FOUNDATIONS (WAQFS) SUPPORTING THE TRAINING AND TEACHING SERVICES IN TOKAT DISTRICT CENTER IN THE 18TH CENTURY

Yıl 2016, Cilt: 11 Sayı: 1, 177 - 206, 01.01.2016

Murat Hanilçe

https://doi.org/10.19129/sbad.48

Öz

Foundations as an institution were highly important in terms of executing some services in the Ottoman social life. Alot of services occuring in the social state‟s mentality at the present time were carried out through foundations not by the state in a sense. Related activities with education had an important place among these services. This study focuses on the relations of the foundations established in Tokat and advanced as a level approximately in terms of economic development in the 18th century. Education and teaching services in the city are examined under five headings as elementary schools, madrasas, zawiyas, mosques and libraries including formal and non-formal education in the study

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Tokat, waqf, education, teaching

FOUNDATIONS (WAQFS) SUPPORTING THE TRAINING AND TEACHING SERVICES IN TOKAT DISTRICT CENTER IN THE 18TH CENTURY

Öz

Vakıflar, bir kurum olarak Osmanlı toplum yaşamında bazı hizmetlerin yürütülmesi açısından oldukça önemliydi. Bir bakıma, günümüzde sosyal devlet anlayışında tezahür eden birçok hizmet devlet eliyle değil vakıflar aracılığıyla gerçekleştirilmekteydi. Bu hizmetler arasında eğitim-öğretim faaliyetleri önemli bir yer tutmaktaydı. Bu çalışma, 18. yüzyılda ekonomik gelişmişlik konusunda ileri seviyede olduğunu tahmin ettiğimiz Tokat şehrinde kurulu vakıfların eğitim ve öğretim faaliyetleriyle ilgilerini konu edinmektedir. Şehirdeki eğitim hizmetleri sıbyan mektepleri, medreseler, zaviyeler, camiler ve kütüphaneler bazında, hem örgün hem de yaygın eğitimi içeren beş başlık yayacak beş başlık altında değerlendirilmiştir

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Tokat, vakıf, eğitim, öğretim

