WAQF OF MERCHANT GUILD AND ITS CREDIT ACTIVITIES IN OTTOMAN CITY BURSA (1693-1823)

Yıl 2018, , 99 - 122, 01.06.2018

Samettin Başol

https://doi.org/10.19129/sbad.347

Öz

Bursa was an important production, industry and trade city of the Ottoman State. The commodity production in the city was carried out by artisans who were organized in a lonca. Production outputs were delivered to Bursa and its surroundings, to Istanbul and Europe by local or foreign merchants. The merchant who played an active role in trade in the city, also continued to operate under the guild roof. The merchant guild also established the foundation known as the Taciran Hirfeti foundation. Foundation management presented and approved its monetary transactions, annual financial account balances, and periodic kadi's inspections. In this study, the structure of the foundation's accounting books was investigated and evaluated.

Anahtar Kelimeler

Bursa, Merchant Guild, Hirfet Foundation, Waqf Account Book, Credit.

OSMANLI BURSA’SINDA TÜCCAR LONCASI VAKFI VE KREDİ FAALİYETLERİ (1693-1823)

Öz

Bursa, Osmanlı Devleti‟nin önemli bir üretim, sanayi ve ticaret kenti idi. Kentte emtia üretimi, loncalar halinde örgütlenmiş zanaatkarlar tarafından gerçekleştirilirdi. Üretim çıktıları, Bursa ve çevresine, İstanbul‟a ve Avrupa‟ya yerli veya yabancı tüccar eliyle ulaştırılırdı. Şehirde, ticarette etkin bir rol üstlenmiş tüccar da lonca çatısı altında faaliyetini sürdürürdü. Tüccar loncası aynı zamanda taciran hirfeti vakfı adıyla bilinen vakfı kurmuştu. Vakıf yönetimi, parasal işlemlerini, yıllık mali hesap bilançolarını, dönem dönem kadının teftişine sunar ve onaylatırdı. Bu çalışmada vakfın, vakıf muhasebe defterlerinden izlenebilen yapısı araştırıldı ve değerlendirildi

