengesi ile dolaylı yabancı sermaye yatırımları arasında pozitif yönlü bir ilişki tespit edilmiştir. Seçilmiş gelişmiş ülkelerde ise ticari açıklık ve doğal kaynak kullanımı ile doğrudan yabancı sermaye yatırımları arasında pozitif yönlü ilişki, ekonomik büyüme, ticari açıklık ve cari işlemler dengesi ile dolaylı yabancı sermaye yatırımları arasında pozitif yönlü bir ilişki bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Terörizm, Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları, Dolaylı(Portföy) Yabancı Sermaye Yatırımları, Panel Veri Analiz

Kaynakça

• AKINCI M., YÜCE, AKINCI, G., ve YILMAZ, Ö. (2015), “Terörizmin Doğrudan Ve Dolaylı Yatırımlar Üzerindeki Etkisi: Dış Yardımlar Ne Kadar Telafi Edici?” Ankara Üniversitesi Sbf Dergisi, 70( 1), 1- 33.
• ANWAR, Z., SABIR, R. I. ve MARIA. (2023). “The Nexus Of Terrorism, Electrıcıty Load Sheddıng, Political Instabılıty And FPI: An Empırıcal Evıdence Of Pakıstan”. International Journal Of Management Research And Emergıng Scıences, 13(1). 24-34, Https://Doi.Org/10.56536/İjmres.V13i1.272
• ARI, YILMAZ O. ve İBRAHİM B. (2021). “Terörizmin Doğrudan Yabancı Yatırıma Etkisi: Türkiye Örneği. Üçüncü Sektör” Sosyal Ekonomi, 56(3), 1781 - 1797. Doi: 10.15659/3.Sektor-Sosyal-Ekonomi.21.09.1598
• ATABAY, B. R. (2012) "Türkiye Ve BRIC Ülkeleri Arasındaki Ticaret Hacminin Belirleyicileri: Panel Çekim Modeli Analizi." İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11( 21), 403-424
• AZGAN, M. (2019). Kamu Borç Stokunun Uzun Dönem Faiz Oranları Üzerindeki Etkisi: Avrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye. Üzerine Bir Panel Veri Analizi. Yüksek Lisans Tezi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli
• BAL, İ. (2006). “Pkk Terör Örgütü: Tarihsel Süreç Ve 28 Mart Diyarbakır Olayları Analizi”, Uluslararası Hukuk Ve Politika Dergisi, 2(8), 75–89.
• BALTAGI, B. (2005). Econometrıc Analysıs Of Panel Data (Thırd Edıtıon.). Sussex: John Wıley And Sons, 1-424
• BANDYOPADHYAY, S., TODD, S. ve JAVED, Y. (2011). “Foreıgn Dırect Investment, Aıd And Terrorısm: An Analysıs Of Developıng Countries”, Federal Reserve Bank Of St. Louıs Workıng Paper, No: 211-004a, 1-35.
• BAY, M., OSKAY, SEYMEN, C. ve ÇİÇEK E. (2007). “Doğrudan Yabancı Yatırımları Türkiye’ye Çekmek İçin Yapılması Gereken Düzenlemeler”. Selçuk Üniversitesi Karaman İ.İ.B.F. Dergisi, 2007(1), 253-263
• BEZIĆ, H., GALOVIĆ, T. ve MIŠEVİĆ, P. (2016). "The Impact Of Terrorısm On The Fdı Of The Eu And Eea Countries." Zbornik Radova Ekonomskog Fakulteta U Rijeci: Časopis Za Ekonomsku Teoriju İ Praksu, 34(2), 333-362.
• BIGLAISER, G., HUNTER, L. Y. ve MCGAUVRAN, R. J. (2023). “Yurtiçi Terörizm Üzerinde Doğrudan Yabancı Yatırımın Çift Kenarlı Kılıcı”. Çatışma Çözümü Dergisi , 67(9), 1-20, Https://Doi.Org/10.1177/00220027231153584
• BİÇEN Ö. F. (2019). "Ar-GE Ve Yüksek Teknolojili Ürün İhracatı İlişkisi: Düşük Ve Orta Gelir Düzeyinde Yer Alan Ülkelere Yönelik Bir İnceleme", Verimlilik Dergisi, 3, 181-200.
