A DIACHRONIC LOOK AT THE VERB -YE FUNCTIONING AS A HELPING VERB

Yıl 2016, , 297 - 316, 01.01.2016

Ali Osman Solmaz

https://doi.org/10.19129/sbad.52

Öz

One of the ways to make compound verbs in Turkish is to attach helping verbs to the nouns. The number of these helping verbs is limited. However, main verbs in Turkish have also been used as a helping verb. During the formation of a compound verb, some changes happen in the meaning resulting in some compound verbs which merge in meaning and become idioms. The verb –ye is one of the verbs that have lost their real meanings and are used as helping verbs. In all periods from the times of the Kutadgu Bilig to the present day Turkey, the verb –ye has always been used in Turkish as a helping verb. This study has tried to determine the historical process of the verb –ye as a helping verb presenting examples from the works determined after performing a literature review

Anahtar Kelimeler

Compound verbs, Helping Verb, Verb –ye.

YARDIMCI FİİL İŞLEVİYLE “YE-” FİİLİNE ART ZAMANLI BİR BAKIŞ

Öz

Türkçede birleşik fiil yapma yollarından biri de yardımcı fillerin isimlere getirilerek kullanılmasıdır. Bu yardımcı fiillerin sayısı sınırlıdır. Ancak asıl fiiller de Türkçede her zaman yardımcı fiil fonksiyonuyla kullanılma eğilimi göstermiştir. Birleşik fiil oluşumu esnasında anlam bakımından bazı değişiklikler gerçekleşerek anlamca kaynaşmış ve deyimleşmiş birleşik fiiller ortaya çıkar. Gerçek anlamı dışında yardımcı fiil fonksiyonuyla kullanılan fiillerden biri de ye- fiilidir. Kutadgu Bilig‟ten Türkiye Türkçesine kadar her dönemde ye- fiili yardımcı fiil olarak metinlerde yer almaktadır. Bu çalışmada, taranan eserlerde tespit edilebilen örnekler ışığında geçmişten bugüne ye- fiilinin yardımcı fiil olarak kullanımı örneklendirilerek tarihî seyri tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Birleşik Fiil, Yardımcı fiil, Ye- Fiili