Anahtar Kelimeler

Bursa, Tüccar Loncası, Hirfet Vakfı, Vakıf Muhasebe Defteri, Kredi

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Bursa Şeriye Sicilleri (Vakıf Muhasebe Defterleri) B 169, B 170, B 195, B 199, B 93, B 201, B 202, B 208, B 360, A 182, B 224, B 231, B 235, B 250, B 240, B 249, B 246, B 271, B 272, B 273, B 274, B 279, B 98, B 330, B 126, B 332, B 331, B 318, B 329, B 305, B 314, B 308.
• Açıkel, A. (2004), “Tokat Kazası Vakıf Muhasebe Defterleri (1880-1920), Osmanlı Öncesi ve Dönemi Tarihi Aras tırmaları II, (Editörler: I lhan S ahin, Hikari Egawa, Emine Erdogan Özünlü vd.), I stanbul Esnaf Odaları Birlig i Yayını, I stanbul, 773-786.
• Akgündüz, A. (1996), İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, İstanbul.
• Alkan, M. (2007), “Türk Tarihi Araştırmaları Açısından Vakıf Kayıtları Arşivi”, VD., 30, Ankara, 1-34.
• Barkan, Ö. L. (1971), “Süleymaniye Cami ve İmareti Tesislerine Ait Yıllık Bir Muhasebe Bilançosu 993/994 (1585/1586)”, VD., 9, 109-161.
• Barkan, Ö. L.; Ayverdi, E. H. (1970), “Faizle İşletilen Para Vakıflarına Aid Kayıtlar”, İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (1546), İstanbul.
• Başol, S. (2014), “Bursa Sicilleri Arasındaki Vakıf Muhasebe Defterlerine Genel Bir Bakış İktisadi, Mali Özellikleriyle Tanıtım ve Değerlendirme”, Vakıf ve İktisat Sempozyumu [Sempozyum Bildirileri Kitabı], (Ed. Mehmet Kurtoğlu), Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 151-164.
• Başol, S.; Çam, M. (2011), “Kes if ve Tamir Belgelerinin Osmanlı I ktisat Tarihi Açısından Önemi (Konya S er„iye Sicillerinden Örneklerle)”, OTAM, sayı: 27, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1-26.
• Bozcu, P. F. (2010), Osmanlı Sarayında Sanatçı ve Zanaatçı Teşkilatı Ehl-i Hiref, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Uzmanlık Tezi, İstanbul.
• Çağatay, N. (1971), “Osmanlı İmparatorluğu‟nda Riba-Faiz Konusu, Para Vakıfları ve Bankacılık”, VD., 9, 39-66.
• Çağman, F. (1988), “Mimar Sinan Döneminde Sarayın Ehl-i Hiref Tes kilatı”, Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlıg ı ve Sanatı, (Yay. Haz. Zeki Sönmez), Türkiye I s Bankası Kültür Yayınları, I stanbul, 73-77.
• Çam, M. (2017), “Vakıf Araştırmaları Açısından Vakıf Hazine (Atik) Defterleri ve Önemi”, VD., 47, Ankara, 45-65.
• Çelik, B. (2002), Osmanlı Seferlerinin Lojistik Sorunlarına Kentli Esnafın Getirdiği Çözümler: Orducu Esnafı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Yeniçağ) Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara
• Çiftçi, C. (2004b), “18. Yüzyılda Bursa‟da Para Vakıfları ve Kredi İşlemleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 23 (36), Ankara, 79-102.
• Çiftçi, C. (2004a), Bursa’da Vakıfların Sosyo-Ekonomik I s levleri, Gaye Kitabevi, Bursa.
• Çizakça, M. (1995), “Cash Waqfs of Bursa”, Journal of Economic and Social History of the Orient, 38, (3), 313-354.
• Çizakça, M. (2004), “Ottoman Cash Waqfs Revisited: The Case of Bursa 1555-1823”, Foundation for Science Technology and Civilisation. www.muslimheritage.com, (erişim: 08.01.2018).
• Çınar, H.; Koyuncu Kaya M. (2015), Vakıflar Kaynakçası, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• Demir, A. (2017), “Osmanlı Devleti‟nde Vergilerin Göçlere Etkisi ve Kayıp Köyler Meselesi”, Dede Korkut’un İzinde 30 Yıl Prof. Dr. Üçler Bulduk’a Armağan Türk Tarihine Dair Yazılar (Editör: Alpaslan Demir), Gece Yayınları, Ankara, 441-472.
• Demirtaş, H. (2012),“Vakıf Araştırmalarında Kaynak Olarak Hurufat Defterleri: Kangırı Örneği”, VD., 37, Ankara, 47-92.
• Demirtaş, M. (2010), Osmanlı Esnafında Suç ve Ceza, Birleşik Yayınevi, Ankara.
• Devellioğlu, F. (1993), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Durmaz, B. (2008), 745 Numaralı Balıkesir S er‘iyye Sicilinin (Vakıf Muhasebe Defteri) Transkripsiyon ve Deg erlendirilmesi (H. 1249-1266, M. 1834-1849), Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir.
• Düzbakar, O . (2009), “Bursa S er‟iyye Sicillerine Go re Esnaf Tes kilatı ve Kumas Nizamı ”, Acta Turcica C evrimic i Tematik Tu rkoloji Dergisi, Yıl 1, Sayı 2/2, Temmuz, -Tu rk Ku ltu ru nde Terzilik-, s. 44-57.
• Eken, G. (2000), “Osmanlı Sosyo-Ekonomik Tarihinin Kaynaklarından Vakıf Muhasebe Defterleri”, Türk Dünyası I ncelemeleri Dergisi, 4, (1), 75-82.
• Faroqhi, S. (2003), “18. Yüzyıl Sonunda Osmanlı Loncaları: Bursa Örneği”, Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak, (Çev: Gül Çağalı Güven, Özgür Türesay), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Gerber, H. (1988), Economy and Society in an Ottoman City: Bursa, 1600-1700, The Hebrew University, Jerusalem.