Kaynakça

• VGMA. M. 386, s. 56-57; VGMA. Mf. 484, s. 448-449; VGMA. Mf. 742, s. 338; VGMA. M., s. 274; VGMA. 628, s. 242/228; SVBMA. Berevat ve Vakfiye Defteri No: 4, s.10-11; VGMA, 739, s. 172-173; VGMA. 580, s. 392/220; VGMA. Mf. 578, s. 17/9; VGMA. M., s. 197-198, VGMA. 222.
• Defter No: 16, s. 20.
• TŞS. 22, s. 36; TŞS. 12, s. 75-76; TŞS. 10, s. 33; TŞS. 10, s. 31; TŞS. 23, s. 42-43; TŞS. 11, s.
• TŞS. 1, s. 328 ve 297-298; TŞS. 12, s. 103-104; TŞS. 10, s. 112; TŞS. 2, s. 78-79; TŞS. 2,s. 134-135; TŞS. 2, s. 139-140; TŞS. 3, s. 72; TŞS. 3, s. 81; TŞS. 4, s. 11; TŞS. 4; s. 59; TŞS. 4,s. 96; TŞS. 4, s. 118.
• Açıkel, A. (2003), „„Tanizmat Döneminde Tokat Kazasının İdari ve Nüfus Yapısında Meydana Gelen Değişiklikler (1839-1880)‟‟, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27: 2, 253-265.
• Açıkel, A. (2004), „„Tokat Sancağının İdari Durumu ve Nüfus Yapısı (1880-1907)‟‟, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14:2, 331-359.
• Açıkel, A.; Sağırlı, A. (2005), Osmanlı Döneminde Tokat Merkez Vakıfları-Vakfiyeler I. Cild, Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Yayını.
• Afyoncu, E. (2001), „„XVI. Yüzyıl Osmanlı Beylerbeyileri I Temerrüd Ali Paşa‟‟, Belleten, LXV: 244, 1007-1033.
• Aktaş, E. (2009), “XIX. Yüzyılın Son Çeyreğinde Tokat Sancağı”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Tokat.
• Baltacı, C. (1976), XV. ve XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İrfan Matbaası.
• Başol, S.; Düzbakar, Ö. (2009), „„17. Yüzyılda Bursa‟da Eğitim-Öğretim Hizmetlerine Yönelik Vakıflar‟‟, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, XXII: 1, 1-14.
• Beşirli, M. (2004), „„Tokat Bakır Kalhanesi‟nde Tasfiye İşlemleri ve İstanbul‟a Sevkiyat (1793-1840)‟‟, Tarih İncelemeleri Dergisi, XIX: 1, 9-39.
• Beşirli, M. (2005a), Orta Karadeniz Kentleri Tarihi I Tokat (1771-1853), Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Yayını.
• Beşirli, M. (2005b), “Tokat Voyvodalığı (1774-1842)”, Belleten, LXIX: 254, 161- 215.
• Beşirli, M. (2008), „„17. ve 19. Yüzyıllarda Bir Orta Karadeniz Kenti: Tokat‟‟, Selçuklu‟dan Cumhuriyete Şehir Yönetimi, edt. Erol Özvar ve Arif Bilgin, İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yayını, 207-236.
• Bilge, M. (1984), İlk Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Cinlioğlu, H. T. (1950), Osmanlılar Zamanında Tokat, II. Kısım, Tokat: Tokat Matbaası.
• Çelik, R. (1999), “Tokat Vakıfları (1757-1810)”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Tokat.
• Erim, N. (1984), “18. Yüzyılda Erzurum Gümrüğü”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Doktora Tezi, İstanbul.
• Evliya Çelebi (1314), Seyahatname, V, İstanbul.
• Genç, M. (2000), „„17.-19. Yüzyıllarda Sanayi ve Ticaret Merkezi Olarak Tokat‟‟, Osmanlı İmparatorluğu‟nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 272-292.
• Gökbilgin, T. (1979), “Tokat‟‟, İslam Ansiklopedisi, 12/1, 403-412.
• Gül, A. (1997), Osmanlı Medreselerinde Eğitim-Öğretim ve Bunlar Arasında Darü‟l- Hadislerin Yeri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Hanilçe, M. (2013), 1812-1813 Tarihli 16 Numaralı Tokat Şeriye Sicili, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Hızlı, M. (1999), “Osmanlı Sıbyan Mektepleri”, Osmanlı, V, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 207-217.
• Kucur, S. S. (1993), “Sivas, Tokat ve Amasya‟da Selçuklu ve Beylikler Devri Vakıfları: Vakfiyelere Göre”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul.
• Kurt, İ. (1996), Para Vakıfları Nazariyat ve Tatbikat, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Mercan, M. (2002), “Tokat‟ın Mutasarrıflık Oluşuna Dair Bir Belge‟‟, Tokat Kültür Araştırma Dergisi, 10: 17, 16-17.
• Önkal, A.; Bozkurt, N. (1993), „„Cami‟‟, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 7, İstanbul: 46-56.
• Özcan, T. (2002), “Osmanlı Devleti‟nde Eğitim Hizmetlerinin Finansmanı” Türkler,X, ed. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 872-877.
• Özvar, E. (2002), “XVII. Yüzyılda Osmanlı Taşra Maliyesinde Değişim: Rum Eyaletinde Hazine Defterdarlığından Tokat Voyvodalığına Geçiş”, XII. Türk Tarih Kongresi (Ankara, 4-8 Ekim 1999) Bildiriler, Ankara: TTK Yayını, 1605- 1634.
• Pakalın, M. Z. (1983a-b-c), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I(a)-II(b)- III(c), İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Quataert, D. (1999), Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Salname-i Vilayet-i Sivas (1302).
• Sertoğlu, M. (1986), Osmanlı Tarih Lügati, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Şeker, Ş. (2012), “Edebi Şahsiyetin Teşekkülünde Camii Derslerinin Rolü”, Uluslararası Sosyal Araştırmaları Dergisi, 5: 22, 174-203.
• Şemseddin Sami (1316), Kamusu’l-a‘lȃm, III, İstanbul.
• Şemseddin Sami (1317), Kamus-ı Türki, Der-saadet.
• Şimşirgil, A. (1990), “Osmanlı Taşra Teşkilatı‟nda Tokat (1455-1574)”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul. Tokat İl Yıllığı (1973), Ankara.
• Tournefort, J. (2005), Tournefort Seyahatnamesi, İkinci Kitap, çev. Teoman Tunçdoğan, İstanbul.
• Tunca, A. (2000), “Vakfiyelere Göre Tokat Vakıfları”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Uysal, A. O. (1987), „„Tokat‟taki Osmanlı Camileri‟‟, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu (2-6 Temmuz 1986) Bildirileri, Ankara: 313-364.
• Uz, M. A.; Işık, A. (2010), „„Eski Belediye Binası ile Hükümet Binası Arasındaki Bölge: Medreseler ve Camiler‟‟, Belgelerle Adım Adım Konya-Merhaba Gazetesi Akademik Sayfalar Eki,10:18, 19 Mayıs 2010 Konya.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988), Osmanlı Devleti‟nin İlmiye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2003), Tokat Kitabeleri, yay. haz. Mehmet Mercan ve Mehmet Emin Ulu, Ankara.
• Yavi, E. (1986), Tokat, Tokat: Tokat Turizm Otelcilik AŞ Yayını.
• Yediyıldız, B. (1986), „„Vakıf‟‟, İslam Ansiklopedisi, 13, İstanbul: 153-172.
• Yediyıldız, B. (2003), XVIII. Yüzyılda Türkiye‟de Vakıf Müessesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.