• BİLDİRİCİ, M. E. (2020). “Terrorısm, Envıronmental Pollutıon, Foreıgn Dırect Investment (Fdı), Energy Consumptıon, And Economıc Growth: Evıdences From Chına, Indıa, Israel, And Turkey”, Energy & Environment, 32(1), 75–95.
• BLOMBERG, S. BROCK, GREGORY D. HESS ve ATHANASIOS ORPHANİDES (2004), “The Macroeconomıc Consequences Of Terrorısm”, Journal Of Monetary Economıcs, 51 (5): 1007-1032.
• CHATTERJEE, S. (2009). Economıc Analysıs Of Fdı In Indıa. Gujrat: The Maharaja Sayajırao Unıversıty Of Baroda Vadodara.
• CLAESSENS, S., DOOLEY, M. P., ve WARNER, A. (1995). “Portfolıo Capıtal Flows: Hot Or Cold?”. The World Bank Economıc Revıews, 9(1), 153-174.
• ÇATALBAŞ, G., VE YARAR, Ö. (2015). “Türkiye'deki Bölgeler Arası İç Göçü Etkileyen Faktörlerin Panel Veri Analizi İle Belirlenmesi”, Alphanumeric Journal, 3(1), 99- 117.
• ÇELİK, N. ve R. BAYRAK (2022), “The Lınkages Between Democracy, Terrorısm And Foreıgn Dırect Investments In Developed And Developıng Countrıes”, Sosyoekonomi, 30(51), 119-136.
• ÇOLAKOĞLU, M. (2020).” Gelişmekte Olan Ülkelerde Terörizmin Doğrudan Yabancı Yatırımlar Üzerine Etkisi”. Pjess, 7(2), 36-48 E-Issn:2148-8703
• DRAKOS, K. (2010). “The Determınants Of Terrorıst Shocks’ Cross-Market Transmıssıon”, Journal Of Rısk Fınance,11 (2),147-163.
• DEMİRHAN E., ve MASCA, M. (2008). “Determınants Of Foreıgn Dırect Investment Flows To Developıng Countrıes: A Cross-Sectıonal Analysıs”. Prague Economıc Papers, 4, 356-369.
• EZEOHA, A. E. ve OKEREKE, U. J. (2015). "Silahlı Çatışmaların Afrika'daki Doğrudan Yabancı Yatırımlar Üzerindeki Etkileşimli Etkisi." Afrika Kalkınma İncelemesi, 27(4), 456-468
• GAIBULLOEV, K. ve TODD, S. (2008). “Growth Consequences Of Terrorism In Western Europe”, Kyklos, 61 (3), 411-424.
• GAIBULLOEV, K.. ve SANDLER, T. (2009).“The Impact Of Terrorısm And Conflıcts On Growth In Asıa”, Economics & Politics, 21 (3), 359-383.
• GAO, X., LI, X. ve CHISHTI, M. Z. (2022). “Terörizm Ve DYY'nin Karbon Emisyonu Üzerindeki Asimetrik Etkilerini Ayrıştırmak: Kırılgan Ekonomilerden Kanıtlar”. Environ Sci Pollut Res, 29 , 41125–41139, Https://Doi.Org/10.1007/S11356-021-16955-Z
• GREENE, W. (2000). Econometrıc Analysıs. New Jersey, Upper Saddle Rıver: Hall, Englewood Clıffs.
• GÜRKAN, S., ÇEVİK, E. ve KORKMAZ, T. (2014) Borsa İstanbul’un Gelişmiş Ve Gelişmekte Olan Ülke Borsaları İle Entegrasyonu, 1.Basım, Ekin Basım Yayın: Bursa.
• HAIDER, M. VE ANWAR, A. (2014). “Impact Of Terrorısm On Fdı flows To Pakıstan”, Munıch Personal Repec Archıve, Mpra Paper No. 57165. Utc.
• HILL, C. W. L. (2013). Internatıonal Busıness Competıng In The Global Marketplace.Universıty Of Washington. HODOSHIMA, J., X. G. GÓMEZ, ve M. KUNIMURA (2000). “Cross Sectıonal Regressıon Analysıs Ofreturn And Beta In Japan”. Journal Of Economıcs And Busıness. 52, 515-533.