• Gümüştaş, S. (2017), Vakıf Muhasebe Defterlerine Göre 1630-1850 Yılları Arasında Bursa’da Haffaf Esnafı Vakfı ve Faaliyetleri, GOÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Tokat.
• Gürsoy, Ç. (2012), “Ömer Hüsameddin ve Mehmed Vahid Efendilerin Para Vakıflarının Muhasebesi 1902-1936”, VD., 37, Ankara, 167-192.
• Hızlı, M. (2003), “Bursa Mahkeme Sicilleri Rehberi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 12, Sayı 1, 367-426.
• İnalcık, H. (1960a), “XV. Asır Sanayi ve Ticaret Tarihine Dair Vesikalar”, Belleten, Cilt XXIV, Sayı 93, Ankara, 45-102.
• İnalcık, H. “1960b), “Bursa and the Commerce of the Levant”, Journal of Economic and Social History of the Orient, III, 2, Leiden, 131-147.
• İnalcık, H. (1969), “Capital Formation in the Ottoman Empire”, The Journal of Economic History, XXIX, 97-140.
• Kalyoncu, H. (2015), “Ehl-i Hiref-i Hassa Teşkilatının Osmanlı Kültür ve Sanat Yaşamındaki Yeri ve Önemi”, The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science, Number: 33, 279-294.
• Kaya, S. (2013), “Para Vakıflarının Nakit İşletme Yöntemleri”, İlmi Etütler Derneği Vakıf, Hukuk ve Toplum Seminerleri, İlmi Etüt Derneği (İlem), 20 Nisan 2013, İstanbul, (sözlü sunum).
• Keleş, H. (2001), “Osmanlılarda 19. Yüzyıldaki Para Vakıflarının İşleyiş Tarzı ve İktisadi Sonuçları Üzerine Bir Çalışma: Karacabey (Mihaliç) Kazası Örneği”, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, (1), 189-198.
• Kırımtayıf, S. (1996), XV ve XIX. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Saray Sanatı Tes kilatı, I stanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, I stanbul.
• Koyuncu Kaya, M.; Başol, S. (2017), “Osmanlı Bursa‟sında Ermeni Kökçü Esnafı Hirfet Vakfı”, VD., Sayı 47, Ankara, 25-44.
• Koyuncu, M. (2008), 18. Yüzyılın İkinci Yarısı Osmanlı Esnafı, İstanbul ve Bursa Örnekleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara.
• Koyunoğlu, H. H. (2008), “Para Vakıfları: Muhasebe Defterlerine Göre 17. Yüzyıl İstanbul Uygulaması”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 8, (1), 253-304.
• Kurt, İ. (2015), Para Vakıfları: Nazariyat ve Tatbikat, İstanbul.
• Orbay, K. (2007), “16. ve 17. Yüzyıllarda Bursa Ekonomisi: Sultan Çelebi Mehmed Yes il I mareti‟nin Mali Tarihi (1553-1650)”, OTAM, Ankara, 125-158.
• Orbay, K. (2011), “Bursa‟da Sultan II. Murad Vakfı‟nın Mali Tarihi (1608-1641)”, I stanbul Üniversitesi I ktisat Fakültesi Mecmuası, 23/1-2, 293-322.
• Orbay, K. (2012a), “Emir Sultan (Mehmed El-Buhari) Vakfı‟nın Mali Tarihi (1608- 1634)”, Uludag Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22 (22), Bursa, 23-42.
• Orbay, K. (2012b), “Orhan Gazi Vakfı‟nın Mali Tarihinden Bir Kesit (1593-1641)”, VD., 38, Ankara, 65-84.
• Orbay, K. (2005), “Vakıfların Bazı Ars iv Kaynakları (Vakfiyeler, S eriyye Sicilleri, Mühimmeler, Tahrir Defterleri ve Vakıf Muhasebe Defterleri)”, Vakıflar Dergisi (VD.), 29, Ankara, 27-41.
• Orbay, K. (2010), “Yerel İktisadi ve Sosyal Tarih ve Kurumsal Tarih Kaynakları Olarak Vakıf Muhasebe ve Müfredat Defterleri”, XV. Türk Tarih Kongresi, (Ankara: 11-15 Eylül 2006), Kongreye Sunulan Bildiriler, IV. Cilt, I. Kısım, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 813-823.
• Orbay, K. (2001), Bir Kriz Döneminde Amasya’daki Sultan II. Bayezid Vakfı’nın Mali I daresi (1594-1657), Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Özcan, T. (2003), Osmanlı Para Vakıfları: Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Öztürk, F. (2016), Sermaye, Borç ve Alacakları Açısından Bursa Esnaf-Tüccarı (1800-1839), Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yakınçağ Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Sivas.
• Pay, S. (2011), “Osman Gazi Vakfı‟nın Muhasebe Kayıtları”, Uluslararası Orhan Gazi ve Dönemi Sempozyumu (8-9 Nisan 2011), Orhan Gazi ve Dönemi, (Ed. İsmail Selimoğlu), Bursa.
• Şemseddin Sami. (2010), Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Yediyıldız, M. A. (2006), “Şer‟iye Sicillerine Göre XVI. Asır Bursa Esnafıyla İlgili Bazı Tespitler”, VIII. Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarih Kongresi, 18-21 Haziran 1998, Bursa. (Papers of VIIIth International Congress on the Economic and Social History of Turkey, (Ed: Nurcan Abacı), Lulu Press, Morrisville,131-138.
• Yediyıldız, M. A. (2003), Şer’iye Sicillerine Göre XVI. Yüzyıl İkinci Yarısında Bursa Esnafı ve Ekonomik Hayat, Arasta Yayınlar, Bursa.
• Yılmaz, F. (2010), Osmanlı Tarih Sözlüğü, Gökkubbe Yayınları, İstanbul, 2010.