Kaynakça

• Ahmet Vefik Paşa, Lehçe-i Osmânî (Haz. Prof.Dr. Recep Toparlı), TDK Yay., Ankara 2000 (LO)
• Ata Aysu, Kısasü‟l-Enbiyâ I (Giriş-Metin-Tıpkıbasım),TDK Yayınları, Ankara, 1997 (KE)
• Berbercan Mehmet Turgut, Çağatayca Gülistan Tercümesi (Gramer-Metin-Dizin), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul, 2011 (ÇGT)
• Bilgegil, M. Kaya, Türkçe Dilbilgisi, Dergah Yayınları, İstanbul, 3. Baskı 1984
• Dilçin, Cem, Mesud Bin Ahmed-Süheyl ü Nevbahâr, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara, 1991(SN)
• Eckmann, Janos, Nehcül Ferâdis I Metin, II Tıpkı Basım (Yayınlayanlar Semih TezcanHamza Zülfikar), TDK Yayınları, Ankara, 1995 (NF)
• Edip Ahmet Yükneki, Atabetü’l- Hakayık, ( Haz.Reşit Rahmeti Arat),TDK Yayınları Ankara, 2006 (AH)
• Ediskun, Haydar, Türk Dilbilgisi, Remzi Kitabevi, 9. Basım, İstanbul 2004
• Eminoğlu, Emin, Şeyyad Hamza Destân-ı Yusuf, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2008 (DY)
• Ercilasun, Ahmet Bican : Kutadgu Bilig Grameri-Fiil, Ankara, 1984
• Ergin, Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım Yayım dağıtım 20. Baskı, İstanbul,1993
• Gencan, Tahir Nejat, Dilbilgisi, TDK Yayınları, Ankara, 1979
• Göker, Osman, Uygulamalı Türkçe Bilgileri III, MEB Yayınları İstanbul, 1997
• Hacıeminoğlu, Prof. Dr. M. Necmettin, Kutb’un Hüsrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri, TDK Yayayınları, Anakara, 2000 (HŞ)
• Hengirmen, Mehmet, Türkçe Temel Dilbilgisi, Engin Yayınları, Ankara, 1998
• Karaağaç, Günay, Lutfî Dîvânı (Giriş-Metin-Dizin-Tıpkı Basım), TDK Yayınları Ankara,1997 (LD)
• Karaağaç, Günay, Türkçenin Dil Bilgisi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2012
• Karahan, Leyla, Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yayınları,15. baskı Ankara, 2010
• Karasoy, Yakup, Şiban Han Dîvânı (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkı Basım), TDK Yayınları Ankara, 1998
• Kemal, Eraslan, Mevlânâ Sekkâkî Dîvânı, TDK Yayınları, Ankara, 1999 (MSD)
• Korkmaz, Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, TDK Yayınları, Ankara 2009
• Köktekin, Kâzım, Yusuf-ı Meddah-Varka ve Gülşah (Giriş-Gramer İncelemesi-Metin-Dizin), Atatürk Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, Erzurum, 2001 (VG)
• Levend, Agah Sırrı, Ali Şir Nevaî II. Cilt, Divanlar 4 Türkçe I Farsça Divan, TDK Yayınları, Ankara, 1966 (NEV)
• Özavşar, Resul, Marzubânnâme tercümesi -Metin, Çeviri, Art Zamanlı Anlam Değişmeleri, Dizin- Y.Lisans Tezi, Diyarbakır, 2009 (MN)
• Özkan, Mustafa, Mahmud b. Kâdî-i Manyas, Gülistan Tercümesi, TDK Yayınları, Ankara, 1993 (GT)
• Öztürk, Deniz, Türkiye Türkçesinde Anlamca Kaynaşmış-Deyimleşmiş Birleşik Fiiller, TDK Yayınları, Ankara, 2008
• Şemseddin Sâmî, Kâmûs-ı Türki, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1989 (KT)
• Tatçı, Mustafa, Yunus Emre Dîvan ve Risâletü’n-Nushiyye, H Yayınları, İstanbul, 2008 (YE)
• Tekin, Gönül Alpay, Alî-Şîr Nevâyî Ferhâd ü Şîrîn, TDK Yayınları, Ankara, 1994 (FŞ)
• Tepeli, Yusuf, Derviş Muhammed Yemînî Fazîlet-nâme I, TDK Yayınları Ankara, 2002 (FN)
• Tulum, Mertol, 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı, TDK Yayınları, Ankara, 2011 (17 YY.)
• Türk, Vahit, Hatiboğlu-Bahrü’l Hakâyık, TDK Yayınları, Ankara, 2009 (BH)
• Türkçe Sözlük, TDK Yayınları, Ankara, 2011(TS)
• Vural, Hanifi, Letâyif-nâme (Giriş - Transkripsiyonlu Metin-Gramatikal Dizin), Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum, 1999 (LN)
• Vural, Hanifi; Böler, Tuncay, Ses ve Şekil Bilgisi, Kesit Yayınları, İstanbul, 2011
• Yavuz, Kemal, Âşık Paşa Garib-nâme, TDK Yayınları,Cilt I-1,I-2,II-1,II-2 İstanbul, 2000 (GN)
• Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig (Çev. Prof.Dr. Reşit Rahmeti Arat), Kabalcı Yayınevi (KB)
• Yüce, Nuri, Mukaddimedü’l Edeb, Harizm Türkçesi ile Tercümeli Şuşter Nüshası, TDK Yayınları, Ankara, 1993 (ME)
• Yücel, Bilal, Bâbür Dîvânı, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1995 (BD)