• HUSSAIN, F., ve JIANFU, S. (2023). “Pakistan'daki Doğrudan Yabancı Yatırımın Belirleyicileri Olarak Vergi Oranları, Terörizm Ve Ticari Açıklığın İncelenmesi: Ampirik Bir Değerlendirme”. Rus Hukuk Dergisi , 11 (3), 1-15
• İNCİ, C. (2014). Finansal Yönetim Kararlarının Firmanın Karlılığı Ve Piyasadeğeri Üzerindeki Etkileri: Bıst’deki Sanayi Şirketleri Üzerine Bir Panelveri Uygulaması. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Bülent Ecevitüniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak.
• KANG, J. ve HONG S. L. (2005). “Terrorısm And FDI Flows: Cross-Country Dynamıc Panel Estımatıon”, Erişim: 19 Kasım 2022, Http://Www.Apeaweb.Org/Confer/Hito05/Papers/Kang_S.Pdf
• KANG, S. J. ve HONG S. Lee (2007).Terrorism And Fdı Flows: Cross-Country Dynamic Panel Estımatıon. Erişim 15.03.2021, Http://Www.Apeaweb.Org/Confer/Hito05/Papers/Kang_S.Pdf
• KAYA, V. ve EFE, G. (2015). "Yurt İçi Tasarruflar Ve Ekonomik Büyüme: Dünyanın En Büyük İlk Yirmi Ekonomisi Üzerine Teorik Bir Değerlendirme Ve Panel Veri Analizi." Ataturk Unıversıty Journal Of Economıcs & Admınıstratıve Sıiences, 29(2), , 251-278.
• KEPENEK, Y. ve YENTÜRK, N.( 2005). Türkiye Ekonomisi, Remzi Kitapevi: İstanbul. KINYANJUI, S. (2014).”The Impact Of Terrorısm On Foreıgn Dırect Investment In Kenya”. Ijba International Journal Of Business Administration”, 5, 148-157
• KINYANJUI, S. (2022). “Determınıng The Impact Of Terrorısm On Foreıgn Dırect Investment In Kenya. New Innovatıons In Economıcs”, Busıness And Management, 5, 1–15. Https://Doi.Org/10.9734/Bpi/Niebm/V5/3145E
• KORKMAZ, T., YILDIZ, B. ve RASİM İ. G. (2010). "Testıng The Valıdıty Of Capm Inıse Natıonal 100 Index With Panel Data Analysıs." Istanbul Unıversıty Journal Ofthe School Of Busıness, 39(1), 95-105.
• LEE, CHIA-YI. (2017). "Terrorısm, Counterterrorısm Aıd, And Foreıgn Dırect Investment." Foreıgn Polıcy Analysıs 13(1), 168-187.
• LI, Q. ve SCHAUB, D. (2004). “Economıc Globalızatıon And Transnatıonal Terrorısm: A Pooled Time-Series Analysıs”, The Journal Of Conflıct Resolutıon, 48 (2), 230-258.
• LIU, T., MEI, D. ve CHEN, Z. (2023). “Fınancıal Openness And Cross-Border Capıtal Flows: Perspectıves From Terrorıst Attacks As Exogenous Shocks”. Rev World Econ, 1-19, Https://Doi.Org/10.1007/S10290-023-00495-4
• LUTZ, J. M., ve BRENDA J. LUTZ. (2017). Internatıonal Terrorısm In Latın Amerıca: Efforts On Foreıgn Investment And Tourısm. Journal Of Socıal, Polıtıcal, And Economıc Studıes, 31, 321–38., Erişim: 14.10.2022, Http://Www.Jspes.Org/Fall2006_Lutz.Html
• MATHIYALAGAN, Y. ve PADLI, J. (2022). “Gelişmekte Olan Asya Ülkelerinde Terörizmin Ekonomik Büyüme Ve Doğrudan Yabancı Yatırım Üzerindeki Etkileri: Malezya, Endonezya Ve Filipinler”. Uluslararası Finans, Ekonomi Ve İşletme Dergisi , 1 (1), 57–66. Https://Doi.Org/10.56225/İjfeb.V1i1.5
• NGUYEN, P. C., SCHİNCKUS, C., NGUYEN, BQ ve TRAN, D.L.T. (2022). "Internatıonal Portfolıo Investment: Does The Uncertaınty Matter?." Journal Of Economıcs And Development Ahead-Of-Prınt, 24(4), 309-328.
• OECD. (2009). Oecd Benchmark Defınıtıon Of Foreıgn Dırect Investment 2008: Oecd Publıshıng. OMAY, T., BAHAR A. T. ve İLALAN, D. (2011), “The Effects Of Terrorıst Actıvıtıes On Foreign Dırect Investment: Nonlınear Evıdence”, Mpra Workıng Paper, No: 31015.
• ONANUGA, ABAYOMI T., İBRAHİM A. ODUSANYA ve İBRAHİM, A. A.(2021) "Afrika'da Terörizm Ve Mali Akışlar." Terörizm Ve Siyasi Saldırganlığın Davranış Bilimleri, 13(3), 197-214.
• ÖZCAN, S. E., ve ÖZER P. (2018). "Ar-Ge Harcamaları Ve Patent Başvuru Sayısının Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkileri: OECD Ülkeleri Üzerine Bir Uygulama." Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(1), 15-28.
• PESARAN, M. H. (2015), “Tıme Serıes And Panel Data Econometrıcs”, Oxford University Press. RADIĆ, N., M., DANIEL D., ve Marina B. S. (2019)"Causalıty Between Terrorısm And FDI In Tourısm: Evıdence From Panel Data." Economıes, 7(2) , 1-19.
• SAĞVUL, D. (2007). Sıcak Para Hareketlerinin Imkb'ye Etkisi Ve Yıllar İtıbarı İle Analizi. Sbe. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• SHAH, SYED H., HASNAT, H. ve DELPACHITRA S.(2020). "The Impact Of Foreıgn Dırect Investment On Trade In Pakıstan: The Moderatıng Role Of Terrorısm." Journal Of Economıc Studıes, 47(5), 1137-1154.
• SHAHBAZ, M.A, JAVED, A., DAR, A., ve SATTAR, T. (2012). “Impact Of Terrorism On Foreıgn Dırect Investment In Pakıstan”. Archıves Of Busıness Research, 1(1), 1-13.
• TANVEER A., SHAHZAD H., MUHAMMAD A. ve AJID U. R.(2022).”Impact Of Terrorısm On Stock Market: Evıdence From Developed And Developıng Markets”, Internatıonal Journal Of Dısaster Rısk Reductıon, 70, 2212-4209, , ISSN 102786, Https://Doi.Org/10.1016/J.İjdrr.2022.102786.
• TATOĞLU, F. (2013a). İleri Panel Veri Analizi: Stata Uygulamalı. Beta Yayınları, İstanbul.
• TATOĞLU, F. (2013b). Panel Veri Ekonometrisi: Stata Uygulamalı. Beta Yayınları, İstanbul.
• TATOĞLU F.(2020). Panel Veri Ekonometrisi Beta Yayınları, 5. Baskı, İstanbul.
• TURHAN, T. G. (2012) “Kara Sınırı Komşuları İle Ticaretin Türkiye’nin Kalkınmasına Etkisi: Çekim Modeli Yaklaşımı” .Yayınlanmamış Doktora Tezi. Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• UNCTAD. (2014). World Investment Report A Methodological Note: United Nations Press, New York And Geneva.
• UNCTAD. (2020). Fdı/Mne Database. Erişim:15.12.2021, Https:// www.Unctad. Org
• ÜNSAL, E. (2007). Mikro İktisat. İmaj: Ankara.
• ÜN, T. (2018). “Uygulamalı Panel Veri Ekonomisi”, Editör: Selahattin Güriş, Der Yayınları.
• VERGİ TEŞVİK ENDEKSİ (2022), Erişim: 02.01.2023, https://www.tax-index.org/Vergi Teşvik Endeksi
• VISION HUMANİTY (2022). Erişim:23.12.2022, Https://Www.Visionofhumanity.Org/
• WOOLDRIDGE J. (2002). Econometrıc Analysıs Of Cross Sectıon And Panel Data. The Mıt Press, Cambridge.
• WORD BANK (2022). Development Indıcators Erişim 27.12.2022,Https://Databank.Worldbank.Org/Source/World-Development-İndicators
• WORD BANK (2023). World Bank Country and Lendıng Groups. Erişim 10.10.2023. https://datahelpdesk.worldbank.org/ knowledgebase/articles/906519-world-bank-country-and-lending-groups#:~:text=For%20the%20current%20202% 20fiscal,those%20with%20a%20GNI%20per
• YAMAN, B. (2017). “OECD Ülkelerinde İşsizliği Etkileyen Faktörler: Panel Veri Analizi”. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• YILDIZ, A. (2012). “Yabancı Portföy Yatırımlarını Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi” Atatürk Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi, 26( 1), 23-37.